Στις Φυλακές Διαβατών 8 κρατούμενοι μοιράζονται ένα μαύρο κουτί

Ξημερώνει η τελευταία Τετάρτη του Μαΐου στις φυλακές Διαβατών. Οι κρατούμενοι ξυπνάνε στις 8:00, τρώνε πρωινό στα κελιά τους και ο προαυλισμός ξεκινά στις 9:30 – όχι όμως για όλους. Κάποιοι, διασχίζουν τις σιδερένιες πόρτες, ανάμεσα στους ψηλούς τοίχους και πηγαίνουν στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας. Οι μαθητές του Εργαστηρίου Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων παρουσιάζουν σήμερα μια παράσταση που δουλεύουν όλο το χρόνο.

Οι θεατές συγκεντρώνονται σε μια μικρή αίθουσα 10 τετραγωνικών μέτρων, με ένα παράθυρο και μια πόρτα. Το παράθυρο ανοίγει και ξαφνικά ξεπροβάλλει ο Khaled. Δείχνει διστακτικός και φοβισμένος. Βουτάει από το παράθυρο στην αίθουσα. Το ίδιο κάνουν και οι υπόλοιποι επτά μαθητές, καθώς μια μυστηριώδης μουσική παίζει στην εισαγωγή αυτής της παράστασης.

Θεατές και συμμετέχοντες περνούν δίπλα, σε μια μεγαλύτερη αίθουσα με καρέκλες. Στη μέση βρίσκεται ένα μαύρο κουτί. Η παράσταση ξεκινά. Ο Housem πλησιάζει το κουτί το οποίο τον δελεάζει. Μπαίνει μέσα και εγκλωβίζεται. O Χρήστος το κουβαλά στις πλάτες του και ο Arian το ακουμπά, καθώς φαίνεται να έχει κολλήσει πάνω στο χέρι του, σαν ένα απόστημα.

Ο Sami έρχεται τελευταίος. Προσεγγίζει το μαύρο κουτί, ανεβαίνει σε αυτό και τραγουδά τον ύμνο της Παλαιστίνης. Ξαφνικά πέφτει από το κουτί. Τον παίρνουν έξι στα χέρια τους, και τον περιφέρουν. Ένα σάβανο τους κυκλώνει, και μετά από λίγο το σκίζουν με μανία. Ο καθένας φωνάζει από μια δική του φράση. Είναι η πρώτη φορά που τους ακούμε να μιλούν. Πρώτα σε σπαστά ελληνικά και μετά στη μητρική τους:

«Ελπίδα είναι η ειρήνη»

«Πάντα πρέπει να υπάρχει δεύτερη ευκαιρία»

«Μαμά, σ’ αγαπώ»

Ανοίγουν την πόρτα και δραπετεύουν προς την ελευθερία. Η παράσταση δεν τελείωσε. Αφήνουν εμάς τους θεατές μέσα στην αίθουσα με κλειστές τις πόρτες. Οι ρόλοι άλλαξαν. Στέκονται μπροστά στους ζωγραφισμένους τοίχους της φυλακής, όσο τραγουδούν. Χαμογελούν και φωνάζουν τους καθηγητές τους για να υποκλιθούν μαζί τους. Η διευθύντρια του Σχολείου φαίνεται συγκινημένη. Της κάνουν μια ζεστή αγκαλιά και την αποκαλούν «Μαμά Μαίρη».

Οι άνθρωποι πίσω από το κουτί

Ο κύκλος της παράστασης κλείνει. Κάποιοι επισκέπτες φαίνονται ακόμη μουδιασμένοι μέσα στους τέσσερις τοίχους. Ξεκινούν τα πηγαδάκια. Σχεδόν όλοι οι κρατούμενοι έχουν βουρκώσει.

«Είδες ρε, και οι άντρες κλαίνε», λέει ο Arian κάπως φωναχτά. «Είμαστε περήφανοι, αλλά δεν είμαστε πολύ καλοί στα λόγια. Σας ευχαριστούμε που ήρθατε» συμπληρώνει.

Ένας-ένας διηγούνται τι συμβολίζει για τον καθένα το μαύρο αυτό κουτί.

«Είναι η κακία, δεν ήθελα να το αγγίξω» σημειώνει ο Fares. «Είναι η μάνα μου», λέει σύντομα ο Khaled. «Είναι το παρελθόν και η ελευθερία», προσθέτουν ο Κώστας και ο Χρήστος.

Ο Sami κατάγεται από τη Γάζα. Ψηλός, με μια μεγάλη γενειάδα, μιλάει τελευταίος: «Είναι η πατρίδα μου. Έχουμε πόλεμο εδώ και 75 χρόνια», λέει συγκινημένος με δάκρυα στα μάτια του.

