Όταν το να είσαι γυναίκα παίζει ακόμα ρόλο στη δουλειά σου
Η διαιτητής Βάσω Τσαρούχα, η νεφρολόγος Χριστίνα Λιότση, η chef Μαρίνα Χρονά και η επιχειρηματίας Αλεξάνδρα Μανουσάκη είναι τέσσερις γυναίκες που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικούς κλάδους και μιλούν στο OneMan για το κατά πόσο το φύλο τους παίζει ρόλο στις δυσκολίες που έχουν αντιμετωπίσει στη δουλειά τους.
- 8 ΜΑΡ 2023
Η λέξη «διάκριση» είναι οικεία σε όλους μας. Τι σημαίνει όμως πραγματικά και πώς εφαρμόζεται στο εργασιακό πλαίσιο; Η «διάκριση» εις βάρος κάποιου σημαίνει να αντιμετωπίζεται το άτομο αυτό διαφορετικά ή λιγότερο ευνοϊκά, για κάποιο λόγο. Διάκριση μπορεί να υποστεί κάποιος ενώ βρίσκεται στο σχολείο, στη δουλειά ή σε δημόσιο χώρο, όπως σε ένα εμπορικό κέντρο ή στο σταθμό του μετρό. Από σχολικούς φίλους, δασκάλους, προπονητές, συναδέλφους, διευθυντές ή ιδιοκτήτες επιχειρήσεων.
Εστιάζοντας στον επαγγελματικό τομέα, διακρίσεις μπορούν να γίνουν λόγω φυλής, χρώματος, θρησκείας, φύλου (συμπεριλαμβανομένης της εγκυμοσύνης, της ταυτότητας φύλου και του σεξουαλικού προσανατολισμού), εθνικής καταγωγής, αναπηρίας, ηλικίας (40 ετών και άνω) ή γενετικών πληροφοριών. Άδικη μεταχείριση, παρενόχληση από διευθυντές, συναδέλφους ή άλλα άτομα, ακατάλληλες ερωτήσεις σχετικά με γενετικά ζητήματα ή ιατρικές πληροφορίες και αντίποινα λόγω διαμαρτυρίας μπορούν να περιγράψουν το πώς μεταφράζεται η διάκριση λόγω φύλου στην εργασία.
Προτού αναρωτηθεί κανείς γιατί χρειαζόμαστε ακόμα μια παγκόσμια ημέρα για τα δικαιώματα των γυναικών, ας προσπαθήσει να δώσει απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα:
- Είναι όλα τα εργασιακά περιβάλλοντα απαλλαγμένα από διακρίσεις;
- Μπορεί μία γυναίκα να υποβάλλει τα παράπονά της για διάκριση χωρίς αντίποινα;
- Μπορεί να κρατήσει για τον εαυτό της προσωπικές σκέψεις, όπως μία εγκυμοσύνη;
- Και τέλος, μπορεί να ελπίζει σύντομα σε θετικές αλλαγές;
Μπορούμε να διαπιστώσουμε πώς ο σεξισμός είναι πανταχού παρών στον 21ο αιώνα, αρκεί να εξετάσουμε τον διαχωρισμό των φύλων στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας. Σύμφωνα με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), το ποσοστό των γυναικών μεταξύ των επαγγελματιών επιστημόνων και μηχανικών στην ΕΕ είναι 25%. Συγκριτικά, το ποσοστό των ανδρών μεταξύ των επαγγελματιών εκπαιδευτικών στην ΕΕ είναι 31%.
Το φαινόμενο του Glass Ceiling: Πρόκειται για ευρέως διαδεδομένες διακρίσεις στην εργασία σε βάρος των γυναικών. Ο όρος αυτός δηλώνει ένα αόρατο και αδιαπέραστο τείχος για τις γυναίκες όταν ανεβαίνουν στις βαθμίδες και βρίσκονται κοντά στην κορυφή.
Μόνο το 15% (74 γυναίκες) των εταιρειών του Fortune 500 έχουν γυναικεία ηγεσία από τον Μάρτιο του 2022. Ωστόσο, ακόμη και αυτός ο χαμηλός αριθμός αποτελεί θετική αλλαγή, αν αναλογιστεί κανείς ότι το 2021 υπήρχαν 41 γυναίκες και το 2002 μόνο 7.
