Στη φωλιά του Δοξόμπους!

Ξεκινάει αυτή την Πέμπτη (31/10) το 60ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και με αυτή την αφορμή θα ήθελα να σας πάω 32 χρόνια πίσω, στο 1987, για να σας διηγηθώ μια από τις πιο σπαρταριστές όσο και cult στιγμές της ιστορίας του θεσμού. Μεγάλοι πρωταγωνιστές, από τη μια ο Εξώστης Β’ και από την άλλη η ταινία “Δοξόμπους” του Φώτου Λαμπρινού. Ήταν Οκτώβριος λοιπόν του ’87 και είχα ανέβει στη Θεσσαλονίκη για να επισκεφτώ έναν φίλο μου, τον Τζώρτζη, καλή του ώρα. Με την ευκαιρία, κανά δυο βράδια είχαμε πάει στο Φεστιβάλ, βλέποντας ταινίες του Μικελάντζελο Αντονιόνι, με μια παρέα του δικού μου από πάνω. Ήταν τρεις, τους θυμάμαι ακόμα. Ρηγάδες, ρεμάλια και ρεφορμιστές. Έτσι μου είχαν συστηθεί. Ανέλυαν με τις ώρες τον Μπέργκμαν, τον Φόρμαν και τον Μπανιά. Τρέχα γύρευε δηλαδή. Ωραίες εποχές… Τέλος πάντων, στα δικά μας.

Ένα απόγευμα συναντήσαμε το τριάδακι στο Ντορέ και μας ανακοίνωσαν ότι θα πηγαίναμε στον Εξώστη Β’. Για τους νεώτερους, ο Εξώστης Β’ υπήρξε ο φόβος και ο τρόμος της ελληνικής κινηματογραφικής βιομηχανίας τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Εκεί μαζεύονταν νέοι, κυρίως φοιτητές, για να κράξουν, να γελοιοποιήσουν και να σχολιάσουν με τον δικό τους – αρκετές φορές ακραίο – τρόπο τις ταινίες που δεν τους άρεσαν. Το Φεστιβάλ ξεκίνησε το 1960, όμως ο Εξώστης Β’ εμφανίστηκε για πρώτη φορά δέκα χρόνια αργότερα, το 1970 και πήρε το όνομά του από την ομώνυμη κατηγορία θέσεων στην αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, εκεί όπου λόγω του φτηνού εισιτηρίου συγκεντρωνόταν εκείνη η “οργανωμένη κλίκα”, όπως την είχε αποκαλέσει ο σκηνοθέτης Κώστας Καραγιάννης.

Η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, στην οποία “γεννήθηκε” ο Εξώστης Β’.

Ο Εξώστης Β’ άσκησε ένα είδος πολιτιστικής αντίστασης στα χρόνια της χούντας, χλευάζοντας κυρίως σκηνοθέτες και ταινίες του “παραδοσιακού” ελληνικού κινηματογράφου, εκφράζοντας παράλληλα την αντίθεσή του στη λογοκρισία και αποδοκιμάζοντας βραβεύσεις και διακρίσεις με τις οποίες διαφωνούσε. Τα μέλη του Εξώστη Β’ ήταν εκείνα που στήριξαν με σθένος τους νέους – της εποχής – Έλληνες σκηνοθέτες, όπως ο Αγγελόπουλος, ο Τάσσιος, ο Βούλγαρης, ο Μαραγκός, ο Ζερβός, ο Νικολαΐδης, ενώ από το 1975 και μετά, ανακοίνωναν τα δικά τους βραβεία! Από το ξεκίνημα της δεκαετίας του ’80, στο στόχαστρο του Εξώστη Β’ βρέθηκαν οι “κουλτουριάρικες” και συχνά ακαταλαβίστικες ταινίες του ΕΚΚ (Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου).

Παρά το γεγονός ότι στα μισά των 80s ο Εξώστης Β’ συμπεριφέρθηκε για κάποιες χρονιές κόσμια και όλοι πίστεψαν ότι τα μέλη του είχαν πλέον ωριμάσει, έφτασε το σωτήριο 1987 για να διαψευστούν οι πάντες και να ζήσουμε – όσοι ήμασταν παρόντες – το αποκορύφωμα του χαβαλέ και της καζούρας. Μετά από αυτή την παρένθεση για να εξηγήσω τί ακριβώς ήταν και πώς λειτουργούσε ο Εξώστης Β’, επιστρέφω στην ιστορία μου. Είχαμε βρει λοιπόν με τον Τζώρτζη τα τρία “ρεμάλια” που ενθουσιασμένα μας είχαν πει ότι εκείνο το βράδυ θα πηγαίναμε στον Εξώστη Β’. Μας ενημέρωσαν ότι δυο μέρες πριν, είχε παρουσιαστεί μια καινούργια ταινία και από τότε το Φεστιβάλ είχε γίνει μπάχαλο. “Πάμε ρε, γίνεται σόου” κι εμείς άλλο που δε θέλαμε, γραμμή για καυλάντα.

