Φιλότιμο: Το (αόρατο) γιατρικό για κάθε πρόβλημα

Αναρωτιέμαι αν το φιλότιμο αρκεί, αν είναι κάτι απτό και υπαρκτό που μπορεί να συμπορευθεί με τη λογική για να φτάσει στο φινάλε της αυτή η χρονιά, που ήδη εξελίσσεται στην πιο ρεαλιστική αποτύπωση των πιο ασύλληπτων σεναρίων που γέννησαν οι δυστοπικές πένες της μυθοπλασίας, όπως ο Charlie Brooker του ‘Black Mirror’. Καθώς προσπαθώ να βρω την απάντηση σε αυτό το ερώτημα, μια έξτρα απορία συγκρούεται με το μυαλό μου. Τι είναι φιλότιμο και γιατί το επικαλούμαστε τόσο συχνά;

Το Φιλότιμο είναι μια λέξη με αρχαιοελληνικές καταβολές. Πρόκειται για ουσιαστικό, του οποίου η σημασία μεταφράζεται ελεύθερα ως ‘αγάπη για την τιμή’. Στην Πολιτεία του Πλάτωνα, το φιλότιμο ερμηνεύεται ως ‘η αγάπη της τιμής, της διάκρισης, της φιλοδοξίας’ με μια ελαφρά ειρωνεία, ενώ στη χριστιανική γραμματεία, ξεχωρίζουν οι αναφορές του φιλότιμου στις Επιστολές του Αποστόλου Παύλου. Για τον Απόστολο Παύλο, αλλά και για το σύνολο της ορθόδοξης χριστιανικής γραμματείας, ο διάγων ζωή με φιλότιμο, είναι ένας ενάρετος και άμεμπτος πιστός, που έχει την προδιάθεση να πράττει το καλύτερο για τον εαυτό του και τους γύρω του. Με μια πρόχειρη εξίσωση μπορούμε να πούμε πως φιλότιμος=καλός άνθρωπος.

Εθνική Ελλάδος Φιλότιμου

Πέρα από ποπ και λαϊκά τραγούδια, το φιλότιμο ‘αγκαλιάζει’ ένα τεράστιο μέρος του δημοσίου βίου και χρησιμοποιείται για να εξηγήσει αμέτρητες καταστάσεις: από τον πρόεδρο ομάδας ποδοσφαίρου που ‘δεν βγαίνει οικονομικά, αλλά από φιλότιμο, κάνει μεταγραφές’, μέχρι τουριστικά περιοδικά που διαφημίζουν νησιά με ατάκες όπως ‘να περιμένεις φιλοξενία και φιλότιμο εδώ’, μέχρι ενάγοντες και εναγόμενους σε δικαστικές διαμάχες που συμπεριφέρονται ‘χωρίς φιλότιμο’, ενώ ταινίες/θεατρικές παραστάσεις όπως το ‘Υπάρχει και Φιλότιμο’ μας θυμίζουν πως η φιλοτιμία είναι και κάτι ρετρό, τα ρετρό πράγματα τα αγαπάμε (συνήθως), άρα η φιλοτιμία είναι αξιαγάπητη.

Ένας επαρκής (;) ορισμός

Σύμφωνα με το παραπάνω πραγματικά όμορφο video, το φιλότιμο είναι είναι μια λέξη που συγκατοικεί στο ίδιο σύμπαν με την ‘φιλοσοφία’ και είναι μια λέξη δύσκολη μεν να μεταφραστεί στη νέα ελληνική, που κρύβει όμως μέσα της το μεγαλείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Τότε γιατί στις μέρες μας έχουμε ξετινάξει τη χρήση του ‘φιλότιμου’ σε τόσες ετερόκλιτες καταστάσεις;

Ερωτήματα

Το φιλότιμο άραγε…

• Μπορεί να κάνει μεταγραφές;
• Μπορεί να γεννήσει ερωτική καψούρα μέσα από τραγούδια;
• Μπορεί να πείσει έναν αρνητή της πανδημίας να φορέσει μάσκα;
• Μπορεί να πείσει τον κολλητό σου που μόλις γύρισε από πάρτι με 300+ άτομα να μείνει σπίτι του και να μην σε αγκαλιάσει;
• Μπορεί να γίνει η δύναμη που θα κρατήσει μέσα στο σπίτι την γιαγιά σου από το να κοινωνήσει στην εκκλησία, από την ίδια λαβίδα που κοινώνησαν άλλα 100 άτομα;
• Μπορεί να πείσει τους (ελάχιστους) οδηγούς μέσων μαζικής μεταφοράς να δουλέψουν σερί μέχρι το χειμώνα χωρίς άδεια;
• Μπορεί να επιστρατεύσει κακοπληρωμένους και ξεθεωμένους γιατρούς/νοσοκόμους ώστε να δουλέψουν μέρα/νύχτα με εκατοντάδες εν δυνάμει ασθενείς κορονοϊού;
• Μπορεί να προκαλέσει ύπνωση στον θείο σου που στο οικογενειακό τραπέζι διαλαλεί θεωρίες για το 5G και τον Bill Gates και το τσιπάκι στις μάσκες προστασίας, ώστε να σταματήσει επιτέλους να λέει ασυναρτησίες;
• Μπορεί τελικά το φιλότιμο να εξελιχθεί σε μαζική συνειδητοποίηση της αλήθειας όσων συμβαίνουν γύρω μας καθημερινά. Μπορεί να γίνει δίοδος αντίληψης της αλήθειας;

Πιστεύω πως μια αόρατη έννοια όπως το φιλότιμο, που η καθημερινή της χρήση έχει εκμηδενίσει την αξία της, δεν φτάνει για να αντιμετωπιστούν δύσκολες καταστάσεις, όπως μια πανδημία. Μπορεί όμως και να αποδειχθεί πως κάνω λάθος.