Η σεξουαλική παρενόχληση δεν είναι κάτι που θα περιμένατε να συμβεί σε ένα επαγγελματικό περιβάλλον. Οι κλειστές πόρτες και οι πολιτικές εξουσίας όμως ενθαρρύνουν και τη σεξουαλική παρενόχληση αν αναλογιστεί κανείς ότι 6 στις 10 γυναίκες αναφέρουν ότι έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης ή βίας στο χώρο εργασίας, σύμφωνα με το EIGE.
Δυστυχώς, ακόμη το 2023, η εγκυμοσύνη ή η επιθυμία δημιουργίας οικογένειας λειτουργεί αρνητικά για τους εργοδότες. Αυτό είναι πιθανώς το σημείο όπου ο σεξισμός στον εργασιακό χώρο φτάνει στο αποκορύφωμά του. Παρόλο που η ΕΕ προστατεύει τη μητρότητα με το άρθρο 33 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι εργοδότες είναι εφευρετικοί στους τρόπους τους για να το παρακάμψουν.
Εκ πρώτης όψεως, η Ελλάδα δεν φαίνεται να κάνει σπουδαία δουλειά όσον αφορά την ισότητα των φύλων στην κοινωνία. Στον Ευρωπαϊκό Δείκτη Ισότητας των Φύλων, η Ελλάδα κατατάσσεται στην τελευταία θέση με τιμή 52,5, όταν ο μέσος όρος της ΕΕ των 27 είναι 68, όπως αναφέρει το ied.eu. Ο δείκτης αυτός μετρά την ισότητα των φύλων στην εργασία, το χρήμα, τη γνώση, τον χρόνο, τη δύναμη και την υγεία. Ο καλύτερος δείκτης για την Ελλάδα ήταν στον τομέα της υγείας με 84,3 σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ-27 που είναι 87,8. Από την άλλη πλευρά, ο χαμηλότερος δείκτης στον οποίο η Ελλάδα πρέπει να βελτιωθεί σοβαρά είναι αυτός της εξουσίας. Στον εν λόγω δείκτη η Ελλάδα συγκεντρώνει μόλις 27 μονάδες σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ-27 που είναι 55, καταλαμβάνοντας τη δεύτερη από το τέλος θέση.
Ο δείκτης ισχύος αφορά την ισότητα των φύλων στη λήψη οικονομικών αποφάσεων. Μετράει πράγματα όπως το ποσοστό των γυναικών υπουργών, ευρωβουλευτών, μελών του διοικητικού συμβουλίου κ.λπ. Αυτός ο δείκτης είναι το τέλειο παράδειγμα του πώς ο σεξισμός στον ελληνικό εργασιακό χώρο κρατάει ακόμα καλά (σκεφτείτε το glass ceiling).
Τέσσερις γυναίκες που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικούς κλάδους μίλησαν στο OneMan για το κατά πόσο το φύλο τους παίζει ρόλο στις δυσκολίες που έχουν αντιμετωπίσει στη δουλειά τους.
«Γίνε ό,τι θέλεις». Σίγουρα;
«Γίνε ό,τι θέλεις». Ένα σλόγκαν, μία εμψυχωτική φράση, μία συμβουλή – πολλές οι αναγνώσεις – πίσω από τις λέξεις που πέφτει συνέχεια πάνω στον τοίχο της συστημικής πατριαρχείας, που εκφράζεται ακόμα και με τους πιο αθώους τρόπους, ακόμα και στους πιο «politically correct» επαγγελματικούς χώρους. Ας μην κοροϊδεύομαστε. Στη συλλογική – πατριαρχική σκέψη – υπάρχουν ακόμα «ιδανικά» επαγγέλματα για μία γυναίκα και άλλα, που είναι για «άντρες». Και όσο αυτά θυμίζουν ακόμα κλειστά λόμπι για το αντρικό φύλο, τόσο περισσότερες οι προκλήσεις των γυναικών που επιλέγουν να τα εξασκήσουν.
Στα 22 χρόνια που βρίσκεται στον χώρο της διαιτησίας η Βάσω Τσαρούχα, γνωρίζει εκ των έσω πως πρόκεται για έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Η ίδια ξεκίνησε τη διαιτησία το 2001, έγινε διεθνής διαιτητής FIBA το 2013 και στη συνέχεια, το 2019, διαιτητής Euroleage – η μία εκ των δύο γυναικών ανάμεσα σε 70 άντρες.