Η αφίσα της ταινίας “Δοξόμπους” του Φώτου Λαμπρινού (1987)

Για να μη σας αφήνω στα σκοτάδια, η ταινία στην οποία αναφέρονταν, ήταν το “Δοξόμπους”, ένα βυζαντινό δράμα που εξελισσόταν σε ένα χωριό που λεγόταν Δοξόμπους με κεντρικό ήρωα τον Ξένο, ένα ορφανό παιδί, υιοθετημένο από τον πρωτόγερο του χωριού, που μεγάλωσε σε μοναστήρι και όταν ενηλικιώθηκε, προσχώρησε στο στρατόπεδο των επαναστατών και διεκδικητών του θρόνου. Το ίδιο το φεστιβάλ περιέγραφε ως εξής την ταινία: “Σπουδή πάνω στο Βυζάντιο και τις κοινωνικές ομάδες που το συνιστούσαν, δοσμένη μέσα από μια ιδιόμορφη κινηματογραφική γραφή, που στηρίζεται στα εικαστικά στοιχεία του κάδρου και τους συμβολισμούς”. Χέσε ψηλά κι αγνάντευε δηλαδή. Ή με άλλα λόγια, βούτυρο στο ψωμί των “εξωστικών”!

Κάτι το περίεργο όνομα, κάτι τα ονειρικά πλάνα και οι σιωπές, κάτι η υπαρξιακή αγωνία του πρωταγωνιστή και κάτι οι εκπληκτικές σαχλαμάρες των διαλόγων, μετέτρεψαν την ταινία μέσα σε λίγα λεπτά σε σύνθημα και χαρακτηρισμό που ο Εξώστης Β’ θα χρησιμοποιούσε τα επόμενα χρόνια, κάθε φορά που θα ήθελε να καταδικάσει μια ταινία ανάλογων χαρακτηριστικών. Αν ο Εξώστης Β’ ήταν από μόνος του θεσμός μέσα στο θεσμό του φεστιβάλ, το “Δοξόμπους” υπήρξε το σύμβολό του. Οι “εξωστικοί” είχαν ήδη γίνει έξαλλοι τις προηγούμενες μέρες με ταινίες όπως ο “Καπετάν Μεϊντάνος” ή “ο Παράδεισος ανοίγει με αντικλείδι”, αλλά το “Δοξόμπους” τους εξαγρίωσε πέρα από κάθε όριο. Οι σκηνές που εκτυλίσσονταν στην αίθουσα του κινηματογράφου “Μακεδονικόν”, όταν φτάσαμε, ήταν μαγικές.

Ο κινηματογράφος “Μακεδονικόν”, στον οποίο έζησα μαγικές στιγμές αχαλιναγώγητου χαβαλέ και γέλιου μέχρι δακρύων με το “Δοξόμπους”.

Οι από πάνω φώναζαν συνθήματα, οι από κάτω τους αποκαλούσαν “αλήτες” και “κοπρόσκυλα”, κάποια ταινία παιζόταν – δε θυμάμαι ποια – αλλά κανείς δεν ασχολιόταν. Οι από πάνω άλλαζαν τους τίτλους από γνωστές ταινίες και τα νευρικά γέλια δονούσαν το κτίριο. Διαβάστε: “Ο καλός, ο κακός και ο Δοξόμπους”, “Στη φωλιά του Δοξόμπους”, “Όσα παίρνει ο Δοξόμπους”, “Η γέφυρα του ποταμού Δοξόμπους”, “Κράμερ εναντίον Δοξόμπους”, “Το κουρδιστό Δοξόμπους”, “Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Δοξόμπους”, “Ο άνθρωπος που έβλεπε τα Δοξόμπους να περνούν”, “Το ημερολόγιο της Άννας Δοξόμπους”, “Για ποιον χτυπάει ο Δοξόμπους” και αμέτρητα άλλα παρόμοια. Νόμιζα ότι θα λιποθυμήσω από τα γέλια. Ίσως και να λιποθύμησα, πού να θυμάμαι τώρα τέτοιες λεπτομέρειες!

