Romance scam: Όταν εκτός από την καρδιά, σου κλέβουν και τα χρήματα

Δεν χρειάζεται να προηγηθεί το κλασικό tudum της διάσημης πλατφόρμας, ούτε να αφήσει κανείς στην άκρη την ντροπή του και να μιλήσει μπροστά σε μία κάμερα για την βαρύτερη -εικάζω- απάτη της ζωής του. (Ας θυμηθούμε για παράδειγμα τον Tinder Swindler). Το romance scam μπορεί να μην είναι η πιο διαδεδομένη μορφή απάτης, αλλά είναι η πιο κοστοβόρα.

Σύμφωνα με το Consumer Sentinel Data Book, οι αναφερόμενες απώλειες από ερωτικές απάτες ανέρχονται σε 1,14 δισεκατομμύρια δολάρια, με μέσες ζημίες ανά άτομο τα 2.000$. Πρόκειται για τις υψηλότερες απώλειες που αναφέρθηκαν για οποιαδήποτε μορφή απάτης.

Το 2023, οι άντρες ήταν πιο ευάλωτοι σε romance scams κατά 53%. Οι ηλικίες 55-74 είναι οι πιο συχνά στοχευμένες, ενώ οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θύματα αναφέρουν τις μεγαλύτερες οικονομικές απώλειες, έως και 16.742$ κατά μέσο όρο. Επίσης το 2023, οι ρομαντικές απάτες ανέβηκαν κατά 40% σε σχέση με το 2022.

Τι είναι όμως το romance scam;

«Το romance scam είναι μια μορφή απάτης που εκμεταλλεύεται τη συναισθηματική σύνδεση και την επιθυμία για αγάπη ή συντροφικότητα των θυμάτων- κοινώς να βιώσουν το δικό τους ρομάντζο. Οι απατεώνες προσποιούνται ότι ενδιαφέρονται ρομαντικά για κάποιον/α, συνήθως μέσω διαδικτυακών εφαρμογών γνωριμιών, κοινωνικών δικτύων ή ακόμα και μέσω email.

Τα Instagram, Facebook και Tinder, μέχρι Telegram και WhatsApp είναι μέσα που έχουν χρησιμοποιηθεί από romance scammers. Το θέμα όμως δεν είναι η πλατφόρμα, αλλά ο χρήστης που είναι ευάλωτος, καθώς οι scammers, με άριστο ψυχολογικό χειρισμό, social engineering (κοινωνική μηχανική) και την βοήθεια πλέον του AI, μπορούν να κάνουν οποιοδήποτε να τους εμπιστευτεί. Σκοπός του θύτη είναι να κερδίσει πρώτα την εμπιστοσύνη του θύματος, να αναπτύξει συναισθήματα για εκείνον και τελικά να τον πείσουν να τους στείλει χρήματα ή να μοιραστεί προσωπικές πληροφορίες που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για περαιτέρω απάτες», εξηγεί η Σωτηρία Γιαννίτσαρη, Cyber Security Professional και Head of Hackers @Intigriti.

«Πίστευε ότι είχε βρει τον άνθρωπο με τον οποίο θα μπορούσε να μοιραστεί τη ζωή της, κι ας μην τον είχε γνωρίσει ποτέ από κοντά. Ήταν όμορφος, καλλιεργημένος, ευαίσθητος. Της έγραφε καθημερινά τρυφερά μηνύματα, αδημονώντας να την συναντήσει. Το μοναδικό εμπόδιο που στεκόταν ανάμεσά τους ήταν η απόσταση και οι επαγγελματικές του υποχρεώσεις.

Πέντε μήνες μετά, την αρχική τους επικοινωνία κι αφού κατέθεσε 130.000 ευρώ, κομπόδεμα από τις οικονομίες των γονιών της, η ίδια άρχισε να υποψιάζεται ότι ο Δρ. Michael Wooden -όπως της συστήθηκε- δεν υπήρχε, αλλά στην πραγματικότητα ήταν ο αόρατος πρωταγωνιστής μίας καλοστημένης απάτης που στήθηκε σε βάρος της», διαβάζω στο News247.gr, για μια 43χρονη από τη Θεσσαλονίκη που έπεσε θύμα ερωτικής απάτης.

Το προφίλ του θύματος και του θύτη

«Το άτομο που εξαπατάται μπορεί να έχει οποιοδήποτε προφίλ, το μόνο που ίσως να είναι χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι δεν έχει γνώση αυτής της μορφής εξαπάτησης. Να μην είναι εξοικειωμένο με μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή εφαρμογές γνωριμιών κι έτσι να παραπλανηθεί από τον θύτη. Το προφίλ του θύτη, ωστόσο, είναι εκείνο που χρειάζεται να εστιάσουμε ή μάλλον, αυτό που παρουσιάζει στα κοινωνικά δίκτυα, καθώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιος ή ποιοι είναι πίσω από έναν λογαριασμό.

