Έχει δει κανείς τελευταία τον Αρκά;
- 11 ΔΕΚ 2020
Θυμάμαι κάπου στα 12 ή στα 13 ότι χάζευα στην τηλεόραση κάποιες επιθεωρήσεις. Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω συγκεκριμένη εικόνα παρά μόνο μια θολή ανάμνηση. Υπάρχει κάτι όμως που μου έχει μείνει. Ανάμεσα σε διάφορα αστεία, φάρσες και όλα αυτά, εντασσόταν παραδοσιακά ένα περίπου τέταρτο (άντε μισάωρο) που το γέλιο κοβόταν. Ο κωμικός στο σανίδι σοβάρευε ξαφνικά. Ήταν η στιγμή που άρχιζε να δίνει τον δικό του πολιτικό σχολιασμό για τα πράγματα. Άλλες φορές οξύς, άλλες στρογγυλεμένος. Άλλες νευριασμένος, άλλες ήρεμος. Κάθε φορά όμως κέρδιζε το ζωηρό χειροκρότημα όλου του κοινού. Έβρισκε πάντα έναν τρόπο να παράγει έναν αντισυστημικό λόγο που απευθυνόταν σε όσο το δυνατόν ευρύτερα λαϊκά στρώματα και, τελικά, τα κατάφερνε, παρότι πάντα αντισυστημικός, ταυτόχρονα να μην τα σπάσει με μέρος του κοινού του.
Για σκεφτείτε το. Μπορεί να εντάξει σε συγκεκριμένο στρατόπεδο ας πούμε τον Στάθη Ψάλτη ή τον Μουστάκα ή ακόμα και από τους νεότερους τον τότε Μάρκο Σεφερλή (για τον τωρινό τα έχουμε πει αλλού); Nομίζω πώς αν τα μόνα σου δεδομένα ήταν όσα έλεγαν στο σανίδι, όχι. Ήταν αδύνατον. Μπορούσαν να είναι οτιδήποτε. Μπορούσαν να στηρίζουν μια λαϊκή εκδοχή της Νέας Δημοκρατίας ή το παπανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ ή το ΚΚΕ. Οτιδήποτε.
Αυτό δεν γινόταν επειδή είχαν μια τρομερή ικανότητα στο να λένε πολλά αλλά να μη λένε τίποτα. Όσα έλεγαν εκείνη την περίοδο μπορεί σήμερα να μας φαίνονται κοινοτυπίες ή κλισέ αλλά τότε είχαν συγκεκριμένο περιεχόμενο. Πράγματι παρεμβατικό. Πολλές φορές και θαρραλέο. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να βλέπουμε ελιτίστικα εκείνη τη μορφή κωμωδίας. Ωστόσο, αυτή η εποχή πέρασε και πάει και πίσω δεν γυρνάει. Η ατσάλινη κοινή γνώμη της δεκαετίας του Euro και των Ολυμπιακών δεν είναι πια εδώ. Πλέον οι φωνές που έπνιγε αυτή η κοινή γνώμη βρήκαν διόδους να απευθυνθούν σε μεγαλύτερα κοινά. Tην ίδια στιγμή, η δεκαετής οικονομική κρίση έχει δημιουργήσει ανεπούλωτες πληγές στον ιστό της μεσαίας τάξης. Αυτό δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Αφορά όλον τον δυτικό κόσμο. Τι είχαν όλα αυτά ως αποτέλεσμα; Όταν μιλάς πολιτικά, αναγκαστικά να παίρνεις και μια θέση, να μιλάς εκ μέρους μιας συγκεκριμένης ομάδας στην οποία τελικά και απευθύνεσαι. Πολύ απλά δεν μπορείς πια να μιλάς σε όλους και να σε χειροκροτούν όλοι.
Η περίπτωση του Αρκά
Αυτό είναι κάτι που δυστυχώς πολλοί δεν μπορούν να καταλάβουν. Είναι μια νέα συνθήκη που ίσως τους ξεβολεύει. Αν υπάρχει κάτι που με ενοχλεί τον Αρκά δεν είναι ούτε ο -κατά τη γνώμη μου- χωμένος στη φορμόλη Προφήτης ούτε ότι κάποτε είχε βγει στα κάγκελα και τώρα κάνει ποστ του στιλ «ΑΧ, ΘΙΘΥ!». Δικαίωμά του να μιλάει πολιτικά όποτε θέλει και για ό,τι θέλει. Αντιθέτως, αυτό που με ενοχλεί είναι ότι από τότε μέχρι και σήμερα ως απάντηση στην κριτική του παριστάνει πάντα τον μη στρατευμένο. Αυτόν που μιλάει με «κοινή λογική» και στην ψυχούλα του μέσου Έλληνα. Αυτό το σκεπτικό δεν αφορά μόνο το πώς απαντούσε τότε στην κριτική αλλά ακόμα και στο πώς τώρα δημιουργεί.
