Μήπως ήρθε επιτέλους η ώρα για ένα #MeToo στην ελληνική δημοσιογραφία;
Μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τη δημοσιογράφο Ελένη Σταματούκου για την έρευνά της που προσπαθεί να ρίξει φως στις ιστορίες κακοποίησης στα ελληνικά media.
- 2 ΦΕΒ 2023
«Πιστεύεις ότι θα μπορούσες να κάνεις αυτή την έρευνα αν δούλευες σε κάποιο ελληνικό μέσο;», ρώτησα την Ελένη Σταματούκου. Η απάντησή της ήταν λακωνική και πολύ γρήγορη. «Όχι».
Η δημοσιογράφος του Balkan Investigative Reporting Network (BIRN) ζήτησε από επαγγελματίες των media να συμπληρώσουν ερωτηματολόγιο σχετικά με τα όσα κακοποιητικά έχουν βιώσει πίσω από τις κλειστές πόρτες sites, εφημερίδων και καναλιών. Τα αποτελέσματα της έρευνας με τον τίτλο: «Κώδικας Σιωπής: Φόβος, Στίγμα και Παρενόχληση των Ελληνίδων Δημοσιογράφων», δε θα μπορούσαν παρά να μας θορυβήσουν, αν όχι να μας ανησυχήσουν.
Ο χώρος της δημοσιογραφίας σε έναν ιδεατό κόσμο θα έπρεπε να είναι εκείνος που αποκαλύπτει τα κακώς κείμενα της κοινωνίας, γιατί λοιπόν, καλύπτει με τόση επιμονή τα δικά του;
«Μετά το ξέσπασμα του #MeToo, δε θεωρώ τυχαίο το γεγονός πως μόνο τρεις γυναίκες δημοσιογράφοι μίλησαν για παρενόχληση. Δεν μπορεί να είναι μόνο τρεις», σχολίασε στο BIRN η δημοσιογράφος της ΕΦΣΥΝ, Ντίνα Δασκαλοπούλου, η οποία ειδικεύεται στα θέματα φύλου. «Οι αίθουσες σύνταξης είναι ένας κατεξοχήν ανδροκρατούμενος χώρος, που προωθεί την ιδέα της αρρενωπότητας και της δύναμης. Τέτοιοι χώροι μπορούν πολύ εύκολα να γίνουν κακοποιητικοί. Δεν είναι τυχαίο που στην Ελλάδα δεν έχουμε ακόμα κάνει κάποια έρευνα για το τραύμα, την παρενόχληση και την κακοποίηση των θηλυκοτήτων στη δημοσιογραφία».
«Υπάρχει και Έλληνας Χάρβεϊ Γουάινσταϊν και μάλιστα είναι από τον χώρο των media», είχε δηλώσει σε συνέδριο για τα ΜΜΕ η καταξιωμένη δημοσιογράφος της Καθημερινής, Ξένια Κουναλάκη, όταν στο Χόλιγουντ έβγαιναν μπροστά θαρραλέες ηθοποιοί και κατήγγειλαν τον πανίσχυρο άνδρα του κινηματογράφου για σεξουαλική κακοποίηση. Ο πλανήτης παρακολουθούσε αποσβολωμένος τα όσα συνέβαιναν στις ΗΠΑ. Ήταν περίπου το 2016 που μάθαμε τι είναι το #MeToo, το οποίο σιγά-σιγά άρχισε να εξαπλώνεται σαν κίνημα σε δεκάδες χώρες στον κόσμο.
Στην Ελλάδα όμως, χρειάστηκε μια πανδημία και η πολύ γενναία απόφαση της Σοφίας Μπεκατώρου να μιλήσει για τον βιασμό της, προκειμένου να βγει προς τα έξω αυτό που ήταν κοινό μυστικό. Η ελληνική κοινωνία δεν είναι αγγελικά πλασμένη και οι γυναίκες υποφέρουν σε αυτή.
Η Ξένια Κουναλάκη όμως μίλησε για την κακοποίηση στην ελληνική δημοσιογραφία το 2018 και το ελληνικό θέατρο σείστηκε από τις αποκαλύψεις για εργασιακή, αλλά και σεξουαλική κακοποίηση από τις αρχές κιόλας του 2021. Έχουμε φτάσει αισίως στον δεύτερο μήνα του 2023 και δεν έχουμε μάθει ποιος είναι ο Έλληνας Χάρβεϊ Γουάινσταϊν.