Το άτομο αυτό συνήθως παρουσιάζεται ως άντρας γύρω στα 50. Έχει πολύ ωραίες εικόνες στον λογαριασμό του. Συνήθως εμφανίζεται σε αυτές ντυμένος με κομψά ρούχα, με ακριβά αυτοκίνητα, σε εξωτικούς προορισμούς και γενικά προβάλει μια οικονομική επιφάνεια, που δεν σε προδιαθέτει ότι μιλάς με κάποιον/α που μπορεί να ζητήσει κάποια στιγμή χρήματα.

Ένα άλλο στοιχείο, είναι ότι μπορεί να έχει φωτογραφίες από την εργασία του, ειδικά αν αυτή έχει κοινωνικό στάτους, όπως γιατρός, στρατιωτικός, μηχανικός, δικηγόρος, επιχειρηματίας. Θα έχει λοιπόν και φωτογραφικό υλικό από το υποτιθέμενο εργασιακό του περιβάλλον. Έτσι το άτομο που πρόκειται να εξαπατηθεί, νιώθει μια “ασφάλεια” εκ των προτέρων ότι αυτός ο άνθρωπος είναι “σοβαρός” και ανεξάρτητος οικονομικά, με κοινωνική επιφάνεια. Άλλο χαρακτηριστικό, είναι ότι το άτομο θα έχει θρησκευτικό πρόσημο στο προφίλ του. Μπορεί να αναγράφει το θρήσκευμά του, ότι είναι Χριστιανός, έτσι το άτομο που εξαπατάται, αν είναι το ίδιο θρησκευόμενο, θα νιώσει μια παραπάνω ταύτιση και αίσθηση ασφάλειας.

Οι συζητήσεις τους θα είναι σοβαρές, ρομαντικές και με έντονα το στοιχείο της ενσυναίσθησης και της φροντίδας. Θα μιλάνε για οικογένεια, εργασία, προβλήματα και κατά πάσα πιθανότητα θα αναφερθεί και κάποιος θάνατος. Έτσι ο θύτης θα δείξει “ευαλωτότητα” και θα προσεγγίσει το άτομο σε μεγαλύτερο συναισθηματικό βάθος. Το άτομο θα δείξει ενδιαφέρον, θα νιώσει ότι έρχεται περισσότερο κοντά με τον θύτη και ενδεχομένως να θελήσει να του συμπαρασταθεί», λέει η Μαρίνα Αρβανιτάκη, ψυχολόγος-sex therapist και κλινική επόπτρια.

«Οι romance scammers συνήθως διαθέτουν υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, κάτι που τους επιτρέπει να κατανοούν και να χειρίζονται τα συναισθήματα των θυμάτων τους με εξαιρετική ακρίβεια. Είναι άτομα εξαιρετικά επικοινωνιακά, ικανά να δημιουργούν γρήγορες και ισχυρές συνδέσεις με τα θύματα μέσω του διαδικτύου, προκαλώντας τους την αίσθηση ότι βρήκαν την “τέλεια” σχέση. Χρησιμοποιούν αυτή την ικανότητα για να αναγνωρίσουν τις συναισθηματικές αδυναμίες των θυμάτων τους, όπως η μοναξιά ή η ανάγκη για αποδοχή, και τις εκμεταλλεύονται για να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους.

Η ικανότητα των scammers να “παίρνουν ρόλους” είναι επίσης σημαντική, καθώς προσαρμόζονται με ευκολία στην προσωπικότητα και τις ανάγκες του κάθε θύματος. Χρησιμοποιούν αυτό το ταλέντο για να δημιουργήσουν μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας και οικειότητας, παρουσιάζοντας τον εαυτό τους ως το άτομο που το θύμα έχει ανάγκη. Επιπλέον, συχνά προτιμούν να παραμένουν ανώνυμοι, αποφεύγοντας τις φυσικές συναντήσεις, προκειμένου να μην αποκαλυφθεί η αληθινή τους ταυτότητα.

Πίσω από την ψευδαίσθηση της αγάπης και της φροντίδας, οι romance scammers αναζητούν κέρδος και δύναμη. Τρέφονται από το να είναι χειριστικοί. Η επιμονή τους και η υπομονή τους είναι εντυπωσιακές, καθώς αφιερώνουν πολύ χρόνο στο να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν την ψευδή σχέση, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να ζητήσουν ανταλλάγματα», λέει η Σωτηρία και αναλύει παρακάτω πώς δημιουργούν πιστευτά προφίλ.