Κάθε φορά που κάποιος κριτικός, δημοσιογράφος ή σκηνοθέτης εξαπέλυε απειλή προς τους πάνω, η απάντηση ήταν εκκωφαντική: “Δοξόμπους, Δοξόμπους, Δοξόμπους”! Μιλάμε για τέτοιο όργιο. Παίζανε διάλογοι “πόσο χάλια ήταν η τάδε ταινία;”, “Ίσα με πέντε Δοξόμπους”! Όταν κάποιος από κάτω εκσφενδόνιζε το σύνηθες “είστε χαμένα κορμιά”, εισέπραττε το “πάνε παραπέρα χαμένο Δοξόμπους” και κάπως έτσι γεννήθηκε μια ολόκληρη “γλώσσα” από τους “εξωστικούς”, που πήραν τον τίτλο της ταινίας και ασέλγησαν πάνω του αχαλιναγώγητα και κατ’ εξακολούθηση. Στη διάρκεια εκείνου του φεστιβάλ, είχαν προβληθεί δυο ακόμα ταινίες με “περίεργους” τίτλους, το “Τεριρέμ” του Απόστολου Δοξιάδη και τα “120 ντεσιμπέλ” του Βασίλη Βαφέα, από τους οποίους προέκυψε ένα ακόμα θρυλικό σύνθημα, το “Τεριρέμ, Ντεσιμπέλ, Δοξόμπους”!

Η επιτροπή του Εξώστη Β’ αναγγέλλει τα δικά της βραβεία παρουσία του προέδρου της κριτικής επιτροπής του επίσημου φεστιβάλ, Μανόλη Ανδρόνικου (1975) Ψηφιακό αρχείο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Η δική μας βραδιά, με τον Τζώρτζη και τα τρία ρεμάλια, συνεχίστηκε στα μπαράκια της Προξένου Κορομηλά, όπου διάφοροι κολλημένοι παράγγελναν ουίσκι με Δοξόμπους και άλλα τέτοια ευτράπελα! Η αρβάλα πάντως στο φεστιβάλ συνεχίστηκε όλες τις μέρες και κορυφώθηκε το βράδυ που ανακοινώθηκαν τα βραβεία, εκεί όπου το “Δοξόμπους” πήρε πέντε (!), φωτογραφίας, σκηνογραφίας, μακιγιάζ, πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη και τιμητική διάκριση σκηνικών, μένοντας πίσω μόνο από τα επτά βραβεία της ταινίας “Τα παιδιά της χελιδόνας”. Στο άκουσμα τόσων βραβείων για το βυζαντινό έπος (τη στιγμή μάλιστα που η “Πρωινή περίπολος” του Νικολαΐδη περιορίστηκε μόνο σε ένα), ο Εξώστης Β’ έδωσε ένα ακόμη ρεσιτάλ, βγάζοντας – σχεδόν – από τα ρούχα του τον πρόεδρο της κριτικής επιτροπής, Νίκο Κούνδουρο, που κατηγόρησε τους “εξωστικούς” για “υποκινούμενη αλητεία”.

Το “Δοξόμπους” έγινε τσιτάτο και ιαχή που δονούσε το φεστιβάλ κάθε φορά που κάποιος Έλληνας σκηνοθέτης ξεσπούσε τα προσωπικά του προβλήματα στη μεγάλη οθόνη με χαοτικά σενάρια και αλαμπουρνέζικες δημιουργίες. Το 1992 το Φεστιβάλ “αναβαθμίστηκε” και μοιραία καταργήθηκε ο Εξώστης Β’. Το “Δοξόμπους” πέρασε στην ιστορία, αλλά όχι στη λήθη. Όσοι το ζήσαμε, το αγαπήσαμε και θα το θυμόμαστε πάντα με νοσταλγία. Μπορεί η ταινία να ήταν για τα πανηγύρια, αλλά υπήρξε η αφορμή για τη δημιουργία ίσως της πιο cult στιγμής στην ιστορία του φεστιβάλ και οπωσδήποτε για ένα θρυλικό ξέσπασμα γέλιου που ξεπέρασε κάθε προηγούμενο στον θεσμό και στοίχειωσε τον Εξώστη Β’ και την πορεία του. Έτσι κι αλλιώς, ακόμα και σήμερα, τα φαντάσματα του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και του “Μακεδονικού”, ψιθυρίζουν τις νύχτες Δοξόμπους, Δοξόμπους, Δοξόμπους…

Photo credits: eurokinissi.gr, Ψηφιακό αρχείο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Βίντεο: Η ταινία του Φώτου Λαμπρινού, “Δοξόμπους” (1987)