Tι μας άφησε τελικά ο ‘Bojack Horseman’
- 3 ΦΕΒ 2020
Ο άνθρωπος του 2020 δεν νιώθει πια να πνίγεται από την πολυκοσμία της μητρόπολης και από τους γρήγορους ρυθμούς που αυτή συνεπάγεται. Η απεικόνιση του υπαρξιακού του τρόμου δεν αποτυπώνεται σε ένα fast-forward video με ατελείωτους ανθρώπους να ανεβοκατεβαίνουν στις κυλιόμενες σκάλες του μετρό.
Όταν ο Bojack εμφανιζόταν το 2014, ήταν μια σειρά τελείως διαφορετική από αυτό που μας άφησε το 2020. Ακόμα και αν οι δύο σκηνές τέλους της πρώτης σεζόν και του show λειτούργησαν ως το κλείσιμο ενός κύκλου. Η αλήθεια είναι ότι ένα animation με πολύ έξυπνο χιούμορ και κυνικά αστεία σίγουρα ήταν κάτι που έμοιαζε ανερχόμενο. Δεν ήταν κάτι όμως που το βλέπαμε για πρώτη φορά. Το ενήλικο animation μετράει ήδη δεκαετίες ζωής. Από ένα σημείο και μετά όμως η σειρά ήταν κάτι πολύ περισσότερο από αυτό.
Δεν μπορώ να εντοπίσω πότε ακριβώς έγινε αυτή η μετατροπή. Δεν ήταν μια αλλαγή ύφους που προέκυψε μέσα από τη μυθοπλασία. Είναι κάτι που εντοπίστηκε στην ίδια τη κινηματογραφική γλώσσα της σειράς. Ίσως κάπου στα μέσα της 2ης σεζόν; Δεν ξέρω. Αλλά και πάλι πόση σημασία έχει; Το ‘Bojack Horseman’ ήταν φανερά μια σειρά εμπνεύσεων, μια σειρά σε άμεση επικοινωνία με το κοινό της και με μια χαλαρή συνοχή. Και αν αυτά συνήθως είναι δείγματα μιας ‘ναι μεν αλλά’ κριτικής, εδώ είναι τα συστατικά που έφτιαξαν ένα αριστούργημα.
Και ξέρω ακριβώς την κριτική που έρχεται σχεδόν αυτόματα. Πόσες ακόμα ταινίες που έχουν στο κέντρο τους το τραύμα ενός μεσήλικου άντρα θα τις χαρακτηρίσουμε αριστούργημα; Από το ‘Sopranos’, στο ‘Mad Men’ και κατά κάποιο τρόπο στο ‘Breaking Bad’. Εδώ είχαμε όμως και κάτι διαφορετικό. Αφενός είχαμε σπουδαίους γυναικείους χαρακτήρες. Από ένα σημείο και μετά η Princess Carolyn ήταν ένας από τους πιο καλογραμμένους χαρακτήρες που είχαμε ποτέ. Αφετέρου ο τρόπος που υψώθηκε ο Bojack Hοrseman ως ένας ψυχικά τραυματισμένος ενήλικος που προσπαθεί να αντεπεξέλθει εντός μιας οικονομικά άνετης ζωής μίλησε σε μια ολόκληρη γενιά.
Εδώ, λοιπόν, δεν είχαμε μια περίπτωση αντρών που αλληλοσυγχαίρονται για το πόσο τους αρέσει το ‘Sopranos’. Και αυτό δεν είναι θέμα γραψίματος (ποιος μπορεί να ξεπεράσει το Sopranos σε γράψιμο;). Είναι θέμα εποχής, την οποία πρώτα αντιλήφθηκε και μετά καθόρισε η σειρά. Δεν είναι τυχαίο ότι σε όλη την πορεία του, το ‘Bojack Horseman’ έπαιρνε πάνω του με τελείως λειτουργικό τρόπο όλα όσα συντάραζαν τη βιομηχανία του θεάματος παράλληλα με αυτό. Ακόμα και στις πιο συγκινητικές στιγμές του δεν απώλεσε ποτέ την κυνική ματιά.