Ένας romance scammer δημιουργεί ένα πιστευτό προφίλ με στρατηγικές που βασίζονται στην ψυχολογία και στην εκμετάλλευση των προσδοκιών του θύματος. Εννοείται ότι και εδώ το social engineering είναι μια τεχνική που θριαμβεύει. Δυστυχώς με την επανάσταση του ΑΙ τα προφίλ δεν γίνονται απλά πιστευτά, αλλά και μη ανιχνεύσιμα, ακόμα και από επαγγελματίες στο cyber security, μιας και πλεον όλοι βελτιώνουν ή και αλλάζουν τις φωτογραφίες, αλλά και όσα λένε και γράφουν στα θύματά τους, με τη βοήθεια ΑΙ.

Κάποιες βασικές τακτικές

Χρήση ψεύτικων φωτογραφιών: Πάντα φωτογραφίες υψηλής ποιότητας. Συνήθως «δανείζονται» φωτογραφίες από ελκυστικά άτομα που βρίσκουν σε κοινωνικά δίκτυα/ιστοσελίδες και με τη χρήση AI και deepfake τις τροποποιούν, ώστε να μη μοιάζουν καν με τις αρχικές.

Πειστική προσωπική ιστορία: Οι scammers συνθέτουν μια ιστορία που να φαίνεται αληθινή, αλλά να είναι δύσκολα επαληθεύσιμη. Ζει στη Θεσσαλονίκη και είσαι στην Αθήνα. Πας στη Θεσσαλονίκη και το άτομο είναι σε επαγγελματικό ταξίδι ή δεν μπορεί να σε δει γιατί έχει παιδιά που δεν σου είπε για να μη σε χάσει. Συνήθως έχουν μία δουλειά που απαιτεί πολλά ταξίδια ή/και έχουν κάποια προσωπική ατυχία (χηρος/α, ορφαν@ κλπ) και τέλος μένουν μακριά από το θύμα.

Χρήση λεπτομερειών για λόγους αυθεντικότητας: Οι scammers στα κοινωνικά δίκτυα είναι σαν τους σεναριογράφους μιας σαπουνόπερας: Ανεβάζουν «επιμελημένες» δημοσιεύσεις με τέλεια φίλτρα και captions που θα ζήλευε ακόμα και influencer, φτιάχνουν ψεύτικους «φίλους» που σχολιάζουν για να φαίνεται πιο πιστευτό το δράμα, και απαντούν στα μηνύματα ταχύτατα, λες και ζουν για τη στιγμή που θα χτυπήσει η ειδοποίηση. (σ.σ.: Αν θες να δεις ένα εξαιρετικό παράδειγμα τέτοιου scammer, με συγκλονιστική επιμονή και συνέπεια στην απάτη, χωρίς βέβαια οικονομική απώλεια, μπορείς να παρακολουθήσεις το Sweet Bobby στο Netflix).

Μια συχνή τακτική είναι η υπερβολική επίδειξη αγάπης (love bombing) για να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του θύματος. Μετά ζητούν χρηματική βοήθεια για «επείγοντα» περιστατικά, όπως ιατρικά έξοδα ή ταξίδι για να σωθούν ή συνδυάζουν ρομαντικές απάτες με «επενδυτικές ευκαιρίες». Υπόσχονται ασφαλείς επενδύσεις, π.χ. σε κρυπτονομίσματα (blockchain) για να εξαπατήσουν τα θύματα.

«Αυτό που κρατάει τα άτομα σε τέτοιες σχέσεις και διατηρεί την επιθυμία για επικοινωνία, είναι η συναισθηματική σύνδεση που νιώθουν ότι έχει αναπτυχθεί με το άλλο άτομο και η ελπίδα, η προσμονή ότι κάποτε θα συναντηθούν και από κοντά. Πολλές φορές ο θύτης θα ζητήσει χρήματα με αφορμή το να ταξιδέψει ώστε να συναντήσει το άτομο που εξαπατά. Άλλοι λόγοι που κρατάνε το άτομο σε αυτή τη σχέση είναι η επικοινωνία που έχουν, το φλερτ η αίσθηση θαυμασμού προς τον θύτη, καθώς συνήθως παρουσιάζουν μια περσόνα εξαιρετικά δυσεύρετη, που πληροί όλα τα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά του “τέλειου” συντρόφου», εξηγεί η Μαρίνα Αρβανιτάκη.

Πώς να τους εντοπίσεις

«Για να εντοπίσεις έναν romance scammer, πρόσεξε συγκεκριμένα σημάδια, όπως την άρνηση να σε συναντήσουν, συχνά με δικαιολογίες όπως ότι βρίσκονται στο εξωτερικό ή σε επικίνδυνη κατάσταση. Επίσης, οι απατεώνες συχνά προτιμούν πληρωμές μέσω μεθόδων που δεν αφήνουν ίχνη, όπως κρυπτονομίσματα. Εάν το προφίλ τους δείχνει υπερβολικά τέλειο ή χρησιμοποιούν επαγγελματικές φωτογραφίες, κάνε μια αναζήτηση εικόνων για να ελέγξεις τη γνησιότητά τους, με google lense.

