Τι νόημα έχουν τα βιβλία όταν βομβαρδίζονται άμαχοι
- 11 ΜΑΡ 2022
Βιβλία σφιχτά τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο έτσι ώστε να δημιουργούν ένα αδιαπέραστο τείχος. Όχι, δεν πρόκειται για κάποια εικαστική εγκατάσταση του Γιάννη Κουνέλλη η οποία θέλει να μιλήσει για τον πόλεμο. Αντίθετα, είναι μία σκηνή από μία πραγματική πολεμική σύρραξη που διεξάγεται εδώ και δύο εβδομάδες στο έδαφος της Ουκρανίας. Οι κάτοικοί της επιστρατεύουν όποιο μέσο και δεν έχουν για να προστατευτούν.
Έτσι, σε μία περίεργη στροφή της ιστορίας συμβαίνει το εξής: η πληθώρα βιβλίων που βρέθηκαν στα ουκρανικά σπίτια κατά την περίοδο της Covid-19, από πρωτοβουλία της κυβέρνησης να πείσει τους πολίτες να εμβολιαστούν, χρησιμοποιούνται ως ανάχωμα στους βομβαρδισμούς σύμφωνα με την Guardian. Αν σπάσουν τα παράθυρα, να μην πέσουν τα τζάμια μες στο σπίτι.
«H πραγματικότητα πάντοτε με τραβούσε σαν μαγνήτης, με τυραννούσε και με υπνώτιζε και ήθελα να την απαθανατίσω στο χαρτί» γράφει η Νομπελίστα Svetlana Alexievich στο Τσέρνομπιλ: Ένα χρονικό του μέλλοντος (εκδ. Πατάκης). Μία φράση η οποία έχει κολλήσει στο μυαλό μου από την πρώτη στιγμή που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Από τότε μέχρι σήμερα δεν έχω καταφέρει να διαβάσω ούτε μία σελίδα λογοτεχνίας χωρίς το μυαλό μου να αποσυντονίστει έστω για λίγα δευτερόλεπτα. Τα notifications στο κινητό είναι ασταμάτητα – και εγώ τώρα, λόγω πολεμικής επικαιρότητας, έχω το ιδανικό άλλοθι για να τα τσεκάρω συνεχώς.
«Ε και;» θα πει κανείς, πριν συνεχίσει με την εύλογη απορία: «Εδώ βομβαρδίζονται άμαχοι και εμείς θα το ρίξουμε στις βραδιές ποίησης;». Όχι, ή τουλάχιστον όχι ακριβώς. Μήπως όμως αποκτούμε σιγά-σιγά μία κάπως άρρωστη σχέση με την πολεμική ειδησεογραφία;
Οι μισοί βαρεθήκαμε μετά τον αρχικό «ενθουσιασμό» να είμαστε θεατές στο ίδιο έργο καθημερινά ενώ οι υπόλοιποι παρακολουθούμε σχεδόν εμμονικά αναλύσεις επί αναλύσεων όσο βομβαρδιζόμαστε με εικόνες, βίντεο και υποβλητική μουσική να παίζει στο background.
Βιβλία: Αυτονόητο αλλά όχι αναφαίρετο δικαίωμα
Η σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία είναι μία σχέση πολυτέλειας από πλευράς μας. Τα κανόνια βρίσκονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά και δεν μας απασχολούν άμεσα. (Για την ώρα, αφού ποτέ δεν ξέρεις τι επιφυλάσσει το μέλλον).
Εύκολα, λοιπόν, μπορείς να επιτρέψεις στον εαυτό σου αυτό που κάποτε ο Ozzy Ozbourne είχε περιγράψει ως “morbid fascination with war”. Τη μακάβρια δηλαδή γοητεία που ασκεί ο πόλεμος σε όλους μας – από απλούς αναγνώστες έως κατόχους Νόμπελ σαν την Alexievich.
Φυσικά, το βασικό ζητούμενο είναι τι κάνεις με αυτή. Μπορείς απλά να γίνεις ζόμπι μπροστά σε μία οθόνη, να παγώσεις το μυαλό σου παρακολουθώντας σκηνές πολέμου σε λούπα, όπως ακριβώς συνέβαινε στο Κουρδιστό Πορτοκάλι με σκοπό να σωφρονιστούν οι νεαροί ταραξίες. Να μείνεις εκεί και να μην πας ούτε ένα βήμα παρακάτω. Στο τέλος της μέρας πάντα μπορείς άλλωστε να καταλήξεις σε γεωπολιτικές αναλύσεις καφενειακού τύπου συνοδευόμενες από γνωστές ατάκες για το «τι μας κρύβουν». Επί της ουσίας, λοιπόν, όλα αυτά είναι πολυτέλειες.
Μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά όμως, οι άνθρωποι δεν μπορούν πια να διαβάσουν ακόμα και αν το θέλουν. Τα βιβλία δεν έχουν κανένα νόημα πέρα από το βάρος, το σχήμα και τον όγκο τους. Είναι αναγκασμένοι να τα χρησιμοποιούν σαν αντικείμενα χωρίς καμία πνευματική αξία. Προέχει κάτι άλλο πολύ πιο σημαντικό: να σώσουν τις ζωές τους.
Αυτός ο πόλεμος μπορεί να μας θυμίσει το πόσο τυχεροί είμαστε τελικά. Μπορούμε ακόμα να ανοίξουμε ένα βιβλίο για να ενημερωθούμε, για να πατήσουμε φρένο στους παρανοϊκούς ρυθμούς της πραγματικότητας ή ακόμα καλύτερα να κάνουμε μία δεύτερη ανάγνωση στην επικαιρότητα, η οποία μοιάζει πια βγαλμένη από μία πολύ πιο άγρια εποχή.
Τα βιβλία της Svetlana Alexievich αποτελούν μια ιδανική αρχή. Όχι, επειδή η μισή Λευκορωσίδα, μισή-Ουκρανή συγγραφέας διαποτίζεται από κάποιο αντι-ρωσικό μένος, αλλά επειδή δείχνουν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι η ανθρωπιά φωλιάζει ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες: στα ερείπια του Τσέρνομπιλ ή ακόμα και στα πεδία των μαχών.
Είναι μία πολύ καλύτερη λύση από το να κοιτάζουμε υπνωτισμένοι σκηνές πολέμου λες και πρόκειται για κάποιο streaming από video game. Τα βιβλία τελικά είναι ένα αναφαίρετο αλλά όχι αυτονόητο δικαίωμα σε μία καλύτερη ποιότητα ζωής. Και καλό είναι να μην πετάμε τα δικαιώματά μας στα σκουπίδια.
