Τι ισχύει σήμερα στην Ελλάδα με τους ξενώνες φιλοξενίας γυναικών θυμάτων βίας
- 25 ΝΟΕ 2024
Μία γυναίκα δολοφονείται κάθε 10 λεπτά από τον σύντροφο ή μέλος της οικογένειάς της, σύφωνα με την έκθεση που παρουσίασε ο ΟΗΕ για τις γυναικοκτονίες με αφορμή την 25η Νοεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Έμφυλης Βίας. Στην Ελλάδα, σχεδόν έναν μήνα πριν το τέλος του 2024 μετράμε ήδη 13 γυναικοκτονίες. Τι μπορεί να κάνει μία γυναίκα προκειμένου να σωθεί; Τηλεφωνική γραμμή SOS 15900, εφαρμογή Panic Button, Συμβουλευτικά Κέντρα και Ξενώνες Φιλοξενίας, όλα μαζί συμπληρώνουν την προσπάθεια του κράτους να είναι δίπλα σε κάθε γυναίκα και κορίτσι θύμα βίας. Είναι αρκετά;
Αξιοποιώντας τα δεδομένα της ελληνικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία, τα οποία είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο, από το 2019 μέχρι τον Φεβρουάριο του 2024 (τελευταία ενημέρωση στις 22/02) καταγράφηκαν 113 γυναικοκτονίες, με το 2022 μόνο να είναι μια δραματική χρονιά. Παρά τον μακρύ κατάλογο των δολοφονημένων γυναικών, και ενώ η γυναικοκτονία αποτελεί την πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας, ο όρος δεν έχει ακόμα νομική αναγνώριση στη χώρα μας. Πρόκειται για έναν όρο που έχει καταγραφεί από την κοινωνιολόγο Diana E.H. Russel το 1976, προσδιορίζοντας έτσι το εγκληματολογικό και ανθρωπολογικό αυτό φαινόμενο.
«Η γυναικοκτονία ως κοινωνιολογικός όρος δημιουργήθηκε και εδραιώθηκε ακριβώς διότι οι δολοφονίες γυναικών στηρίζονται στην έμφυλη και κοινωνική διάσταση του ατόμου και συγκεντρώνουν πολλά χαρακτηριστικά τα οποία τις διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες εν γένει ανθρωποκτονίες. Ορίζεται ως αποκορύφωμα της βίας κατά των γυναικών από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ήδη από το 2012, και έχει επίσημα αναγνωρισθεί ως όρος (“femicide”) από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών το 2013. Επιτακτικής σημασίας, όμως, θεωρούμε και τη νομική αναγνώριση του φαινομένου.
Και τούτο διότι οι περιστάσεις κάτω από τις οποίες δολοφονούνται γυναίκες και θηλυκότητες είναι διαφορετικές από ό,τι στην κοινή ανθρωποκτονία του Ποινικού μας Κώδικα, ο οποίος αντιμετωπίζει το αδίκημα ως gender neutral και δεν μπορεί να καλύψει την απαξία που προκύπτει από την έμφυλη και κοινωνική διάσταση του φαινομένου», γράφει στο News247 η Μαρία Αποστολάκη δικηγόρος Κοινωνικής Πολιτικής και συντονίστρια της Νομικής Υπηρεσίας του Κέντρου «ΔΙΟΤΙΜΑ».
«Οι γυναικοκτονίες, οι δολοφονίες γυναικών και θηλυκοτήτων λόγω του φύλου τους αποτελούν εγκληματικές πράξεις, όπου συμπυκνώνονται όχι μόνο κραυγαλέα έμφυλα στερεότυπα για την ανδρική κυριαρχία πάνω στο θηλυκό σώμα και ύπαρξη, αλλά αναδεικνύουν σήμερα προβληματικά ζητήματα εννοιολόγησης, καταγραφής και ανάλυσης δεδομένων από τους επίσημους φορείς και υπηρεσίες» σημειώνει η ελληνική ομάδα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία. «Στην Ελλάδα, όπως και στην Ευρώπη, οι γυναικοκτονίες έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, διαπράττονται κυρίως από συντρόφους άλλοτε σε συνθήκη γάμου, διάστασης ή διαζυγίου και άλλοτε σε συνθήκη γονεϊκότητας.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης λέει «ναι» στον όρο γυναικοκτονία, «όχι» στη νομική κατοχύρωση. Κι ενώ έχει ανοίξει η δημόσια συζήτηση και οι δολοφονίες γυναικών δεν μπαίνουν πλέον κάτω από τον χαρακτηρισμό «έγκλημα πάθους», ένα νομικό πλαίσιο θα επιβεβαιώσει το αυτονόητο: οι γυναίκες δολοφονούνται από τους άντρες επειδή είναι γυναίκες. Το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας προσπαθεί να δημιουργήσει ένα πλέγμα ασφάλειας και προστασίας για όλες τις γυναίκες, παρουσιάζοντας όπως αναφέρει, ένα ολοκληρωμένο Δίκτυο Δομών, με την τηλεφωνική γραμμή SOS 15900, την εφαρμογή Panic Button, τα Συμβουλευτικά Κέντρα και τους Ξενώνες Φιλοξενίας, τα οποία είναι 24 ώρες/μέρα 365 μέρες/χρόνο δίπλα σε κάθε γυναίκα, σε κάθε κορίτσι θύμα βίας.
Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Γραμμής SOS 15900, στο διάστημα 1/1/2019 έως 31/12/2019 δέχθηκε 5.984 κλήσεις. Επί του συνόλου των κλήσεων, οι 4.619 (77%) αφορούσαν καταγγελίες περιπτώσεων έμφυλης βίας. Από αυτές οι 3.103 κλήσεις (67%) αφορούσαν καταγγελίες των ίδιων των κακοποιημένων γυναικών ενώ οι 1.516 κλήσεις (29%), αφορούσαν καταγγελίες από τρίτα πρόσωπα (κυρίως από φίλους/-ες 24%, γονείς 13%, άλλους συγγενείς 12%, αδελφός/ή 12%, γείτονας 14% και άλλα άτομα 17%). Πηγές από τις υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων μάς μετέφεραν ότι παρατηρείται σχετική ευαισθητοποίηση τρίτων – είτε πρόκειται για ένα συγγενικό πρόσωπο που προβαίνει σε καταγγελία είτε για πολίτες που επιθυμούν να ενημερωθούν για θέµατα σχετικά µε την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών.
Ο δρόμος προς τους ξενώνες φιλοξενίας
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας στην Ελλάδα λειτουργούν 20 ξενώνες φιλοξενίας γυναικών – θυμάτων βίας, στους οποίους οι γυναίκες δύνανται να διαμείνουν μαζί με τα παιδιά τους. Η δυναμικότητα των ξενώνων συνολικά είναι 400 κλίνες. Αυτή τη στιγμή φιλοξενούνται πανελλαδικά 73 γυναίκες και 74 παιδιά. Μεγαλύτερη πληρότητα εμφανίζουν συνήθως οι ξενώνες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Οι ξενώνες είναι στελεχωμένοι με το απαιτούμενο προσωπικό, ενώ η διαδικασία στελέχωσής τους γίνεται μέσα από τις προβλεπόμενες διαδικασίες του ΑΣΕΠ. Οι διευθύνσεις των ξενώνων είναι απόρρητες, οι χώροι φυλάσσονται σε 24ωρη βάση και λειτουργούν σε: Αθήνα (2), Αγρίνιο, Βόλο, Ηράκλειο Κρήτης, Θεσσαλονίκη (2), Ιωάννινα, Κέρκυρα, Κοζάνη, Κομοτηνή, Εύοσμο, Λαμία, Λάρισα, Μυτιλήνη, Πάτρα, Πειραιά, Ρόδο, Τρίπολη, Χανιά.
Ο ξενώνας της Κέρκυρας επαναλειτούργησε τον Μάρτιο του 2023, ενώ είχε κλείσει τον Νοέμβριο του 2018. Όλες οι Δομές του Δικτύου αναπτύχθηκαν από την προγραμματική περίοδο 2007- 2013, από το ΕΠ «Διοικητική Μεταρρύθμιση», στο πλαίσιο του «Εθνικού Προγράμματος για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών 2009-2013», ενώ κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020, συνεχίστηκε η λειτουργία των δομών, στο πλαίσιο των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων.
