Το “Lost” άλλαξε το πώς βλέπουμε τηλεόραση

Πολύ συχνά μπλέκομαι σε κουβέντες με φίλους και συνεργάτες που βλέπουν (όπως όλο και περισσότεροι άνθρωποι γύρω μας) φανατικά σειρές, σε κουβέντες σχετικά με το “Lost” και το ποια θα είναι η κληρονομιά του. Η αλήθεια είναι πως, 10 χρόνια μετά, δεν είμαι απόλυτα σίγουρος.

Πιάνομαι από μια ατάκα που είπε ο Χρήστος ενώ βλέπαμε όλοι μαζί τον πιλότο της σειράς. “Έχω την αίσθηση,” λέει, “πως όλοι γύρω μας όταν προτείνουν σειρές για να δει κάποιος, δε λέει ποτέ το ‘Lost’.” Πράγματι, ισχύει. Ακούς συνέχεια “Sopranos” και “Wire” και “Friday Night Lights” και “Seinfeld” και χίλιες δυο άλλες καλτ σειρές. Ποτέ κανένας μα κανένας, δεν απαντάει στο “τι να δω;” με το “Δες ‘Lost’.” Η εξήγηση έχει δύο επίπεδα, όπως το βλέπω εγώ.

Αφενός, υπάρχει ένα μάγκωμα, γιατί ακόμη, κανείς δεν βάζει τα χέρια του στη φωτιά για την υστεροφημία της σειράς- το οποίο είναι τρελό. Έχουν περάσει τόσα χρόνια από το φινάλε, έχουμε αναλύσει, συζητήσει, ξετινάξει κάθε πτυχή της σειράς, καθώς τη βλέπαμε αλλά και μετά. Οι δημιουργοί της έχουν παραδώσει νέες δουλειές. Σχεδόν σύσσωμο το καστ το έχουμε δει να προχωράει σε άλλα πρότζεκτ. Ενώ η ίδια η επιρροή, σε επίπεδο δομής και περιεχομένου, είναι παραπάνω από εμφανής, κάθε χρόνο (άλλες σεζόν περισσότερο, άλλες λιγότερο) έχουμε τα υποχρεωτικά “shows τύπου Lost” από όλα τα κανάλια.

Κι όμως. Ακόμα νιώθω πως δεν έχουμε μαζικά αποφανθεί για το υπέρ ή το κατά του όλου ζητήματος. Υπάρχει μια αμηχανία όταν μιλάμε για το τι έχει αφήσει η σειρά πίσω της. Είναι ένα άνισο μα συναρπαστικό σύνολο απίστευτων στιγμών, μια φιλόδοξη σειρά με διαρκώς μετακινούμενο point of view που σε πηγαίνε σε ένα ταξίδι ασαφούς προορισμού χαρίζοντάς σου στην πορεία αξέχαστες εμπειρίες; Ή είναι μια κατά τόπους καλή σειρά που απέτυχε στην προσγείωση και άρα δεν αξίζει τον -μεγάλο- κόπο;

(Από την έκταση που έδωσα στην κάθε μία από τις δύο επιλογές μάλλον καταλαβαίνω έστω και ασυναίσθητα σε ποιο γκρουπ ανήκω, αλλά τελοσπάντων και το “λίγο απ’όλα” είναι πολύ έγκυρη πρόταση.)

Λίγο η γενικευμένη μουρμούρα για το φινάλε (ό,τι κι αν αυτό σημαίνει, και όλο και εντονότερα την αίσθηση πως όσοι το λέμε εννοούμε εντελώς διαφορετικά πράγματα ο καθένας), για την ‘απουσία απαντήσεων‘, η αίσθηση πως όλο το fun ήταν να το βλέπεις καθώς συμβαίνει για να συμμετάσχεις στις αναλύσεις και τις θεωρίες, αλλά και η απουσία μιας πολύ συμβατικής δομής και αφήγησης (αν ρωτήσεις 10 ανθρώπους να σου πουν με δυο λόγια ποιος είναι ο ήρωας και ποια είναι η ιστορία, θα πάρεις 10 διαφορετικές απαντήσεις), συνεισφέρουν στο να μην αποτελεί μια προφανή σειρά που κανείς θα κάτσει εύκολα να ξεκινήσει, εν έτει 2014.

Ή μπορεί απλά να είναι το άλλο, όπως απάντησα στον Χρήστο: “Ίσως είναι επειδή την έχουν δει όλοι.”

Αν το σκεφτείς, αυτό είναι λίγο παράδοξο. Το “Lost” δεν έσπαζε ρεκόρ τηλεθέασης όταν παιζόταν. Δεν είναι καν όλη την ώρα στην τηλεόραση, όπως πχ το “Friends” (που επίσης γιορτάζει σήμερα, χρόνια του πολλά). Κι όμως, είναι αλήθεια. Υπήρξε τόσο μαζικό που μπορείς όντως να πεις πως το έχουν δει όλοι. Το έχουν δει (ενώ ‘συνέβαινε’) τόσοι πολλοί, ώστε η εμπειρία έχει λήξει, έχει μπει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Το να ξεκινήσει κάποιος τώρα τη σειρά έχει κάπως την αίσθηση του να μπαίνεις νύχτα σε ένα μουσείο και να κλέβεις ένα ινδιάνικο μαχαίρι από μια προθήκη για να γυρίσεις σπίτι και να κόψεις το γλυκό. Μοιάζει -ειρωνικά- κάπως σαν εμπειρία έξω από το χρόνο.