Μαζεύονται όλοι μαζί έξω από την αίθουσα για μια αναμνηστική φωτογραφία. Κάτω από μια μπασκέτα με τον δικέφαλο αετό, συναντάμε τον Khaled. Μίλησε δυο φορές κατά τη διάρκεια της παράσταση, και είπε μόλις πέντε λέξεις. Οι δυο ήταν «μαμά». Μου αφηγείται την ιστορία του, καθώς ο μεσημεριανός ήλιος μας καίει στο προαύλιο.

Ήρθε πριν επτά χρόνια στην Ελλάδα από την Αλγερία, για να δουλέψει και να στείλει λεφτά στη μητέρα του. Πλέον βρίσκεται εδώ και δύο χρόνια στη φυλακή, μιλά μαζί της μια-δυο φορές το μήνα από την τηλεκάρτα.

«Όλα αυτά τα έκανα για τη μάνα μου, την Leyla. Έχω πέντε διπλώματα, είμαι μηχανικός, ξέρω να χτίζω και να οδηγώ. Δε βρήκα δουλειά, γιατί δεν είχα χαρτιά. Ένα βράδυ με βρήκε η αστυνομία στο πανεπιστήμιο με 25 γραμμάρια. Άρχισα να τρέχω, πέρασα μέσα από μια τζαμαρία και με έπιασαν».

Τον Σεπτέμβριο περιμένει το εφετείο του, και μια καλύτερη τύχη από τα 11 χρόνια που του επιφύλαξαν οι δικαστές. Μου δείχνει τα σημάδια από τις ουλές στα πόδια του. Δύο χρόνια μετά είναι ακόμη φανερά. Τόσο φανερά, όσο η υπερηφάνεια του για τη σημερινή ημέρα. Δεν έχει σταματήσει να χαμογελά.

Το ΕΠΑΚ ολοκληρώνει τον κύκλο τους στις φυλακές Διαβατών

Ο Στάθης Γράψας ξεκίνησε το Εργαστήρι Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων (ΕΠΑΚ) το 2010 στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Νέων Αυλώνα. Σήμερα, δραστηριοποιείται επίσης στο Κέντρο Απεξάρτησησης Τοξικομανών Κρατουμένων στη Θήβα, στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού και στις Γυναικείες Φυλακές Θήβας.

Μαζί με την Ιωάννα Μήτσικα, χορογράφου-εμψυχώτριας, υποδέχθηκαν τον Οκτώβριο 20 κρατούμενους στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας στις φυλακές Διαβατών. Στόχος τους ήταν μέσα από την υλοποίηση του εργαστηρίου χρησιμοποιώντας την τέχνη, να παρουσιάσουν ένα νέο δρόμο στους συμμετέχοντες. Ένα μονοπάτι για να μπορέσουν να διασχίσουν την πραγματικότητα που ζουν και να επανεξετάσουν τα βιώματά τους.

Η Ιωάννα Μήτσικα, που βρισκόταν κάθε εβδομάδα μαζί τους, εξήγησε γιατί μια παράσταση που φαινομενικά παρουσιάζεται εύκολη στα μάτια ενός κοινού, κρύβει μια σειρά από δυσκολίες μέσα στη φυλακή. Οι κρατούμενοι ξυπνούν και έρχονται αντιμέτωποι με την ποινή που εκτίουν, το δικαστήριο που αναμένουν, τους ανθρώπους έξω και μέσα στη φυλακή. Η ζωή ενός κρατουμένου έχει ένα ταβάνι, και η ενασχόληση με το θέατρο είναι μια πολυτέλεια που απαιτεί ψυχική ηρεμία και συγκέντρωση. Ειδικά όταν αφορά ένα θεατρικό χωρίς λόγια, με ένα κουτί και οκτώ άνδρες.

Ο Στάθης Γράψας μετά το τέλος της παράστασης μίλησε για το δρώμενο και τους μαθητές του: «Η τέχνη δε δίνει λύσεις, δείχνει τα λάθη της κοινωνίας. Η παράσταση σπάει την εικόνα του άντρα που συνήθως είναι σκληρός – είμαστε πολλά πράγματα. Δεν αποστήθισαν ένα ποίημα, είπαν τη δική τους πραγματικότητα μέσα από ένα κουτί, που κρύβει το δικό τους σκοτάδι».

Μετά από δύο χρόνια συνεργασίας με το κατάστημα κράτησης, ο Στάθης Γράψας ευχαρίστησε τους κρατουμένους και τη διευθύντρια του Σχολείου, Μαίρη Γκρίζου, ανακοινώνοντας πως φέτος θα είναι η τελευταία χρονιά του ΕΠΑΚ στα Διαβατά. Το κατάστημα κράτησης Θεσσαλονίκης είναι εδώ και χρόνια ένα άτυπο κατάστημα μεταγωγών, με αποτέλεσμα οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι συχνά να απασχολούνται με επιπλέον καθήκοντα πέραν από τα καθιερωμένα.

Οι συνθήκες που επικρατούν στο Κατάστημα Κράτησης επηρεάζουν και τη δράση του προγράμματος, καθώς φαίνεται πως δεν επιτρέπουν την απρόσκοπτη λειτουργία του.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