Μια βόλτα στο μεγαλύτερο παλαιοβιβλιοπωλείο της Θεσσαλονίκης

Από ένα σημείο και μετά, μόλις οι παιδικές ανησυχίες δώσουν τη θέση τους στους ενήλικους προβληματισμούς, έρχονται στην επιφάνεια τα πρώτα υπαρξιακά ερωτήματα. Ένα από αυτά έχει να κάνει με τον ορισμό της ευτυχίας, το πώς μοιάζει και τι πραγματικά είναι. Ο Κωνσταντίνος Καραμουζάς, στην ερώτηση που δέχθηκε από την κόρη του, Δέσποινα, για το πώς την αντιλαμβάνεται εκείνος, απάντησε: «Ευτυχία είναι να συμβαδίζεις με την εποχή σου».

Η εποχή μας, θέλοντας και μη, έχει μεταφερθεί πίσω από μια οθόνη – τα νούμερα που δίνουν τα social media για το πόσο χρόνο περνάμε σε αυτά το επιβεβαιώνουν. Αναπόφευκτα, λοιπόν, το ίδιο έκανε και η Παλαιοβιβλιοθήκη της Θεσσαλονίκης, η οποία έχει αποκτήσει το δικό της σάιτ ώστε ο εκάστοτε ενδιαφερόμενος να βρίσκει τα βιβλία που επιθυμεί με ένα κλικ, εύκολα, γλιτώνοντας χρόνο.

Η physical μορφή του παλαιοβιβλιοπωλείου, ωστόσο, με το φημισμένο της υπόγειο, παραμένει στο ίδιο σημείο από το 1980, στην πλατεία Αγίου Παντελεήμονα 5, δίπλα στον κινηματογράφο Φαργκάνη στη Θεσσαλονίκη εκεί όπου μας υποδέχτηκαν η Δέσποινα και ο Δημήτρης, τα άτομα δηλαδή που, ενώ «συμβαδίζουν με την εποχή», παραμένουν πιστοί σε αυτό που ξεκίνησε ο Κωνσταντίνος Καραμουζάς.

Γιατί μπορεί το διαδίκτυο να κάνει τη ζωή μας πιο εύκολη, αλλά κάποια πράγματα δεν μπορεί να τα αντικαταστήσει. Η αίσθηση του να περιτριγυρίζεσαι από βιβλία, το άγγιγμα μιας σκληρόδετης έκδοσης, το ψάξιμο ενός συγκεκριμένου τίτλου που τελικά οδηγεί σε έναν άλλο, δεν έχει καταφέρει – για την ώρα τουλάχιστον – να περάσει μέσα από τις οπτικές ίνες.

«Το βιβλιοπωλείο για μένα είναι μια ολόκληρη διαδικασία: μπαίνω, μυρίζω για παράδειγμα. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς κάποιος αγοράζει βιβλία σε σούπερ μάρκετ και δίπλα ψήνονται κοτόπουλα. Είναι η συζήτηση, η πρόταση που θα σου κάνει ο βιβλιοπώλης, μια ιστορία που μπορεί να ακούσεις, το να δεις έναν άλλο πελάτη» λέει Δέσποινα Καραμουζά και η φωνή της απορροφάται από τα αμέτρητα βιβλία και περιοδικά που λειτουργούν ως φυσικές ηχοπαγίδες.

Ένα στέκι που έγινε παλαιοβιβλιοπωλείο

Αν και η ιδέα για τη δημιουργία της Παλαιοβιβλιοθήκης γεννήθηκε τα περίεργα – από πολλές απόψεις – 70s, τελικά έγινε πράξη στο ξεκίνημα των 80s. «Ο μπαμπάς μου αγαπούσε τα βιβλία και είχε αρκετούς γνωστούς στην Αθήνα. Ένας από αυτούς στην Ιπποκράτους, εκδότης, τα ζύγιζε και τα πουλούσε με το κιλό. Κάπως έτσι έγινε κι ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο στην Τσιμισκή. Μετά ο πατέρας μου παντρεύτηκε, έκανε παιδιά και άλλαξε δουλειά όμως τα βιβλία εξακολουθούσαν να τον απασχολούν».

