Στο δημοψήφισμα του 2015, καθένας ψήφισε ανάλογα με το τι είχε να χάσει
- 5 ΙΟΥΛ 2020
Τα exit polls εκείνης της Κυριακής δεν είχαν καμία σχέση με κανένα άλλο exit poll. Τα αποτελέσματα έπεσαν ως κεραυνός εν αιθρία. Και ας ομολογήσουμε ότι έπεσαν ως κεραυνός εν αιθρία για όλους μας. Είτε ψηφίσαμε ΝΑΙ είτε ψηφίσαμε ΟΧΙ είτε δεν ψηφίσαμε τίποτα. Ό,τι και αν έλεγαν οι δημοσκοπήσεις που είχαν προηγηθεί. Η γενικότερη εντύπωση που είχε δημιουργηθεί εκείνες τις μέρες ήταν η εντύπωση μιας χώρας διαιρεμένης. Η τεράστια όμως διαφορά υπέρ του ΟΧΙ τελικά δεν έδειχνε και τόσο διχαστική. Η μεγάλη πλειοψηφία του εκλογικού σώματος είχε βρεθεί προς τη μια πλευρά. Πόσο διχασμένη είναι πια κοινωνία που σχεδόν κατά τα 2/3 της ψηφίζει υπέρ της μιας επιλογής;
Είχαν προηγηθεί απίστευτες εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις. Είχε προηγηθεί επίσης μια αδιανόητου μεγέθους κεντρική συγκέντρωση στο Σύνταγμα. Εκεί που εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες είχαν μαζευτεί για να διαδηλώσουν υπέρ του ΟΧΙ καταπίνοντας τη μεγάλη συγκέντρωση υπέρ του ΝΑΙ λίγο πιο κάτω. Καμιά διαδήλωση απολύτως σε όλη την πενταετία που είχε προηγηθεί δεν είχε οποιαδήποτε σχέση με το μέγεθος της κεντρικής προεκλογικής συγκέντρωσης του ΟΧΙ. Κανείς δεν το καταλάβαινε τότε αλλά όλη αυτή η διαδήλωση με τον όγκο της έμελλε να είναι εκείνη, ακόμα περισσότερο ίσως και από το ίδιο το δημοψήφισμα, η κορύφωση όλη της περιπέτειας που βίωσε ο ελληνικός λαός. Μιας περιπέτειας με πίκρες, οργή, επεισόδια, αστυνομική βία, φλόγες, πόνο, ανεργία. Και φυσικά μίσος.
Τον ενθουσιασμό εκείνου του απογεύματος αλλά και της επικύρωσής του με τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος είχε ακολουθήσει παντού μια βουβαμάρα. Άκουγα στο ραδιόφωνο του κινητού μου, καθώς πήγαινα προς το Σύνταγμα ότι ο Πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας και πρώην Πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς παραιτούνταν. Ο Αλέξης Τσίπρας βγήκε να μιλήσει με ένα σχεδόν παγωμένο χαμόγελο. Σαν να μην ήταν εκείνος ο μεγάλος νικητής της βραδιάς. Και ομολογουμένως δεν ήταν. Μέσα σε ένα τρίωρο από την πρώτη ανακοίνωση της συντριβής του ΝΑΙ μέχρι το βράδυ τα πράγματα είχαν αλλάξει. Στο Σύνταγμα ο κόσμος ήταν πολύ λιγότερος. Τα πανηγύρια ήταν μουδιασμένα. Υπήρχε στο κλίμα όλου αυτού που βιώναμε ένα “και τώρα τι γίνεται;”. Η πραγματική πολιτική κατάσταση ερχόταν ως ένα τεράστιο κύμα να συντρίψει για ακόμα μια φορά τα πάντα στον διάβα της.
Τι είχε συμβεί εκείνη τη μέρα; Εξαρτάται από την οπτική του καθενός. Κάποιος κυνικός θα πει ότι έγινε μια τρύπα στο νερό. Κάποιος ‘ρεαλιστής’ θα πάρει βαριεστημένα το δάχτυλό του, θα το βάλει στον κρόταφο και με έναν σπασμό του προσώπου του θα πει “στα έλεγα εγώ”. Κάποιος απογοητευμένος θα πει ο λαός πίεσε όσο μπορούσε αλλά τελικά η επιθυμία του κουτούλησε στο ταβάνι των διάφορων συσχετισμών που ήταν πολύ πιο χαμηλό από όσο περίμενε. Κάποιος εξοργισμένος θα πει ότι τελικά προδόθηκε από την πολιτική ηγεσία του ΟΧΙ. Και δεν θέλω να παρεξηγηθώ καθόλου. Όλοι αυτοί έχουν δίκιο. Μιλώντας όμως από την πλευρά τους.
Όλα όσα ελπίζαμε δεν ήρθαν ποτέ. Και η αλήθεια είναι ότι σε ένα ατσούμπαλα δοσμένο ερώτημα, υπήρχαν και δύο ατσούμπαλα πιθανές απαντήσεις. Τι θα σήμαινε ΝΑΙ και τι θα έλεγε ΟΧΙ έμελλε ο καθένας να το κρίνει την ώρα που έμπαινε στην κάλπη. “Reforms for the completion of the Current Program and Beyond” και “Preliminary Debt sustainability analysis”. Μεταξύ μας, ποιος ψήφισε με βάση αυτά; Ποιος καν ασχολήθηκε με αυτά; Όχι από θέμα τεμπελιάς. Το 2015 ήμασταν μια κοινωνία που βαρέθηκε να ακούει οικονομικοτεχνικούς όρους και αναλύσεις που μόνο λόγο ύπαρξης είχαν να κρύψουν πίσω από ένα ψευδοεπιστημονικό λόγο της αγοράς μια βίαιη φτωχοποίηση και μια συστηματική επίθεση σε εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα. Λέγοντας το ΟΧΙ έλεγες και ένα όχι σε όσα συμβόλιζαν οι αγγλικοί νομικο-οικονομικοί όροι.