Μη δίνεις διαπιστευτήρια ή ευαίσθητες πληροφορίες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο ταυτότητας στην τράπεζά σου. Και φυσικά, μην κάνεις καμία συναλλαγή blockchain με κανέναν, ποτέ», προειδοποιεί η Σωτηρία Γιαννίτσαρη.

«Πώς μπορεί κανείς να επανέλθει μετά από μία τέτοια ιστορία;», ρωτώ τη Μαρίνα Αρβανιτάκη.

«Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα υποστηρικτικό δίκτυο, από οικογένεια, φίλους, συγγενείς και άτομα που μπορούν να βοηθήσουν, όπως δικηγόροι αν χρειαστεί, αλλά και ειδικοί ψυχικής υγείας. Να υπάρξει ο χώρος και ο χρόνος για το άτομο να «πενθήσει», μέχρι να επανακτήσει τις δυνάμεις του. Συχνά κλονίζεται η αξιοπρέπειά του. Νιώθει ευάλωτο, νιώθει απόγνωση.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ μια γυναίκα που είχα γνωρίσει, το διάστημα πριν αντιληφθεί ότι ο άντρας με τον οποίο μιλούσε ήταν απατεώνας, να μας λέει πόσο χαρούμενη είναι που η ζωή της έδωσε μια δεύτερη ευκαιρία σε αυτή την ηλικία και πώς είχε παντρευτεί σε πολύ μικρή ηλικία και δεν υπήρξε ποτέ ερωτευμένη με τον σύζυγό της. Γι’ αυτή την γυναίκα, αυτό που ζούσε εκείνο το διάστημα ήταν συγκλονιστικό. Είχε πιστέψει σε αυτή την δεύτερη ευκαιρία.

Επειδή αναφερθήκαμε σε προφίλ θύματος παραπάνω, η συγκεκριμένη γυναίκα ήταν έξυπνη, μορφωμένη, με παιδεία και κοινωνικό στάτους. Είχε πρόσφατα συνταξιοδοτηθεί και ζούσε με τον σύζυγό της. Δεν είχε κάποιο συγκεκριμένο προφίλ/χαρακτηριστικό που να την κάνει εύκολο στόχο. Εκτός του ότι είναι γυναίκα, μεγαλύτερης ηλικίας, που όταν έχεις αυτές τις δύο ταυτότητες, είσαι σε μειονεκτική/ευάλωτη θέση, στην κοινωνική πραγματικότητα που ζούμε».

Μπορούμε να βοηθήσουμε κάποιον/α που νιώθουμε ότι μιλάει διαδικτυακά με απατεώνα;

«Μπορούμε να ζητήσουμε να μας μιλήσει περισσότερο γι’ αυτό το άτομο και να πούμε τη γνώμη μας. Φυσικά, αν ο/η φίλος/η είναι ερωτευμένος/η ή νιώθει σύνδεση με το άτομο αυτό, μπορεί στην αρχή να μην θέλει να ακούσει ή να δεχτεί ότι μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Είναι σημαντικό όμως να είμαστε δίπλα του και να έχουμε σταθερότητα. Να ξέρει ότι θα μπορέσει να μας εμπιστευτεί τις ανησυχίες του, τα συναισθήματα και τους προβληματισμούς του. Μπορούμε να το συμβουλέψουμε να μην δώσει τα στοιχεία του, ή αριθμούς τραπεζικών λογαριασμών ή κωδικών.

Αν ο/η φίλος/φίλη μας είναι ανήλικος/η μπορούμε να μιλήσουμε στους γονείς ή κηδεμόνες του ή σε κάποιο ενήλικο άτομο που εμπιστευόμαστε.

Αν το άτομο που εξαπατάται είναι μεγαλύτερης ηλικίας και έχει οικογένεια θα μπορούσαμε, ανάλογα τις συνθήκες και το μέγεθος της εξαπάτησης, να μιλήσουμε σε κάποιο μέλος της οικογένειάς του και να εκφράσουμε αυτή την ανησυχία μας, αφού πρώτα το έχουμε ενημερώσει. Συχνά, τα άτομα που θα εξαπατηθούν από αυτούς τους επίδοξους απατεώνες είναι γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα μεγαλύτερης ηλικίας

Χρειάζεται να είμαστε δίπλα στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και να τα ενημερώνουμε για το τι μπορεί να συναντήσουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ώστε να είναι προετοιμασμένα, αλλά και να νιώθουν ασφάλεια να μας μιλήσουν αν συμβεί κάτι που τα προβληματίζει», καταλήγει η Μαρίνα Αρβανιτάκη.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