Είδαμε κρατούμενους να ανεβάζουν αρχαία τραγωδία στις φυλακές Κορυδαλλού
Βρεθήκαμε στο σωφρονιστικό κατάστημα Κορυδαλλού, όπου 26 κρατούμενοι παρουσίασαν για τρία βράδια την Αντιγόνη του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία της Αικατερίνης Παπαγεωργίου.
- 15 ΙΟΥΝ 2024
Έχει αρχίσει να σουρουπώνει, οι θεατές έχουμε πάρει τις θέσεις μας στην αυτοσχέδια θεατρική «πλατεία» με τις πλαστικές καρέκλες και όλα είναι σχεδόν έτοιμα για να ξεκινήσει η παράσταση. Τα βλέμματα είναι στραμμένα στην επίσης αυτοσχέδια σκηνή: το γηπεδάκι ποδοσφαίρου που βρίσκεται στο προαύλιο έχει μετατραπεί σε θέατρο – το τέρμα έχει καλυφθεί με ένα μεγάλο λευκό πανί.
Λίγο πιο πέρα, εκτός του οπτικού μας πεδίου, η σκηνοθέτις Αικατερίνη Παπαγεωργίου συγκεντρώνει τους ηθοποιούς της, τους 26 κρατούμενους του σωφρονιστικού καταστήματος Κορυδαλλού, σε έναν κύκλο. Ακούγονται όλοι μαζί, με μία φωνή, να φωνάζουν «ένα, δύο, τρία, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ». Πνίγονται στο χειροκρότημα, μπαίνουν στη σκηνή και η παράσταση ξεκινά.
Αυτή η στιγμή, βασικά αυτή η φωνή έπαιζε στο μυαλό μου σε λούπα καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης, το βράδυ της 11ης Ιουνίου. Με αποσυντόνιζε και ταυτόχρονα, με έβαζε πιο βαθιά σε αυτό που συνέβαινε μπροστά μου. Άνθρωποι που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους ορκίστηκαν σε αυτήν, αφού την ξαναβρήκαν μέσα από την ενασχόλησή τους με το θέατρο.
Επί 8 μήνες, για περισσότερες από 120 ώρες, οι 26 κρατούμενοι του Κορυδαλλού, νεότεροι και μεγαλύτεροι σε ηλικία, δούλεψαν με τη σκηνοθέτιδα Αικατερίνη Παπαγεωργίου (μέλος της ομάδας The Young Quill, που έχει την καλλιτεχνική διεύθυνση του Θεάτρου Μπέλλος) και τον ηθοποιό-εμψυχωτή Γιώργο Πατεράκη πάνω στην Αντιγόνη του Σοφοκλή.
Οι δυο τους συνηγορούν ότι «η επαφή με τέτοιου είδους κείμενα δίνει τροφή για σκέψη, συζήτηση, προβληματισμό και προσωπικό αναστοχασμό», καθώς και ότι «μέσα σε ένα δύστοκο περιβάλλον εγκλεισμού και περιορισμού, κατά τη διάρκεια της πιο ματαιωμένης τους στιγμής, οι κρατούμενοι που ενεπλάκησαν στο εργαστήριο επέλεξαν τη συστηματική τους επαφή με το θέατρο, με την τέχνη, με τη δημιουργία, με τη ζωή. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν «όλα τα μέλη της ομάδας έθεσαν ένα στόχο και τον υπερασπίστηκαν με πίστη και γενναιοδωρία μέχρι την επίτευξή του».
Τίποτα όμως δεν θα είχε επιτευχθεί αν δεν υπήρχε η καθοριστική συνδρομή της κοινωνιολόγου και συντονίστριας του θεατρικού εργαστηρίου των φυλακών, Γιολάντας Κωνσταντινίδου. Η ίδια σημειώνει:
«Πέρα από την ηθική διάσταση, η αρχαία αυτή τραγωδία αγγίζει και κοινωνικά ζητήματα που απασχολούν τους κρατούμενους. Η απομόνωση, η στέρηση της ελευθερίας, ο κοινωνικός στιγματισμός, όλα έρχονται στο προσκήνιο από το έργο. Η Αντιγόνη, ως εξωτερικός παράγοντας, έρχεται να ταράξει την ησυχία της φυλακής και να θέσει ερωτήματα για το νόημα της τιμωρίας, της αποκατάστασης και της κοινωνικής επανένταξης».