Λίγο πριν την εκπνοή του 2022 είχαμε καταγγελία δημοσιογράφου για πρόσφατα εκλιπόντα θρύλο της αθλητικής δημοσιογραφίας, ενώ μερικούς μήνες πριν ακόμα μια δημοσιογράφος είχε μιλήσει δημόσια για την παρενόχληση που είχε βιώσει από μεγαλοεκδότη που έχει πια φύγει από τη ζωή. Και οι δύο καταγγελίες είχαν δυσανάλογα μικρή κάλυψη από τα media, γεγονός που δικαιολογεί γιατί πολλές γυναίκες δε βρίσκουν το θάρρος να βγουν μπροστά και να μιλήσουν για τις κακοποιητικές συμπεριφορές που βιώνουν, καθώς πιστεύουν ότι δε θα βρουν τη στήριξη που χρειάζονται.
Αυτό αποδεικνύεται και από τα αποτελέσματα της έρευνας. Το 53.8% των συμμετεχουσών δήλωσαν πως δεν προχώρησαν σε καταγγελία λόγω του φόβου ότι δε θα έβρισκαν κάποιου είδους στήριξη.
«Εμένα ο μεγαλύτερός μου φόβος γι’ αυτό το θέμα είναι πως μπορεί να ξεχαστεί και κανένας δε θα ασχοληθεί, ακόμα κι εμείς οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι», λέει στην αρχή της κουβέντας μας η Ελένη Σταματούκου. «Άρχισα να ασχολούμαι πιο εντατικά με το θέμα μετά την καταγγελία της Σοφίας Μπεκατώρου και είχα ήδη μιλήσει με κάποιες γυναίκες που μοιράστηκαν μαζί μου τις προσωπικές τους εμπειρίες».
Η δημοσιογράφος αποκαλύπτει πως το να γίνει αυτή η έρευνα δεν ήταν τόσο εύκολο όσο τυχόν φαίνεται λόγω της ανωνυμίας που προσέφερε στις συμμετέχουσες. «Πολλές γυναίκες με πλησίασαν προσωπικά και μου είπαν ότι δεν έστειλαν εξαιτίας τους φόβου τους. Ίσως, βέβαια δεν προωθήθηκε και αρκετά. Εμείς προσπαθήσαμε να το διοχετεύσουμε, αλλά είναι και ένα θέμα που δυστυχώς είναι ακόμα ταμπού. Είχαμε όμως και αρκετή στήριξη, ειδικά από τα “γυναικεία” μέσα».
Όπως αποδείχτηκε και από την έρευνα τα περισσότερα media στη χώρα, δεν έχουν θεσμοθετημένες διαδικασίες που θα βοηθούσαν μια γυναίκα δημοσιογράφο να προχωρήσει σε καταγγελία για παρενόχληση, κακοποίηση, ψυχολογική πίεση ή εκφοβισμό. «Αυτό δείχνει πόσο πάσχει η δημοσιογραφία», εξηγεί η Ελένη Σταματούκου. «Τώρα όμως ξέρουμε τι μας συμβαίνει και θέλει πολύ δουλειά συντεχνιακά από τους δημοσιογράφους προκειμένου να δούμε τις αλλαγές. Θέλει πολύ χρόνο για να αλλάξει κάτι, αλλά το καλό είναι ότι πλέον το συζητάμε και δεν είμαστε απλά αυτόπτες μάρτυρες όπως παλαιότερα».