«Είναι ένας καθαρά ανδροκρατούμενος χώρος. Να ξέρετε ότι υπάρχει ένα project χρόνων από την παγκόσμια ομοσπονδία στην οποία προσπαθούν να στηρίξουν πολύ τις γυναίκες και να βγάλουν νέες. Στην Α1, από τους περίπου 50 που αγωνίζονται ενεργά, οι 48 είναι άντρες και οι δύο γυναίκες. Κινούμαστε σε ποσοστά 1 με 3 τα εκατό. Καταλαβαίνετε τη δυσκολία, την αποθάρρυνση και το πόσο ψυχική και σωματική δύναμη χρειάζεται μια γυναίκα για να είναι εκεί».
Σε όλο αυτό το ταξίδι, οι δυσκολίες και οι στιγμές αποθάρρυνσης που βίωσε η Βάσω Τσαρούχα ήταν πάρα πολλές. «Η διαιτησία σαν χώρος έχει συνεχώς στιγμές έντασης, κρίνεσαι για το καθετί και πρέπει να διπλοφιλτράρεις τι θα πεις, τι θα κάνεις και τι όχι. Κάθε φορά που με κρίνουν, θέλω να σας πω ότι πλέον παίρνω δύναμη και επιστρέφω πιο ισχυρή. Ο χώρος είναι ανδροκρατούμενος. Το πόσο δύσκολο είναι να επιβιώσεις δε χρήζει αναφοράς. Αλλά θα πω ότι είναι μια τρομερή πρόκληση. Υπάρχουν πολλά κλισέ είτε από οπαδούς, είτε από φιλάθλους είτε ακόμα και από παίκτες, προπονητές, συναδέλφους. Τα ξέρετε. Δε χρειάζεται να αναφερθώ. Προσπαθώ να μην τα σκέφτομαι, γιατί δεν μου δημιουργούν θυμό, αλλά απορία ευρισκόμενοι στο 2023. Παρόλα αυτά, προσωπικά απολαμβάνω τη δουλειά μου και κρατάω τις καλές στιγμές, μαθαίνοντας να διαχειρίζομαι τις ‘κακές’ και δύσκολες» καταλήγει.
Οι ανισότητες μεταξύ των φύλων στον τομέα της εκπαίδευσης εξακολουθούν να υφίστανται, για παράδειγμα, όσον αφορά τις προτιμήσεις στην επιλογή των σπουδών. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να έχουν πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά εξακολουθούν να υπερεκπροσωπούνται σε τομείς σπουδών που συνδέονται με παραδοσιακούς γυναικείους ρόλους, όπως οι τομείς που συνδέονται με την παροχή φροντίδας, και υποεκπροσωπούνται σε τομείς όπως η επιστήμη και η μηχανολογία. Και για τις γυναίκες που θα επιλέξουν αντίστοιχους τομείς, η κριτική δεν αργεί να έρθει.
«Υπονοήθηκε στα οικογενειακά τραπέζια πριν από τις πανελλήνιες εξετάσεις όταν συγγενείς με κοιτούσαν περίλυποι για την επιλογή μου να γίνω γιατρός» εξομολογείται η Χριστίνα Λιότση
Κανείς δεν είπε στο πρόσωπο στη Χριστίνα Λιότση, νεφρολόγο που δραστηριοποιείται στον ιδιωτικό τομέα, να μην ακολουθήσει το όνειρό της. «Ωστόσο υπονοήθηκε. Υπονοήθηκε στα οικογενειακά τραπέζια πριν από τις πανελλήνιες εξετάσεις όταν συγγενείς με κοιτούσαν περίλυποι για την επιλογή μου να γίνω γιατρός. “Οικογένεια Χριστίνα μου”, μου έλεγαν, “ο προορισμόςτης γυναίκας είναι να γίνει μάνα”.
Υπονοήθηκε στο πρώτο χειρουργείο που συμμετείχα, ούσα ακόμα φοιτήτρια, όταν απόρησε ο χειρουργός για την αντοχή μου. “Γυναίκα και έχεις τόση δύναμη; Μπράβο!”. Υπονοήθηκε στο αγροτικό ιατρείο όπου ο κολλητός μου φίλος και συνάδελφος ήταν «ο γιατρός» και εγώ η «κοπελιά» για τους κατοίκους του χωριού και όχι μόνο. Υπονοήθηκε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ειδικότητας όταν, αντίθετα με τα οικογενειακά αλλά και κοινωνικά προγνωστικά, έγινα μητέρα. Υπονοήθηκε πολλές φορές. Υπονοείται ακόμα και τώρα» εξομολογείται.