Η διαδικασία εισαγωγής στους ξενώνες φιλοξενίας ορίζεται στον Κανονισμό Λειτουργίας τους (Α.Π : 21919/22.5.2018 ΑΔΑ: ΨΔΔΤ465ΧΘ7-138). Η υποψήφια εξυπηρετούμενη συμπληρώνει έντυπη δήλωση/αίτηση οικειοθελούς προσέλευσης για φιλοξενία στον ξενώνα. Κατά την εισαγωγή, απαιτούνται κάποιες ιατρικές εξετάσεις, με στόχο τόσο την προστασία της ίδιας όσο και τη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας εντός του ξενώνα. Η διαδικασία ξεκινάει από τα συμβουλευτικά κέντρα όπου γίνεται και το αίτημα για φιλοξενία και η γυναίκα ενημερώνεται για τις συνθήκες φιλοξενίας όπως κανόνες, διάρκεια κλπ και αναζητείται ο ασφαλέστερος για τη διαμονή της ξενώνας.
Για το διάστημα που μεσολαβεί μέχρι την έκδοση των ιατρικών εξετάσεων, οι γυναίκες-θύματα βίας δύνανται να διαμείνουν σε ξενοδοχεία μέχρι και τη μεταφορά τους στους ξενώνες, βάσει και του μνημονίου συνεργασίας που έχει υπογράψει το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής & Οικογένειας με την Πανελλήνια Ομοσπονδία Ξενοδόχων, για τον σκοπό αυτό. Παράλληλα, υπάρχει συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας για την άμεση διενέργειά τους. Ο ξενώνας προσφέρει ασφαλή διαμονή που περιλαμβάνει στέγη και διατροφή.
Η διαμονή έχει μεταβατικό/προσωρινό χαρακτήρα, με στόχο η γυναίκα να επανέλθει στην κοινότητα και να ζήσει ανεξάρτητα. Οι γυναίκες και τα παιδιά τους μπορούν να φιλοξενηθούν έως τρεις (3) μήνες, ενώ ανάλογα με την περίπτωση και εφόσον κριθεί αναγκαίο από το επιστημονικό προσωπικό και τη Διοίκηση του ξενώνα, η διάρκεια της φιλοξενίας μπορεί να παραταθεί ακόμη 3 μήνες. Μέσω της Γραμμής SOS 15900, κάθε γυναίκα-θύμα βίας, όπου κι αν βρίσκεται, έχει τη δυνατότητα να επικοινωνεί δωρεάν με υπηρεσίες στήριξης και συμβουλευτικής, ενώ –εφόσον το επιθυμεί- μπορεί να φιλοξενηθεί σε ξενώνα.
Φυσικά και πολλές γυναίκες καταφέρνουν να φύγουν από την κακοποιητική σχέση και να ζήσουν με ασφάλεια. Αυτό είναι το μήνυμα που θέλει να διαδώσει το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής & Οικογένειας. Η πορεία προς την απελευθέρωση από μία κακοποιητική σχέση μπορεί να είναι μακρά και με πολλά πισωγυρίσματα, αλλά οι δομές του δικτύου της ΓΓΙΑΔ είναι δίπλα σε κάθε γυναίκα σε αυτή τη μάχη. Η στήριξη προς τις γυναίκες είναι διαρκής και δεν σταματάει όταν αυτές αποχωρήσουν από τη δομή διότι μπορεί να υπάρχουν είτε π.χ νομικές εκκρεμότητες, είτε η ίδια κάποια στιγμή να επιθυμήσει εκ νέου στήριξη, όπως ψυχοκοινωνική στήριξη, νομική ή εργασιακή συμβουλευτική.
Αξίζει να αναφερθεί ότι στο Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής & Οικογένειας εκχωρήθηκαν αρμοδιότητες κυρίως από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, με την μεταφορά της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας. Παράλληλα συστάθηκαν σε αυτό, η Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Στεγαστικής Πολιτικής και η Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στη Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μεταφέρεται, επίσης, η εποπτεία του νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου με την επωνυμία «Κέντρο Ερευνών για θέματα Ισότητας» (ΚΕΘΙ). Στον αντίποδα ωστόσο, ο Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος (ΣΚΛΕ) βρίσκει το υπάρχον σύστημα υποστήριξης των γυναικών, κατακερματισμένο και υποστελεχωμένο.