Και κάπως έτσι, λέει η Δέσποινα από το υπόγειο στην πλατεία του Αγίου Παντελεήμονα, το 1980 άρχισε να ψάχνει χώρους και βρήκε αυτόν. «Το έκανε στέκι του, για πάρτη του. Έφερε όλα τα βιβλία που είχε σπίτι εδώ. Κάποια στιγμή άρχισαν να του φέρνουν βιβλία και έτσι γεννήθηκε και η ιδέα αγοράζω-πουλάω και να γίνεται μαγαζί. Σταδιακά έγινε και το κύριο επάγγελμά του. Από το 1980 μέχρι σήμερα αυτό το μαγαζί έχει γεμίσει και αδειάσει πολλές φορές».

Από το στέκι του Κωνσταντίνου Καραμουζά, όμως, δεν πέρασαν μόνο πολλά βιβλία, έχουν περάσει και πολλοί συγγραφείς, άνθρωποι της Τέχνης γενικότερα. «Κάθονταν έξω και έπιναν καφέ με τον πατέρα μου. Από τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη μέχρι τον Βαγγέλη Ραπτόπουλο, τον Δημήτρη Μυταρά και τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Επίσης περνούσαν από εδώ δικαστές, δικηγόροι, καθηγητές πανεπιστημίου, γιατροί, οι πάντες. Πραγματικά, έχω πολλές αναμνήσεις και όλο αυτό συνεχίζεται. Κάθε μέρα είναι και μια νέα ιστορία».

Την ιστορία του παλαιοβιβλιοπωλείου τη γράφουν οι άνθρωποι που το «τρέχουν», όχι μόνο οι άνθρωποι που βρέθηκαν εδώ κατά το παρελθόν. Η Δέσποινα, όπως λέει, ήταν πάντα κοντά στο μαγαζί, άσχετα από τις δουλειές που έκανε.

«Ερχόμουν για τη μεσημεριανή βάρδια από την αρχή, μιας και το ‘80 ήμασταν ανοιχτά όλη μέρα. Πιο ενεργή έγινα όταν αρρώστησε ο πατέρας μου και φυσικά όταν έφυγε από τη ζωή. Ευτυχώς, αρέσει και στον Δημήτρη, τον άντρα μου, γιατί δεν ξέρω αν μπορούσα να είμαι μόνη μου σε όλο αυτό. Πριν τέσσερα χρόνια φτιάξαμε και το σάιτ. Η ιδέα ήταν του Δημήτρη και τελικά είχε δίκιο, αν και στην αρχή το σκεφτόμουν».

Από το 1980 στο 2025

Μία από τις ερωτήσεις που έκανα στη Δέσποινα Καραμουζά έχει να κάνει με τις αλλαγές που έζησε μέσα στις τέσσερις αυτές δεκαετίες, το πώς κι αν διαφοροποιήθηκαν οι συνθήκες, οι προτιμήσεις των αναγνωστών, αλλά και η ίδια.

«Λειτουργούμε 45 χρόνια. Θεωρώ ότι είμαστε το μεγαλύτερο σύγχρονο βιβλιοπωλείο. Κάποτε ρώτησα τον πατέρα μου τι είναι η ευτυχία και μου είπε ότι ευτυχία είναι να συμβαδίζεις με την εποχή σου. Και εμείς συμβαδίσαμε με την εποχή μας, δεν το παίξαμε κουλτουριάρηδες. Μου αρέσουν τα social media και δεν θέλω να γίνω από τους ανθρώπους που γκρινιάζουν. Διάλεξα το adapt. Έχουμε το σάιτ, Facebook, Instagram, TikTok. Στην πορεία βάλαμε και mystery gifts, καδράκια, τέτοια πράγματα».