Αυτό το ‘καθώς συνέβαινε’ είναι κοινά αποδεκτό, είχαμε μιλήσει για αυτό εις βάθος και με τους φαν της σειράς σε ένα προ ετών επετειακό θέμα στο ONEMAN. H κοινή εκείνη εμπειρία ήταν κάτι δίχως προηγούμενο στα χρονικά. Τα φόρουμ, τα τηλεφωνήματα, οι καφέδες, τα coffee breaks στο γραφείο την επόμενη κάθε επεισοδίου. Οι αναλύσεις, οι θεωρίες, οι μαζώξεις. Τα έχουμε πει. Τα ζήσαμε. Τα θυμόμασταν. Ήμασταν όλοι εκεί.

Κοίτα ωστόσο τις θεαματικότητες της σειράς.

• 1η, 18.47 εκατομμύρια (με φινάλε στα 20.71)
• 2η, 18.86 εκατομμύρια (με πρεμιέρα στα 23.47, η μεγαλύτερη θεαματικότητα που κατέγραψε ποτέ η σειρά)
• 3η, 13.75 εκατομμύρια
• 4η, 12.70 εκατομμύρια
• 5η, 9.86 εκατομμύρια
• 6η, 10.45 εκατομμύρια

Η πτωτική πορεία είναι φυσιολογική για όλες τις σειρές φυσικά (αν και όχι πάντα τόσο απότομη και μεγάλη) όμως το “Lost” συνδύαζε δύο φαινομενικά αντίθετες τάσεις. Οι θεατές έφευγαν, όμως η ‘εμπειρία’ γινόταν εντονότερη. Κάθε χρόνο που πέρναγε όλο και περισσότεροι άνθρωποι γύρω μας ανακάλυπταν και ξεκινούσαν τη σειρά, κάθε χρόνο η θεαματικότητα έπεφτε.

Να το θέσω αλλιώς. Ξέρετε κανέναν άνθρωπο που σταμάτησε το “Lost”; Γιατί εγώ δεν ξέρω. Σύμφωνα με το παραπάνω, οι μισοί αρχικοί θεατές της σειράς, το εγκατέλειψαν. Αλλά η πείρα μας λέει πως αυτό όχι μόνο δε συνέβη, αλλά το κοινό στην πορεία πολλαπλασιάστηκε.

Η εξήγηση για αυτό το παράδοξο βρίσκεται στο πώς το “Lost” αποτέλεσε το σύνορο ανάμεσα σε διαφορετικές εποχές. Το “Lost” το έβλεπαν άνθρωποι που ήταν και παρέμειναν φανατικοί αυτού και κανενός άλλου. Το έβλεπαν άνθρωποι που δεν είχαν δει άλλη σειρά πριν ή που δε θα έβλεπαν άλλη σειρά μετά. Το έβλεπαν άνθρωποι από εντελώς διαφορετικές δημογραφικές ομάδες, από geeks μέχρι γονείς και θείους μας. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως ήταν η σειρά που αποτέλεσε, μαζικά, την εισαγωγή ενός τεράστιου μέρους του διεθνούς (μη Αμερικάνικου) κοινού στην τηλεοπτική εμπειρία.

Θυμάμαι να βλέπουμε τις 2 πρώτες σεζόν ‘καθώς συνέβαιναν’ και όλο και περισσότεροι φίλοι μου να μπαίνουν στο κόλπο, και στην πορεία να έχουν απορίες εντελώς βασικές. “Γιατί δεν έχει επεισόδιο αυτή τη βδομάδα;” (“Γιατί έχει επανάληψη.” Ανήκουστο!) “Δηλαδή τώρα θα κάνουμε ένα μήνα να δούμε τη συνέχεια;” “Περιμέναμε να μάθουμε τι γίνεται με το Τάδε και αυτοί ασχολούνται με τους Δείνα χαρακτήρες;” “Γιατί είναι τόσα πολλά τα επεισόδια;” “ΟΚ, νοίκιασα και είδα όλη τη σεζόν σε 3 μέρες! ΤΙ ΕΝΝΟΕΙΣ ΤΩΡΑ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΛΕΠΩ ΕΝΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΤΗ ΒΔΟΜΑΔΑ;;;”

Αυτά, by the way, δεν είναι μεμονωμένα παραδείγματα. Συνέβη στους πάντες. Και μπορείς να δεις την ίδια τη σειρά να αντιδρά σε αυτές τις αντιδράσεις καθώς προχωρούσε. Γιατί μπορεί για το παραδοσιακό τηλεοπτικό κοινό της Αμερικής όλα τα παραπάνω να φαίνονταν παράξενες απορίες, όμως το “Lost” κατάφερε να ανοιχτεί σε κοινό εκτός Αμερικής και εκτός παραδοσιακών μέσων. (Δηλαδή δεν περιμέναμε να τα δείξει η τηλεόραση, όπως με άλλα μαζικά σουξέ τύπου “Friends”.)