Υπάρχει όμως μια μεγάλη -ας την πούμε- παρεξήγηση. Η έκβαση των πραγμάτων ήταν τέτοια, ώστε το στρατόπεδο του ΝΑΙ να αποκτήσει μια ηθικής φύσης νίκη. Η επιβολή και νέων μέτρων, πολλά εκ των οποίων με τιμωρητική διάθεση από δανειστές και θεσμούς. Η επιστροφή σε παρόμοιες πολιτικές με εκείνες του 2010-2015 και τελικά το ίδιο το σάρωμα που επιφύλαξαν οι διεθνείς συσχετισμοί στις εστίες αντίδρασης εναντίον τους. Όλα αυτά εκλήφθηκαν ως εξαπάτηση ενός άγουρου και ανώριμου λαού από έναν ικανό επικοινωνιακά πολιτικό. Εκλήφθηκαν επίσης ως μια επιβεβαίωση όσων έλεγε το μέτωπο της λογικής προς το μέτωπο της συλλογικής παράνοιας. Δεν είναι όμως η ιστορία του Δημοψηφίσματος του 2015 η ιστορία δύο αντικρουόμενων στρατοπέδων της λογικής από τη μία και των ψευδαισθήσεων από την άλλη. Όσο και αν το 2020 αυτό βολεύει πολύ.
Αν έπρεπε να κάνουμε ένα σχήμα περί του τι ήταν ίσως το πιο ακριβές θα ήταν ότι επρόκειτο για μια σύγκρουση μεταξύ εκείνων που είχαν να χάσουν κάτι και εκείνων που δεν είχαν να χάσουν τίποτα. Γιατί καλό είναι να τα βάζουμε όλα σε μια λογική διαχείρισης και πολιτικής στρατηγικής αλλά για κάποιες επιλογές υπάρχει και το ταξικό πρόσημο. Αν παρατηρήσετε τα αποτελέσματα των εκλογών, ας πούμε στην Αθήνα, θα δείτε πώς με έναν μοναδικό πραγματικά τρόπο οι γειτονιές του ΝΑΙ και του ΟΧΙ χωρίστηκαν. Οι παραδοσιακά αστικές περιοχές κοίταξαν προς το ΝΑΙ. Με μεγάλη πλειοψηφία. Οι παραδοσιακά λαϊκές και εργατικές γειτονιές κοίταξαν προς το ΟΧΙ. Με ακόμα μεγαλύτερη. Οι μικροαστικές επίσης. Η Φιλοθέη έβγαλε 72% ΝΑΙ, η Κηφισιά 63%, η Εκάλη πάνω από 80%. Από την άλλη, ο Κορυδαλλός, η Νίκαια, η Αγία Βαρβάρα πάνω από 70% ΟΧΙ. Εκείνοι που είχαν να χάσουν πολλά και εκείνοι που είχαν να χάσουν ελάχιστα.
Θυμάμαι ότι λίγο πριν πάμε στην κάλπη, η μάνα μου που όλη τη βδομάδα ήταν τελείως αναποφάσιστη, γύρισε και είπε σε μένα και την αδερφή μου ότι τελικά θα ψήφιζε ό,τι και εμείς. Τι νόημα θα είχε ο φόβος της για κάτι που αφορούσε και εμάς. Σε μακροπρόθεσμο πλάνο αφορούσε κυρίως εμάς αυτό που θα έβγαινε από την κάλπη. Ακόμα ένας από τους εκατομμύρια ψηφοφόρους εκείνης της βραδίας που νοηματοδότησαν με το δικό τους τρόπο το ΝΑΙ και με τον δικό τους τρόπο το ΟΧΙ. Ακόμα ένα ΝΑΙ ή ένα ΟΧΙ τελείως παράλογο και ταυτόχρονα τελείως λογικό. Ακόμα μια ψήφος στην κάλπη που δεν ήταν τελικά αποτέλεσμα πλάνης αλλά ούτε και φόβου.
Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα ακούσουμε για τη νίκη της παράκρουσης απέναντι στη λογική. Για τη νίκη του λαϊκισμού απέναντι στη σοβαρή πολιτική ας σκεφτούμε και κάτι άλλο. Ναι, για εκείνους που συνήθως αφηγούνται το δημοψήφισμα ως μια υπόθεση συλλογικής παράνοιας, πράγματι το να ψήφιζαν ΟΧΙ ήταν κάτι τελείως παρανοϊκό. Καμία αντίρρηση σε αυτό. Ωστόσο, ένας άνεργος 30άρης που το 2015 έμενα ακόμα στο παιδικό του δωμάτιο παρότι είχε μεταπτυχιακό ή μια 50άρα μάνα δύο παιδιών που πληρώνεται με ψίχουλα από τη δουλειά της ή ένας οικοδόμος χωρίς δουλεία για 5-6 χρόνια. Αλήθεια, πόσο ‘λογικοί’ θα ήταν όλοι αυτοί αν τελικά ψήφιζαν τον ΝΑΙ;