Όσον αφορά τους πελάτες, η ηλικία 40-60 εξαφανίστηκε μετά την κρίση. «Έχουν υποχρεώσεις, παιδιά, δάνεια. Οι σταθεροί πελάτες που είχαμε και αγόραζαν κάθε μήνα εξαφανίστηκαν και τη θέση τους πήραν άτομα πιο μικρής ηλικίας αλλά με μικρότερο μπάτζετ».

Τι διαβάζουν οι απλοί αναγνώστες στις μέρες μας και πόσο επηρεάζουν τις αγορές μας το BookTok ή το Bookstagram; Πολύ και καθόλου είναι η απάντηση, μιας και «οι προτιμήσεις του κόσμου μέσα στα χρόνια δεν έχουν αλλάξει, αν εξαιρέσεις το τελευταίο διάστημα. Επηρεασμένοι από τα social media μάλλον, είναι πολλοί αυτοί που ζητούν αστυνομικά, ρομαντικά, κλασική λογοτεχνία, που νομίζουν ότι είναι μόνο το Περηφάνια και Προκατάληψη και η Φάρμα των Ζώων.

Οι περισσότεροι διαβάζουν τα ίδια. Σε μας, πάντως, από παλιά είχαν πέραση τα ιστορικά. Πλέον έχει μπει και η αυτοβελτίωση στο παιχνίδι».

Η νέα γενιά στο υπόγειο της Παλαιοβιβλιοθήκης

Η κάθε εποχή έχει τη δική της νέα γενιά και στη δική μας, που «πατάει» πλέον στο 2025, η Δέσποινα δεν βλέπει μεγάλες αλλαγές στον τρόπο που κινείται στην Παλαιοβιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης.

«Τα πράγματα ίδια είναι, το focus έχει αλλάξει. Παλιά υπήρχαν αυτοί που έκοβαν το εξώφυλλο από τα Playboy, τώρα αυτοί που κατεβαίνουν στο υπόγειο με τον καφέ στο χέρι. Ναι, αλλά εδώ έχουμε βιβλία. Επειδή είναι παλαιοβιβλιοπωλείο δε σημαίνει ότι κάνουμε ό,τι θέλουμε. Αυτό έχω να πω μόνο για τη νέα γενιά και δεν ισχύει για όλους. Έρχονται και άτομα που τους αρέσει, σέβονται το χώρο».

Και ο χώρος, είναι η αλήθεια ότι αποπνέει κάτι ιδιαίτερο, έναν σεβασμό για τα βιβλία που σχηματίζουν μια γέφυρα και ενώνουν δύο διαφορετικούς κόσμους: τον υπαρκτό, αυτόν έξω από το παλαιοβιβλιοπωλείο και τον μαγικό, αυτόν που βυθίζεται κάποιος μόλις βρεθεί στο υπόγειο.

«Είναι μια εμπειρία που πρέπει να τη ζήσει ένας άνθρωπος, δεν έχει σημασία αν είναι βιβλιόφιλος ή όχι. Είναι μια εμπειρία για το μάτι, είναι σαν αξιοθέατο – και είμαστε αξιοθέατο, το πιστεύω αυτό».

Ναι, αλλά πόσοι τίτλοι υπάρχουν στην Παλαιοβιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, αναρωτήθηκα μετά από περίπου δύο ώρες που περιπλανήθηκα στους διαδρόμους της. «Μαζί με τα περιοδικά νομίζω πάνω από 50.000», λέει η Δέσποινα και γελάει. «Μπορεί να είναι περισσότερα, μπορεί λιγότερα. Μια φορά ζήτησαν 300 βιβλία για μια ταινία, τα ήθελαν για ένα σκηνικό και απλά πήγα σε ένα ράφι και τα βρήκα. Τότε αναρωτήθηκα κι εγώ “μα καλά, αφού βρήκα 300 βιβλία σε ένα ράφι, πόσα είναι εδώ μέσα;’’».

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