Το πρόσωπο του πάτερ Αντώνιου και η παρωχημένη επιστήμη της φυσιογνωμικής
- 25 ΝΟΕ 2022
Η διασημότητα που άλλοτε λάμβανε συγχαρητήρια και βραβεία για την κοινωφελή του δράση, πλέον διαπομπεύεται άγρια, διαθέτοντας όλο το πακέτο που «συγκλονίζει το πανελλήνιο»: κατηγορίες για υπεξαίρεση χρημάτων από αστρονομικά υψηλές δωρεές, κακοποίηση και σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκων, ένας δαίμονας πίσω από το άγιο πρόσωπο ενός ιερώνυμου – η μεγάλη ανατροπή. Όχι για όλους, ωστόσο.
Ο Έβαν Γεωργουλάκης, καλεσμένος στην εκπομπή Ώρα Ελλάδος με την ιδιότητα του ειδήμονα φυσιογνωμιστή, άφησε να εννοηθεί ότι ο ίδιος ήταν σε θέση να διαβλέψει τα βαθύτερα ένστικτα του πάτερ Αντώνιο από τη μορφολογία του προσώπου του, χάρη στις επιστημονικές γνώσεις του, βεβαίως-βεβαίως.
Ότι το πρόσωπο καθ’ αυτό είναι ικανό να μαρτυρήσει τις «τάσεις και τις προδιαθέσεις» ενός ατόμου – επί προκειμένω, ο πάτερ Αντώνιος «έχει αρκετά έντονη τονικότητα στα στοιχεία της μεσαίας ζώνης (σ.σ. φρύδια, μύτη), που σχετίζεται με ισχυρά θέλω», ενώ σε συνδυασμό με τα συσταλμένα μάτια προκύπτει ένα άτομο το οποίο «δεν εξωτερικεύει τα προσωπικά του αισθήματα» κι έχει την τάση να «παίρνει παρά να δίνει».
Η διάγνωση έγινε με μια ανφας φωτογραφία κι ένα μαρκαδόρο στο χέρι. Αντίστοιχη τεχνική χρησιμοποιούσαν οι αστυνομικοί του Παρισιού του 1800: πριν επινοηθεί η μοναδικότητα του δακτυλικού αποτυπώματος, οι ύποπτοι ταυτοποιούνταν βάσει των σωματικών τους χαρακτηριστικών, π.χ. τη μέγιστη έκταση των χεριών τους, το μήκος των δακτύλων αλλά και με την προσωπομετρία, στην οποία επιδόθηκε μπακαλίστικα και ο Έβαν Γεωργουλάκης, σχεδιάζοντας με το πρόσωπο του κατηγορουμένου.
Η μέθοδος εκείνης της ταυτοποίησης που ακολουθούσαν τα σώματα ασφαλείας στη Γαλλία λεγόταν portrait parlé (μτφρ.:όταν κάποιος δε λέει ποιος είναι, μιλάει το πορτρέτο του) και όφειλε την ύπαρξή της στους φυσιογνωμιστές του 17ου και 18ου αιώνα που, άθελά τους, παραχώρησαν το υπόβαθρο, πάνω στο οποίο έχτισε ο ναζισμός τις ιδέες του για την ευγονική: για να θεμελιώσουν τη διαφορά ανάμεσα σε εκείνος που αξίζουν και σε εκείνους που δεν αξίζουν να ζουν, οι εγκληματολόγοι των Ναζί έκαναν σημαία τον Cesare Lombroso, παραφράζοντας κατά το δοκούν τα γραπτά του, όπως έκαναν και με τον Δαρβίνο.
Ποια ήταν η κύρια ιδέα που υποστήριξε ο Ιταλός φυσιογνωμιστής, στην προσπάθειά του να ανακαλύψει το απάτητο έδαφος της εγκληματολογίας κατά τον 18ο αιώνα; Ότι ο εγκληματίας γεννιέται, δε γίνεται, ότι τα εγκληματικά χαρακτηριστικά κληρονομούνται από γενιά σε γενιά και ότι οι εγκληματικές ορμές της ψυχής ανταποκρίνονται συνήθως σε ανώμαλη σωματική κατάσταση. Τις ίδιες ανωμαλίες επικαλέστηκε ουσιαστικά στην ανάγνωση του προσώπου του πάτερ Αντώνιου ο Έβαν Γεωργουλάκης.
Μόνο που στο ενδιάμεσο αυτών των αιώνων, είχαμε το ευτύχημα να ανακαλύψουμε σπουδαία πράγματα, όπως τη διπλή έλικα του DNA και τη σημασία των γονιδίων στην αναπτυξιακή εξέλιξη του ατόμου.
Έγιναν έρευνες στον εγκέφαλο, στις ορμόνες και στα χρωμοσώματα, και όσο προχωρούσε η σκέψη επί της εγκληματολογίας τόσο δικαιωνόταν ο Michel Foucault για τη λανθάνουσα βιοπολιτική που διατρέχει την κρατική πολιτική μέχρι σήμερα. Την ίδια στιγμή, η φυσιογνωμική δεν κατάφερε να δώσει επαρκείς ερωτήσεις στα ερωτήματα της σύγχρονης εγκληματολογίας, όπως τα εγκλήματα λευκού κολάρου.
Με άλλα λόγια, η πεποίθηση ότι τα μορφολογικά χαρακτηριστικά είναι ικανά να μαρτυρήσουν χαρακτήρες (και δη καταζητούμενους) ανήκει στο ντουλάπι της ιστορίας, και μάλιστα εκείνης που συνδέθηκε με τον ευγονισμό τον Ναζί. Γιατί και το μακέλεμα έχει τα όριά του.