Ο Κωνσταντίνος την αποκαλεί την «Αντιγόνη της καρδιάς μας». «Οι Αντιγονές της ζωής μας είναι οι μητέρες, οι αδερφές μας. Η Αντιγόνη μας στη ζωή εδώ μέσα είναι η Γιολάντα. Εκείνη που θα παλέψει για εμάς στα εύκολα και στα δύσκολα. Εκείνη που κάνει τη ζωή στη φυλακή να είναι πιο ανθρώπινη».
Στην παράσταση, ο Κωνσταντίνος κρατά τον ρόλο του τυράννου Κρέοντα, που θάβει την κόρη του Αντιγόνη ζωντανή (την υποδύεται η επαγγελματίας ηθοποιός Αφροδίτη Κατσαρού, στο πλευρό της, η επίσης επαγγελματίας Ζηνοβία Ανανιάδου στον ρόλο της Ισμήνης), επειδή αντιστάθηκε στην απολυταρχική του εξουσία και έθαψε τον αδερφό της, Πολυνείκη και βλέπει τον γιο ου, Αίμονα να αυτοκτονεί, όπως και τη σύζυγό του, Ευρυδίκη. «Το έργο είναι για τους άγραφους και τους γραμμένους νόμους της ζωής».
Πέρυσι, στους Πέρσες του Αισχύλου που είχε ανεβάσει η θεατρική ομάδα είχε υποδυθεί τον Δαρείο. Αυτοσαρκάζεται για το γεγονός ότι έχει κρατήσει δύο συνεχόμενες χρονιές ρόλους βασιλιάδων και εξουσίας. «Ο Δαρείος ήταν ένας άπληστος και εμένα η απληστία με έφερε στη φυλακή και με έκανε να χάσω την ελευθερία μου». Την ξαναβρήκε όμως στο θέατρο. «Είναι διέξοδος. Μου ξύπνησε άλλους εαυτούς, συναισθήματα που δεν είχα νιώσει ξανά ή που είχα ξεχάσει. Μου ξύπνησε την αγάπη για τη ζωή».
Μέσα από αυτή τη διαδικασία, αναπτερώθηκε. Δεν παραιτήθηκε. Πήρε ακόμα και πτυχίο γραφιστικής μέσα στη φυλακή -έχει εκτίσει τα 3 από τα 9 έτη της ποινής του- κι ενώ έχει ήδη στρωμένη δουλειά όταν βγει έξω, τη μάντρα αυτοκινήτων που διατηρεί εδώ και χρόνια.
Κι αν ο Κωνσταντίνος δεν είχε ποτέ επαφή με την υποκριτική και την τέχνη του θεάτρου, δεν ισχύει το ίδιο για τον Βασίλη και τον συνονόματό του, τον Κώστα, που είναι τα δύο από τα 15 συνολικά μέλη του Χορού στην Αντιγόνη. «Ένα 6μηνο πριν βρεθώ στον Κορυδαλλό ξεκίνησα να κάνω γυρίσματα ως βοηθητικός ηθοποιός σε δύο τηλεοπτικές σειρές του ANT1. Ένας φίλος μου μού το πρότεινε και σκέφτηκα να το δοκιμάσω. Να φανταστείς ότι το πρώτο μου γύρισμα το είδα εδώ μέσα», μου λέει ο Βασίλης.
Με το που πέρασε την πόρτα του Κορυδαλλού, το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να ψάξει να δει αν υπήρχε θεατρική ομάδα. «Το ήξερα ότι θα γίνει η βαλβίδα διαφυγής μου. Όταν βγω με το καλό από εδώ μέσα θα το κυνηγήσω. Θα γίνω ηθοποιός». Τον ρωτώ αν θεωρεί ότι το θέατρο και ο χώρος της υποκριτικής γενικότερα μπορεί πιο εύκολα να αγκαλιάσει έναν παραβατικό άνθρωπο και να τον βοηθήσει να ενταχθεί ξανά στην κοινωνία και στη ζωή. «Από τη στιγμή που το θέατρο μπαίνει εδώ μέσα, νομίζω ότι έχεις την απάντησή σου».