Η ίδια, ωστόσο, είναι θετική για το μέλλον, πιστεύοντας ότι όλο και λιγότερος κόσμος θα βασίζει την κρίση του στην κυριαρχία των στερεότυπων. Υπό μία προϋπόθεση βέβαια, όπως λέει. «Οι γυναίκες, ατομικά ή συλλογικά να γυρίζουμε περήφανα την πλάτη σε αυτήν την υποβόσκουσα υποτίμηση, να οριοθετούμαστε υποσημαίνοντας διαρκώς τις ικανότητες μας και την αγάπη μας για τη δουλειά μας. Αυτή η αφοσίωση άλλωστε στην ιατρική είναι και η δική μου καλύτερη απάντηση στην οποιαδήποτε αμφισβήτηση έχω δεχτεί λόγω του φύλου μου ‘μεταβολίζοντας’ οτιδήποτε τοξικό σε γνώση, εμπειρία και περισσότερη ενσυναίσθηση γύρω από το βασικό αντικείμενο της ιατρικής επιστήμης, τον
άνθρωπο».
Η ισότητα θα αργήσει μία αιωνιότητα
Κανείς από εμάς δε θα δει ισότητα μεταξύ των φύλων στη διάρκεια της ζωής του, και πιθανότατα ούτε και πολλά από τα παιδιά μας. Αυτό είναι το απογοητευτικό συμπέρασμα του Global Gender Gap Report 2022, που αποκαλύπτει ότι η ισότητα των φύλων θα αργήσει μια αιωνιότητα. Συγκεκριμένα, η έκθεση αναφέρει ότι θα χρειαστούν άλλα 132 χρόνια για να καλυφθεί το παγκόσμιο χάσμα μεταξύ των φύλων. Καθώς οι κρίσεις επιδεινώνονται, τα αποτελέσματα του γυναικείου εργατικού δυναμικού υποφέρουν και ο κίνδυνος οπισθοδρόμησης της παγκόσμιας ισότητας των φύλων εντείνεται περαιτέρω.
Το 2020, μια νέα μελέτη αποδεικνύει ότι η μεροληψία με βάση το φύλο κρατά μακριά τις γυναίκες από θέσεις εξουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Μέσα από τη μελέτη του ΟΗΕ διαπιστώθηκε ότι τουλάχιστον το 90% ανδρών / γυναικών είναι προκατειλημμένο κατά των γυναικών.
«Είμαστε έτοιμοι να ακούσουμε ή να δούμε τους άντρες ως υπέροχους μάγειρες ή εστιάτορες, και τα κορίτσια μπορούν να ψήνουν μπισκότα» έχει πει σε παλαιότερο ρεπορτάζ του OneMan, η Erica Cross, ιδιοκτήτρια του Marketta.
Η Μαρίνα Χρονά στο Santo Belto στην Κυψέλη, όπου εκτός από συνιδιοκτήτρια είναι και υπεύθυνη για την κουζίνα.
Κανείς δεν είπε στη Μαρίνα Χρονά, συνιδιοκτήτρια του Santo Belto και με εμπειρία σε κουζίνες εστιατορίων, ότι δε θα μπορούσε να γίνει επαγγελματίας μαγείρισσα επειδή είναι γυναίκα. Για chef όμως (να ηγείται δηλαδή μιας κουζίνας), το φύλο της θα έπαιζε ρόλο. «Στο μυαλό τους», όπως λέει, «αναγκαστικά, θα κάνω παιδιά, όπως είναι στη φύση μου άλλωστε, και μετά πως θα είμαι 24/7 στα εστιατόρια με την κοιλιά τούρλα και έπειτα πως θα θηλάζω και ταυτόχρονα θα διοικώ κουζίνα μακριά από τα παιδιά μου για τα οποία πάλι εννοείται θα έχω την αποκλειστική τους φροντίδα;
Το τελειωτικό χτύπημα ήταν πως αυτοί που έλεγαν τα παραπάνω είναι πεπεισμένοι πως δε βλέπουμε γυναίκες chefs γιατί επιλέγουν να είναι μόνιμα κοντά στα παιδιά και δεν τους ενδιαφέρει η καριέρα και το κυνήγι της κορυφής. Ο χώρος, πιστεύουν, δίνει ίσες ευκαιρίες άλλωστε, ανεξαρτήτως φύλου. Εδώ γελάμε. Ή κλαίμε».