Μπορεί να πιστεύεις, λοιπόν, ότι, ρε παιδί μου, σε μια φάση της ιστορίας έπρεπε να είσαι λαλίστατος και στρατευμένος, γιατί νιώθεις ότι καταστρέφεται η πατρίδα σου. Εννοείται. Δικαίωμά σου. Μπορείς ταυτόχρονα την επόμενη φάση της ιστορίας της πατρίδας σου να τη βλέπεις ως εποχή ακμής και άνθισης χωρίς κάτι που να απαιτεί την κοφτερή (;) σου πολιτική ματιά στο σκίτσο. Μέσα και σε αυτό. Μπορείς να έχεις δίκιο, μπορεί και άδικο. Θα το συζητήσουμε. Ποιο είναι το θέμα; Aυτό το σκεπτικό που περιγράφω είναι αυτό ακριβώς που σε εντάσσει σε μια συγκεκριμένη ιδεολογία.
Ένας από τους σπουδαιότερους εν ζωή γλωσσολόγους, ο van Dijk έχει προσπαθήσει να αποδώσει σχηματικά το πώς διακρίνεται ένας λόγος ιδεολογικά κατασκευασμένος. Το σχήμα που έφτιαξε βασίστηκε σε ένα δυαδικό σύστημα της έσω ομάδας και της έξω ομάδας. Βασισμένος σε αυτή τη διάκριση έστησε και το σχήμα του ιδεολογικού λόγου. Όταν είσαι στρατευμένος ιδεολογικά α) δίνεις έμφαση στις καλές πράξεις της δικής σου ομάδας, β) υποβαθμίζεις τις κακές και ταυτόχρονα γ) δίνεις έμφαση στις κακές πράξεις της αντίπαλης ομάδας, ενώ δ) υποβαθμίζεις τις καλές της πράξεις. Σας θυμίζει κάτι αυτό το σχήμα; Μάλλον όλα όσα περιγράφουμε τόση ώρα.
Δεν θα πείσει ποτέ ότι είναι αντικειμενικός
Είναι κακό να είσαι ιδεολογικά ταγμένος; Φυσικά και όχι. Η ιστορία ούτως ή άλλως κινείται με τέτοιον τρόπο που οι περισσότεροι θα αναγκαστούν κάποτε να μιλήσουν και πολιτικά όσο εντέχνως και αν προσπαθούν τώρα να το αποφύγουν. Δεν τρελάθηκε ξαφνικά το Hollywood και η αμερικανική showbiz. Σπρώχτηκε προς τα εκεί. Αυτό ίσως να έδωσε και μια οπτική για την αναγέννηση του τότε Αρκά. Εφόσον όμως κάνεις αυτή την επιλογή πρέπει να έχεις τουλάχιστον το θάρρος να αντιμετωπίσεις και το αποτέλεσμα του να μιλάς δημόσια και πολιτικά ως εκπρόσωπός τη ομάδας σου. Όπως φαντάζομαι καρπώθηκες και τα οφέλη της πράξης σου αυτής.
Τι να κάνουμε; Τα τεράστια σχήματα της εθνικής ενότητας του ’90 και του ’00 που έπνιγαν μέσα τους φωνές ανθρώπων είναι γεμάτα ρωγμές και όσοι θέλουν να μιλάνε πολιτικά αλλά ταυτόχρονα να το κάνουν ως απολίτικοι (είτε είναι ο Αρκάς είτε ο Σεφερλής είτε δεν ξέρω και εγώ ποιος άλλος) πρέπει να προσαρμοστούν πια σε αυτές τις συνθήκες. Θες να παρουσιάσεις έναν κόσμο που μια στερεοτυπικά ακραία φεμινίστρια ρίχνει ακραίο και παράλογο bullying σε ένα καλό αγοράκι; Οκ. Πολύ καλά κάνεις. Δεν θα πείσεις όμως πλέον κανέναν ότι αυτή η αναπαράσταση του κόσμου δεν είναι ιδεολογικά ταγμένη.
Με απλά λόγια; Καλός ο Προφήτης. Καλώς να υπάρχει εκεί για να συμφωνούν οι μισοί και να διαφωνούν οι άλλοι μισοί μαζί του. Η αλήθεια όμως είναι ότι ο Προφήτης αυτός εμένα δεν μου μοιάζει σαν να κατέβηκε από τον ουρανό εκφράζοντας τον θεοποιημένο λόγο της Λογικής. Περισσότερο μου μοιάζει σαν τον ευγενέστατο κατά τα άλλα συντηρητικό κύριο της πολυκατοικίας μου που πριν 20 χρόνια έβγαινε με τα σώβρακα να μας κυνηγήσει, επειδή ξεκινούσαμε να παίζουμε μπάλα 10 λεπτά πριν λήξει η κοινή ησυχία. Είχε και αυτός τα δίκια του; Τα είχε. Σίγουρα όμως ποτέ δεν παρίστανε ποτέ ότι το δίκιο του εκπορεύεται από τον ουρανό.