Η αλήθεια είναι ότι ούτως ή άλλως όλα τα συστατικά του στοιχεία έμοιαζαν να εντάσσονται αρμονικά. Η ίδια η φόρμα του animation πρόσφερε μια ασφάλεια. Μαζί και το γεγονός ότι τελικά, όσο και αν πολύ γρήγορα το ξεχάσαμε, πάντα μιλούσαμε για ένα ανθρωπόμορφο άλογο. Αυτή του η εμφάνιση ήταν που τελικά μας έκανε να πλησιάσουμε περισσότερο το βίωμα του. Πόσα νιχιλιστικά quotes θα άντεχες να εκστομίζονται από έναν πραγματικό ηθοποιό. Πόσο εύκολο θα ήταν να συνδεθείς μαζί του; Ένα ανθρώπινο άλογο παίρνει πολύ πιο εύκολα την ανθρώπινη μορφή που εμείς θέλουμε να του αποδώσουμε.
Ο Bojack δεν ήρθε σε καμία περίπτωση ούτε για να διδάξει μέσω του χιούμορ ούτε για να κριτικάρει πιάνοντας την κοφτερή του λεπίδα το κακό Hollywood. Δεν ήρθε επίσης ούτε για να εκθειάσει έναν αντιήρωα ως αντίδραση στον κανόνα του καλού/κακού σκιαγραφώντας τον κεντρικό χαρακτήρα του γκριζαρισμένο. Κανείς ποτέ βλέποντας τον Bojack δεν τον θαύμασε για τον κυνισμό του ή την ευφυία του. Κανείς δεν τον μίσησε για τον εγωισμό του. Η σειρά δεν ήταν φτιαγμένη, για να μιλήσει για το βίωμα ενός τρίτου. Στον Bojack έβλεπες με κάποιον τρόπο τον εαυτό σου απογυμνωμένο. Και η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει χαρακτήρας πιο γκριζαρισμένος από τον εαυτό μας, όταν τον βλέπουμε από απόσταση. Για παράδειγμα, όταν σκιαγραφείται σε ένα μεσήλικο άλογο με βραχνή φωνή.
Όταν κάναμε το θέμα για τον τρόμο και τη λογοτεχνία του απορούσαμε: Για ποιον λόγο πληρώνει κάποιος, για να βιώσει ένα ‘αντικειμενικά’ άσχημο συναίσθημα, όπως είναι αυτό το τρόμου; Μια παρόμοιας φύσης απορία γεννιέται και τώρα. Από τη στιγμή που βγήκε στο Netflix το δεύτερο μισό της τελευταία σεζόν, άκουγα ανθρώπους να αμφιβάλλουν αν είναι η κατάλληλη φάση της ζωής τους, προκειμένου να την παρακολουθήσουν. Και λέγοντας αυτά τα λόγια ήταν σαν να απορούσαν αν ήταν σε φάση να δουν ξανά κατάματα τον εαυτό τους. Καμιά φορά βλέπετε είναι απίστευτα ανακουφιστικό να τον χάνεις.
Ο Bojack Horseman βγήκε σε μια περίεργη εποχή. Τώρα που η στροφή στον εαυτό έχει γίνει μια κοινή παραδοχή με τα καλά της (αποστιγματισμός της ψυχικής διαταραχής) και τα κακά της (πολιτικά βλέποντάς τα). Σε μια εποχή που διάφοροι κήρυκες της αντίδρασης βγαίνουν να κηρύξουν για ακόμα μια φορά την παρακμή του δυτικού πολιτισμού που για ακόμα μια φορά ‘βυθίζεται στον ναρκισσισμό και στη λατρεία της σάρκας’. Σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία και σε έναν διαρκή εσωτερικό αγώνα ανάμεσα στις απολαύσεις και τις ενοχές, στην λατρεία του εαυτού και την αυτοϋποτίμηση.