Η 33χρονη Μαρίνα, μια από τις συμμετέχουσες της έρευνας, είπε χαρακτηριστικά «Δεν έχω αισθανθεί πότε ασφαλής, ούτε καν ανάμεσα στους συναδέλφους μου. Αισθανόμουν πως αν μιλούσα θα με κουτσομπόλευαν και θα έλεγαν πως είμαι τρελή» και συνέχισε λέγοντας, «Βρέθηκα με μια ομάδα ανθρώπων που ήταν κορυφαίοι στον τομέα τους. Είχα πιει και ένας κύριος άνω των 60 προσφέρθηκε να με συνοδέψει στο δωμάτιό μου και εκεί ξεκινά αυτό το επώδυνο ταξίδι για μένα, καθώς δε θυμάμαι πολλά. Θυμάμαι μόνο πως τσακωθήκαμε γιατί μου κρατούσε τα χέρια και προσπαθούσε να με φιλήσει. Όταν επέστρεψα στο δωμάτιο που μοιραζόμουν με μια γυναίκα συνάδελφο της είπα τι είχε συμβεί και δεν έκανε τίποτα για να με βοηθήσει. Μόνο ο ψυχολόγος μου γνωρίζει αυτή την ιστορία».
Σύμφωνα και με τα αποτελέσματα της έρευνας μόλις το 29,7% των συμμετεχουσών μπόρεσε να προχωρήσει σε καταγγελία. Τα περισσότερα θύματα δίσταζαν να καταγγείλουν τους κακοποιητές τους, καθώς φοβούνταν πως δε θα έβρισκαν την κατάλληλη υποστήριξη. Χαρακτηριστικά η Ελένη Σταματούκου λέει πως τα αποτελέσματα της έρευνας δεν την εξέπληξαν. «Αυτά που βρήκαμε στο Balkan Insight τα περίμενα, όλοι τα γνωρίζαμε, απλά επιβεβαιώθηκαν με τον χειρότερο τρόπο με τα νούμερα. Αυτό που με συγκλόνισε όμως ήταν οι μαρτυρίες αυτών των γυναικών. Πολλές από αυτές δεν είχαν εκμυστηρευτεί ποτέ και σε κανέναν τα όσα έχουν βιώσει».
Όσο για τις αντιδράσεις των media απέναντι στην έρευνά της λέει πως, «δεν μπορώ να πω ότι απογοητεύτηκα, γιατί δεν είχα και προσδοκίες. Αλλά βρήκα πολλές αντιδράσεις υπερβολικές. Μάλιστα κάποιοι με παρέπεμψαν να αλλάξω το ρεπορτάζ και να ασχοληθώ με τον χώρο του πολιτισμού ή του αθλητισμού, υποστηρίζοντας πως στη δημοσιογραφία δεν υπάρχει κακοποίηση».
«Δεν έκανα κάποια καταγγελία, γιατί ο χώρος είναι μικρός και φοβόμουν ότι θα στιγματιστώ και θα χάσω τη δουλειά μου», δήλωσε η 49χρονη Χαρά, μια από τις δημοσιογράφους που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο της έρευνας. «Είπα σε φίλες μου να είναι προσεκτικές, αλλά δε ρώτησα αν τους έχει συμβεί κάτι παρόμοιο κι αν φοβόντουσαν ή αν ήξεραν πως να το χειριστούν».
Το 43,24% των συμμετεχουσών δήλωσαν πως η παρενόχληση που βίωσαν ήταν σεξουαλική, ενώ το 86,4% δήλωσε πως το μέσο στο οποίο δουλεύουν δεν παρέχει κανενός είδους εκπαίδευση όσο αφορά την παρενόχληση στον εργασιακό χώρο.
Το 92% των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα είπαν ότι έχουν πέσει θύμα κακοποίησης ή παρενόχλησης στον χώρο εργασίας τους, ενώ ένα 8% είπε πως έχει υπάρξει μάρτυρας κακοποιητικής συμπεριφοράς. Το νεαρότερο σε ηλικία θύμα ήταν μόλις 17 ετών, ενώ το μεγαλύτερο ήταν 62.
Το 43% των συμβάντων ήταν σεξουαλικής φύσης και ένα 35% αφορούσε λεκτική παρενόχληση. Μάλιστα, το 81% είπε πως η παρενόχλησή τους συνέβη στον χώρο εργασίας και πάνω από τις μισές υποθέσεις αφορούσαν κατάχρηση εξουσίας από κάποιον ανώτερο.
Κλείνοντας την κουβέντα μας η Ελένη Σταματούκου λέει πως, «Χαίρομαι που έκανα αυτή την έρευνα, αλλά τώρα περιμένω από τους Έλληνες συναδέλφους να τη συνεχίσουν».