Ο Κώστας κουνάει το κεφάλι του καταφατικά. «Το θέατρο λειτουργεί ως μία μορφή επανένταξης», λέει με τη σειρά του, έχοντας υπάρξει μάλιστα για δεκαετίες «άνθρωπος του θεάτρου». Από τα 70s ήταν φωτιστής σε θεατρικές παραστάσεις, δουλεύοντας μάλιστα ακόμα και με την Αλίκη Βουγιουκλάκη. Στη φυλακή μπαινοβγαίνει εδώ και 20 χρόνια. Έχει αποφυλακιστεί και έχει βρεθεί ξανά πίσω από τα κάγκελα πολλές φορές, καθώς, όπως τονίζει, «η παρανομία είναι η μόνη λύση για επιβίωση όταν η στήριξη από το κράτος είναι ανύπαρκτη κατά την αποφυλάκιση».
Μιλώντας για αποφυλάκιση, στέκομαι στην περίπτωση του Νίκου, που είναι ιδιάζουσα. Στην Αντιγόνη υποδύεται τον γιο του Κρέοντα, Αίμονα και το βράδυ της παράστασης της 11ης Ιουνίου είναι το τελευταίο του ως κρατούμενος. Μετά από ένα χρόνο, το ξημέρωμα της 12ης του μήνα, θα τον βρει ελεύθερο ξανά. «Βέβαια, θα επιστρέψω το βράδυ για την τρίτη και τελευταία μας παράσταση. Αυτή τη φορά, θα παίξουμε για τους αγαπημένους μας ανθρώπους, συγγενείς και φίλους. Αυτοί θα είναι το κοινό μας».
Ο Νίκος προφυλακίστηκε άδικα κι ενώ θα κουβαλάει το στίγμα του εγκλεισμού, θέλει να βλέπει τη θετική εικόνα «τον χρόνο που πέρασα εδώ μέσα έκανα την αυτοκριτική μου» και να υπογραμμίσει «την τεράστια σημασία του να στηρίζονται τέτοια πολιτιστικά προγράμματα μέσα στις φυλακές, που μόνο τον καλύτερό μας εαυτό μπορούν να βγάλουν προς τα έξω».
«Αν δεν μου είχαν επιτρέψει να έχω το κλαρίνο μου και να παίζω μουσική, θα είχα χάσει το μυαλό μου», τονίζει ο Διονύσης, που έχει ένα μόνιμα χαραγμένο χαμόγελο στο πρόσωπό του. Η χαρά του για αυτό που συμβαίνει δεν περιγράφεται. «Δεν ξέρω πώς να στο εκφράσω με λόγια», λέει και παίζει μερικές νότες με το κλαρίνο του. Έχει συνθέσει τη μουσική της παράστασης και η υπερηφάνεια του δεν κρύβεται. Είναι επαγγελματίας κλαρινίστας. «Έπαιζα σε νυχτερινά κέντρα διασκέδασης. Ο κόσμος της νύχτας με έβαλε στην παρανομία». Έξω τον περιμένει η σύζυγός του και οι τρεις κόρες τους.
Είναι ξεκάθαρο ότι η τελευταία σκηνή της παράστασης με τον Χορό να απαγγέλει εμβληματικές φράσεις της σοφόκλειας τραγωδίας λειτουργεί καθαρτικά, λυτρωτικά για τα λάθη που έκαναν και τους οδήγησαν στη φυλακή. Είναι σαν με το που αρθρώνουν φράσεις όπως «Ο άνθρωπος σφάλει», «Δεν γεννήθηκα για να είμαι με το μίσος, αλλά με την αγάπη», «Το αύριο δεν είναι αδιέξοδο» να προσπαθούν να εξιλεωθούν από τις ενοχές και να ανακτήσουν την ελπίδα τους για ζωή και αναγέννηση.
«Ο νους δεν φυλακίζεται», θα πει μόλις πέσει η αυλαία η σκηνοθέτις Αικατερίνη Παπαγεωργίου. «Η σημερινή είναι μία ημέρα επιβράβευσης για αυτούς τους ανθρώπους, που υποστηρίζουν έμπρακτα το δικαίωμά τους στη δεύτερη ευκαιρία. Ενώ όλα τους τραβούν προς τα κάτω, προσπαθούν να βγουν στην επιφάνεια κι αυτό με κάνει να αγαπώ ξανά από την αρχή τους ανθρώπους».
Μετά το τέλος της παράστασης, συναντώ ξανά τον Διονύση. Είναι συγκινημένος, αλλά το χαμόγελο παραμένει εκεί. Μου υπενθυμίζει ότι «το να είσαι άνθρωπος είναι το πιο δύσκολο πράγμα (φράση που ακούγεται στην Αντιγόνη)» και εύχεται όμορφο καλοκαίρι.
