Τελικά πρέπει να βάλουμε τους ψεκασμένους φυλακή;

H εκλογή του Donald Trump τον Νοέμβριο του 2016 υπήρξε απλά η κορυφη του παγόβουνου. Η εποχή του διαδικτύου συμπαρέσυρε μαζί της και μια χαώδη πλευρά. Οι παραδοσιακοί θεσμοί είτε αυτοί λέγονται συστημικά μέσα ενημέρωσης είτε πολιτικοί είτε ακόμα και η ακαδημαϊκή κοινότητα έχασαν μεγάλο μέρος της ισχύος που είχαν επί της εξουσίας του τι συνιστά αλήθεια. Αυτό δημιούργησε τις συνθήκες για να αποκτήσουν εγκυρότητα οι απόψεις του οποιουδήποτε και για οτιδήποτε. Πολλές φορές μάλιστα απόψες ή ειδήσεις που είναι επικίνδυνες.

Αν αυτές οι συγκρούσεις για την αλήθεια ή καλύτερα γύρω από την αλήθεια έχουν τη σημασία τους σε μια σημαντική εκλογική διαδικασία, τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο επιτακτικά τώρα. Γιατί έχουμε ξαναμιλήσει για τη σημασία που έχει η ελευθερία της έκφρασης και η προάσπισή της. Ιδίως στις μέρες μας. Αν όμως αρχίσουν ανεξέλεγκτα να διασπείρονται fake news που θέτουν σε κίνδυνο τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων, τι θα κάνουμε;

Kέρδος ή αφέλεια;

Πρέπει να βγάλουμε πρώτα από όλα εκείνους που διασπείρουν fake news προς ίδιον (χρηματικό ή άλλο) όφελος. Αν ο άλλος αναρτά για παράδειγμα ότι η ειδική του κρέμα από λάσπη του ιερού πάρκου της Καλλιθέα προστατεύει από κορονοϊό, Έμπολα και ζητήματα στυτικής δυσλειτουργίας είναι ένα θέμα. Αν το αναρτά ταυτόχρονα πουλώντας την κρέμα λάσπης στα 79,95 ευρώ με δώρο μια κρεμάστρα και την Πολιτεία του Πλάτωνος είναι ένα διαφορετικό πράγμα. Ποινικό αυτή τη φορά. Κάτι που δεν εμπίπτει στην ελευθερία της έκφρασης. Ή έστω που εμπίπτει με τρόπους που δεν προλαβαίνουμε να ασχοληθούμε ούτε εν μέσω αυτού του κειμένου ούτε και στο μέσο της πανδημίας.

Το πρώτο κομμάτι όμως είναι ένα πρόβλημα. Τα ζητήματα υγείας είναι και πάντα ήταν τα πιο ευαίσθητα σε ζητήματα αλήθειας. Ακριβώς γιατί η υποκειμενικότητα πάνω σε ζητήματα αλήθειας κουτουλάει πάνω στην ιερότητα της ίδιας της ανθρώπινης ζωής. Και στο αδιαπραγμάτευτο της αλήθειας αυτής. Καταλαβαίνω ακριβώς το πόιντ να φωνάξουμε, να βρίσουμε και να ειρωνευτούμε όσους διασπείρουν αυτές τις απόψεις. Θεωρώ επίσης υποχρέωση κάθε σοβαρού μέσου ενημέρωσης να αποκλείει τέτοιες φωνές. Να μην τους δίνει κανέναν απολύτως χώρο στον δημόσιο λόγο. Η ποινικοποίηση όμως της διασποράς fake news για τον κορονοϊό είναι ένα τελείως διαφορετικό πράγμα. Ανοίγει μάλιστα διάφορες επικίνδυνες πόρτες.

Μια καταστροφική πρακτική

Πρόκειται για μια καταστροφική οπτική για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Πρώτα από όλα γιατί είναι ένα ακόμα βήμα αναβάθμισης του ρόλου αστυνομικών και εισαγγελέων. Αυτή τη φορά και για ένα υγειονομικό ζήτημα. Η αντίληψη δηλαδη ότι τελικά για οποιοδήποτε ζήτημα λύση είναι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η καταστολή. Μια θεωρία που έρχεται να επικυρώσει κλισέ δεκαετιών για “νόμους που ψηφίζονται αλλά δεν εφαρμόζονται” και για την “παιδεία που μας λείπει”. Αλλά η αλήθεια είναι ότι την περίφημη παιδεία που μας λείπει δεν θα την αναπληρώσει το γκλοπ ούτε βέβαια και οι εισαγγελικές αρχές.

Τη θεωρώ όμως λάθος και για λόγους τακτικής. Οι ρίζες της διάδοσης των fake news δεν είναι η ηλιθιότητα όσων τις διακινούν ούτε γενικά και αόριστα το ‘ιντερνέ’. Ή τουλάχιστον δεν είναι μόνο αυτά. Όσο και αν είναι παραδοσιακά απίστευτα βολικό να αντιμετωπίζεις κοινωνικά φαινόμενα ως συλλογικές παρακρούσεις. Η αμφισβήτηση της αλήθειας έχει ως μήτρα μια γενικότερη αμφισβήτηση προς εκείνους που έχουν το προνόμιο να την επιβάλλουν. Πάρτε, λοιπόν, το σενάριο ένας ψεκασμένος αλλά συμπαθής καλλιτέχνης να βγει και να πει ότι “ΟΥΛΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΩΝ ΣΙΩΝΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ”. Και αμέσως μετά να έρχονται και να τον αρπάζουν αστυνομικοί να τον χώσουν στα μπουντρούμια. Να ένας εύκολος τρόπος να διαδοθεί ακόμα περισσότερο το μήνυμα του. Να ακόμα ένας καραγκιόζης που θα κάνουμε ήρωα σε αυτή τη χώρα.

Μια πρωτόγνωρη συνθήκη

Φτιάχνοντας ένα γενικό σχήμα, η πανδημία του κορονοϊού είναι η πρώτη παράξενη και επιτακτική συνθήκη που βιώνει η ανθρωπότητα στη μετανεωτερικότητα. Και η αλήθεια είναι ότι η παράδοση της αντιμετώπισης πανδημιών σχηματίστηκε σε τελείως διαφορετικές από την εποχή μας περιόδους. Το lockdown ήταν αποτελεσματικό αλλά ήταν μια πρακτική τελείως ξένη με όσα ζούσαμε μέχρι πριν λίγα χρόνια. Η διαχείριση, λοιπόν, των πληροφορίων γύρω από την πανδημία αυτή είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Ίσως και το μόνο κομμάτι πάνω στο οποίο έχουμε λόγο και εμείς εκτός από τις πολιτικές ηγεσίες και την ιατρική κοινότητα.

Η σπασμωδική αντιμετώπιση ενός κράτους που αδυνατεί να πείσει τους πολίτες του να κάνουν κάτι είναι να τους θέσει εκτός νόμου. Αυτό όμως πιθανότατα θα έχει καταστροφικά αποτελέσματα τόσο για την ίδια την εξέλιξη της πανδημίας όσο και για το επίσης πολύ σημαντικό θέμα της αλήθειας. Γιατί πού μπαίνει το όριο της επικινδυνότητας μιας άποψης; Και τελικά, το ότι δεν κολλάει ο κορονοϊός από τη Θεία Κοινωνία είναι τελικά fake news;