Ούτως ή άλλως αυτό που προέβαλε η σειρά δεν ήταν τόσο το μηδενιστικό εφηβικού τύπου ‘όλα είναι σκατά’ ούτε το γερασμένο αίτημα για ουσιαστική επικοινωνία. Και αυτό συνέβαινε, παρότι παρεξηγήθηκε πολλες φορές το νόημα του. Στην πραγματικότητα, το ‘Bojack Horseman’ από την αρχή του μέχρι το τέλος του μιλούσε για ένα ψυχικό τραύμα που γινόταν αφορμή επικοινωνίας. Το κέντρο μιας περίεργης αλλά τελικά σφικτής παρέας. Μιας παρέας που, σε αντίθεση με τα ‘Φιλαράκια’ 20 χρόνια πριν, βίωνε τη συντριβή των οραμάτων της και μαζί την απελευθέρωσή της από αυτά. Εξάλλου, η αρχή κάθε ανθρώπινης σχέσης είναι η εξομολόγηση.
Στο τελευταίο του επεισόδιο, το show αναρωτήθηκε αν τελικά είναι στη φύση των ανθρώπων να σώζουν ο ένας τον άλλον. Είτε πρακτικά είτε ουσιαστικά. Είτε με εμπρόθετη δράση του ‘σωτήρα’ είτε απλά με την ύπαρξή του. Όπως έλεγε ο ίδιος ο Bojack, ‘σε αυτόν τον τρομακτικό κόσμο, το μόνο πράγμα που έχουμε είναι οι ανθρώπινοι δεσμοί μας’. Κάπου εκεί βρέθηκε και η ουσία της γενιάς μας: στη διαρκή αίσθηση της ανάγκης για σωτηρία, στην αναζήτησή της σωτηρίας στον διπλανό μας και τελικά στην ίδια την απορία. Μια απορία που αφορούσε τελικά και τους δημιουργούς της σειράς: Τι ήρθε να κάνει από τη στιγμή που σίγουρα δεν ήρθε για να σώσει κανέναν; Τα έκαναν όλα καλά αλλά τελικά τι έκαναν;
Τελικά, τελειώνοντας ο Bojack δεν είχε να μας δώσει τίποτα. Ευτυχώς. Οι δημιουργοί του κράτησαν τον χαρακτήρα της σειράς χωρίς να μας λυτρώσουν και χωρίς να μας εκπλήξουν. Μόνο μια βεβαιότητα ότι κάποια πράγματα, όσο και να θέλουμε να τρέξουμε μακριά τους, θα τα κουβαλάμε μέσα μας. Και μια παραδόξως εγωιστικά ανακουφιστική σκέψη: Για κάποιον λόγο πνιγόμαστε σε μια κουταλιά νερό. Ο καθένας με το παρελθόν του, την παιδική του ηλικία, τις αυτοκαταστροφικές τάσεις του. Κάθε κουταλιά νερό διαφορετική. Τουλάχιστον όμως δεν πνιγόμαστε μόνοι μας.
Ένας άνθρωπος που έχει νικήσει τη μεταφυσική, την πίστη σε μια ανώτερη θρησκεία και σε μια μεταθανάτια ζωή, είναι ένας άνθρωπος που έρχεται αντιμέτωπος με τη ματαίωση. Όπως έλεγαν και οι πρώτοι στίχοι εκείνου του κομματιού των Radiohead ‘after years of waiting, nothing came’. Συνέβη και με τον Bojack. Όλη αυτή η αναμονή -η πιο ταιριαστή μεταφορά για την κατάσταση του ανθρώπου σήμερα- μπορεί να μην έχει τελικά καμιά ανταμοιβή. Υπάρχουν όμως στιγμές που όλη αυτή η απουσία νοήματος τα κάνει όλα να μοιάζουν λίγο πιο όμορφα.