Το γεγονός ότι γράφεται (ακόμα) ένα θέμα για το αν μια γυναίκα αντιμετωπίζει δυσκολίες στη δουλειά της λόγω του φύλου της, δείχνει ότι υπάρχει πρόβλημα. Δε θυμάμαι να έχω διαβάσει κάποια συνέντυεξη και να έχει ερωτηθεί ένας άντρας αν έχει βιώσει διακρίσεις και σεξισμό στον χώρο εργασίας του, αν σκέφτεται να κάνει οικογένεια ή πώς τα καταφέρνει αν έχει παιδιά.
Για την Αλεξάνδρα Μανουσάκη, επιχειρηματία / Manousakis Winery, το να είσαι γυναίκα στον κλάδο του κρασιού και σε ένα νησί που κυριαρχείται από μία «μάτσο» συμπεριφορά, είναι σίγουρα δύσκολο μερικές φορές. Μετακόμισε από τη Νέα Υόρκη στα 23 της χρόνια, αφήνοντας μια δουλειά στο marketing κι ένα γραφείο με γυναίκες συναδέλφους, για να διευθύνει το οικογενειακό οινοποιείο στα Χανιά. «Βίωνα συχνά αγένια και απόρριψη. Ήταν και πολλοί οι παράγοντες που δρούσαν “εναντίον” μου – ήμουν πολύ νέα, είμαι Αμερικανίδα και φυσικά είμαι γυναίκα- κορίτσι στα μάτια των περισσότερων τότε, πράγμα που το έκανε ακόμα χειρότερο» θυμάται, την εποχή που είχαν ξεκινήσει την κατασκευή του νέου οινοποιείου Μανουσάκη και η ίδια επέβλεπε το έργο.
«Θυμάμαι τους εργάτες και τους υπεύθυνους του έργου να αρνούνται να μου μιλήσουν και να ζητούν να μιλήσουν με τον κύριο Μανουσάκη. Θυμάμαι ότι έπρεπε να φωνάξω και να γίνω αγενής για να με ακούσουν. Με την πάροδο του χρόνου, φυσικά τα πράγματα βελτιώθηκαν, αλλά συνήθισα επίσης να με απορρίπτουν και τελικά έμαθα πώς να το παρακάμπτω. Το κλειδί ήταν να μάθω να μην το αφήνω να με επηρεάζει ψυχολογικά.
Με το υπόβαθρο που είχα, μου ήταν απίστευτα δύσκολο να κατανοήσω τις πολιτισμικές αποχρώσεις και το πώς να τις αντιμετωπίσω. Οι άντρες πολύ συχνά αρνούνταν να με κοιτάξουν στα μάτια όταν μιλούσα. Επιβεβαίωναν τα πράγματα με άλλους άντρες που δούλευαν για μένα, αντί για μένα. Όταν ο σύζυγός μου άρχισε να εργάζεται στο οινοποιείο, ήταν απίστευτο για μένα πόσο εύκολα θεωρήθηκε ότι ήταν ο κύριος Μανουσάκης. Ήμασταν σε συσκέψεις, έκανα μια ερώτηση και απαντούσαν σε εκείνον. Αυτό εξακολουθεί να συμβαίνει περιστασιακά μέχρι σήμερα».
«Στη συνέχεια, όταν απέκτησα παιδιά, ξαφνικά θεωρήθηκε ότι σταμάτησα να εργάζομαι εντελώς. Αυτό ήταν ίσως το πιο σοκαρίστικο για μένα… η υπόθεση ότι δε θα μπορούσα να εργάζομαι και να έχω παιδιά ταυτόχρονα. Δεν ήμουν προετοιμασμένη γι’ αυτό. Όλες οι γυναίκες που αποφάσισαν να ακολουθήσουν καριέρα έχουν αναπόφευκτα έρθει αντιμέτωπες με τον σεξισμό και έχουν παρόμοιες ιστορίες με τη δική μου. Το πώς το αντιμετωπίζουμε είναι το πιο σημαντικό- όχι για οτιδήποτε άλλο, αλλά για τον εαυτό μας και την αυτοεκτίμησή μας και αργότερα για να δουν τα παιδιά μας ισχυρά παραδείγματα υπέρβασης των εμποδίων. Μπορεί να είναι δύσκολο, αλλά πολλές φορές είναι κι αυτό που μετράει, για όλους, όχι μόνο για τις γυναίκες» καταλήγει.