Το κανάλι άρχισε να προσπαθεί να προγραμματίσει τις σεζόν με τρόπο όλο και πιο φιλικό προς την νέα γενιά απαιτητικών θεατών. Στην 3η σεζόν για πρώτη φορά υιοθέτησε, αμήχανα ένα μοντέλο τύπου “24”, με 6 επεισόδια δίχως επαναλήψεις το φθινόπωρο, και τα υπόλοιπα, πάλι χωρίς διακοπές, το χειμώνα. Από την 4η σεζόν ως το τέλος, το μοντέλο πλέον ήταν αυστηρά καλωδιακής τηλεόρασης: Σαφώς λιγότερα επεισόδια ανά σεζόν, και σεζόν που ξεκινούσε και τελείωνε μέσα σε 3-4 μήνες της άνοιξης, δίχως νεκρές εβδομάδες.

Παράλληλα, αναπτύχθηκε σε απίστευτο βαθμό η ιδέα του συμπληρωματικού περιεχομένου. Webisodes, tie-in sites, παιχνίδια, γρίφοι. Η σειρά γινόταν κάτι παραπάνω από σειρά, γινόταν εμπειρία, αντιδρώντας στο feedback του κοινού. Μετατράπηκε σε αυτό που το κοινό της ζητούσε να είναι.

Και όσο το “Lost” συγκέντρωνε γύρω του αυτή την τόσο επιδραστική αρμάδα φανατικών, άπαντες έσπευσαν να τη διεκδικήσουν. Κάθε χρόνο ξεκινούν ένα κάρο σειρές που αναδύουν ένα άρωμα “Lost”, συνήθως όμως έχοντας παρεξηγήσει τι είναι αυτό που έκανε το “Lost” τόσο ιδιαίτερο.(*) Έτσι έχεις μεταφυσικές σειρές με αποπνικτικά μυστήρια, που θέτουν ασταμάτητα ερωτήσεις δίχως να αναρωτηθούν αν νοιάζουν κανέναν. (Η επιτυχία αυτής της σειράς ήταν, θεωρώ, πως πρώτα πήρε χρόνο να σε βάλει στις ζωές των χαρακτήρων της, και σταδιακά στην πορεία σε κράτησε καθηλωμένο με τα σωστά τοποθετημένα ερωτήματα, που τα έθετε σε μορφή αφηγηματικού ντόμινο.)

(*Κερδίζει μπέργκερ όποιος διαχωρίσει επιτυχώς μεταξύ τους τα “Revolution”, “FlashForward”, “Alcatraz”, “The Event”, “Threshold”, “Invasion”. Αν και ομολογώ πως τρέφω μια κάποια αγάπη για τα “Surface” και “V”. Αλλά μηδενική για το “Heroes”.)

Από την απέναντι πλευρά, έχεις και ένα κοινό που εκπαιδεύτηκε από το “Lost” να κοιτάζει τις σειρές μυθολογίας με ένα συγκεκριμένο τρόπο, στήνοντας αναλυτικές θεωρίες ακόμα κι εκεί που δεν αρμόζει. (Πρόσφατο παράδειγμα το “True Detective”.) Το “Lost” μας έκανε όλους θεατές-Σέρλοκ Χολμς, σε αναζήτηση υποκατάστατου.

Σε μεγάλο βαθμό χάρη στο “Lost”, αλλοιώθηκε η χαρτογράφηση των ομάδων του τηλεοπτικού κοινού, μεταλλάχθηκε ο τρόπος με τον οποίον το έργο παραδίδεται στον θεατή, ενώ δίκτυα και κόσμος βρίσκονται σε συνεχή αναζήτηση του επόμενου “Lost”, κάτι εμφανές τόσο μέσα από τις επιλογές των μεν, όσο κι από τον τρόπο που αντιδρούν στις νέες σειρές οι δε. Η επίδραση του θα είναι πάντα δεδομένη, όσο και η σημασία του σε επίπεδο σημειολογίας της ποπ κουλτούρας.

Όμως τι είναι τελικά αυτό που καθορίζει την τόσο ασαφή ιδέα της ‘εμπειρίας’; Ίσως να ήταν η σπάνια αυτή στιγμή στο χρόνο, με τα πάντα σε μεταβατικό στάδιο, ρευστά και αβέβαια, ώστε ένα έργο με το κοινό του να βρεθούν σε τόσο έντονο διάλογο που καταλήγουν το ένα να σχηματίζει το άλλο.

Είναι αυτό που λένε, “you had to be there”.