Η θέση του ΣΚΛΕ
Στην επιστολή που είχε αποστείλει στον Κυριάκο Μητσοτάκη, ο ΣΚΛΕ τονίζει ότι μόλις οι δεκαοχτώ Ξενώνες λειτουργούν με ευθύνη των Δήμων της Χώρας, στο πλαίσιο λειτουργίας του «Εθνικού Δικτύου Υποστήριξης Γυναικών», και μπορούν να παρέχουν ασφαλή διαμονή, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη από εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και να διευκολύνουν την πρόσβαση σε νομικές συμβουλές με παραπομπή στα Συμβουλευτικά Κέντρα. Επίσης, σε όλη την επικράτεια λειτουργούν 44 Συμβουλευτικά Κέντρα Γυναικών [15 ανήκουν, ως προς τη διοικητική λειτουργία τους στη ΓΓΙΑΔ & 29 ανήκουν στους Δήμους], τα οποία δεν επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών βάσει της αυξητικής έντασης των περιπτώσεων γυναικών θυμάτων έμφυλης βίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Περιφέρεια Αττικής λειτουργούν μόνο 10 Συμβουλευτικά Κέντρα Γυναικών για 1.981.482 γυναίκες (Απογραφή Πληθυσμού 2021).
Ο ΣΚΛΕ ζητά την παρέμβαση του Πρωθυπουργού με σκοπό:
1. Τη δημιουργία Συμβουλευτικών Κέντρων Γυναικών σε κάθε Δήμο, με δυνατότητες άμεσης και επιτόπιας παρέμβασης και αποκεντρωμένης δράσης, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο Ν. 4604/2019 και με κρατική επιχορήγηση.
2. Τη δημιουργία Ξενώνων ασφαλούς διαμονής των γυναικών που βρίσκονται σε κίνδυνο με τους όρους και τις προδιαγραφές που έχουν θεσπιστεί.
3. Τη Στελέχωση των Πρωτοβάθμιων Κοινωνικών Υπηρεσιών οι οποίες, όπως ήδη σας περιγράψαμε εκτενών, τελούν αποδυναμωμένες στελεχιακά.
4. Την ενίσχυση των μέτρων προστασίας των θυμάτων, όταν εκείνα απομακρύνονται από τη βίαιη σχέση, ώστε να μην αναγκάζονται να επιστρέψουν σε αυτήν λόγω κοινωνικοοικονομικών δυσκολιών.
5. Τη λήψη μέτρων οικονομικής υποστήριξης των θυμάτων και δωρεάν νομικής στήριξης που θα περιλαμβάνει και τη νομική εκπροσώπηση.
6. Την οργάνωση προγραμμάτων πρόληψης, ενδυνάμωσης, ενημέρωσης για θέματα ενδοοικογενειακής βίας στο ευρύ κοινό.
7. Την αυστηροποίηση του νομοθετικού πλαισίου για τους δράστες.
Εκφράζει επίσης τον βαθύ προβληματισμό του για τη ραγδαία αύξηση των γυναικοκτονιών, διαπιστώνοντας ότι τα περιστατικά έμφυλης βίας όχι μόνο αυξάνονται καθημερινά αλλά γίνονται και πιο ακραία σε συνθήκες παρατεταμένης υγειονομικής και κοινωνικοοικονομικής κρίσης. Το κατακερματισμένο και υποστελεχωμένο υπάρχον σύστημα υποστήριξης των γυναικών όχι μόνο δεν πετυχαίνει να ενθαρρύνει τις γυναίκες να ξεφύγουν από το φαύλο κύκλο εξαρτητικών σχέσεων για οικονομικούς, πολιτισμικούς και κοινωνικούς λόγους που πολλές φορές φτάνουν στα όρια της «ομηρείας» αλλά είναι ανίκανο, ακόμα και όταν μια γυναίκα κάνει το βήμα της καταγγελίας, να την προστατέψει αποτελεσματικά.
Ακόμα και όταν μια γυναίκα καταφέρνει να σπάσει τα δεσμά της εξάρτησης, στις περισσότερες των περιπτώσεων, αμέσως μετά την καταγγελία αντί να της προσφερθεί στην ίδια και τα παιδιά της άμεση και ασφαλή διαβίωση σε κατάλληλη δομή προσωρινής φιλοξενίας, επιστρέφει στο σπίτι της να συνεχίσει να ζει με τον άνθρωπο που την κακοποιεί χωρίς να μπορεί κανείς να προβλέψει τι θα ακολουθήσει.
Όπως όλα δείχνουν, απαιτείται να οργανωθεί ένα αποτελεσματικό δημόσιο δίκτυο υποστήριξης των γυναικών, επαρκώς στελεχωμένο. Το χρειαζόμαστε περισσότερο από ό,τι καμπάνιες που θυμίζουν καλές απόψεις (όπως η πρόσφατη των Υπουργείων Υποδομών & Μεταφορών και Κοινωνικής Συνοχής & Οικογένειας με σλόγκαν «Η έμφυλη βία δεν είναι οκ») ή τις εκ των υστέρων αποδόσεις ευθυνών.
