Το θέατρο έζησε κάτι πρωτόγνωρο. Τώρα, πρέπει να χτίσει την επόμενη ημέρα

Με αφορμή τον φετινό εορτασμό, μιλήσαμε με ανθρώπους του χώρου, διαφορετικών ειδικοτήτων, που εργάζονται πάνω και κάτω από το σανίδι αλλά και με μία θεατρόφιλο για τα πολλαπλά χτυπήματα που δέχθηκαν μέσα σε αυτό τον χρόνο της πανδημίας, των lockdown και του metoo, τη διαχείριση της κρίσης από την Πολιτεία, το streaming και την επόμενη ημέρα· που θα έρθει. Πάντα έρχεται, γιατί όπως υπενθυμίζει η Mirren: «Οι άνθρωποι λένε μεταξύ τους ιστορίες από τη στιγμή που εμφανίστηκαν στον πλανήτη. Η όμορφη τέχνη του θεάτρου θα επιβιώσει για όσο διάστημα οι άνθρωποι θα είναι στη γη».

Ένα χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας και το πρώτο lockdown, τα θέατρα παραμένουν κλειστά και το άνοιγμα του πολιτισμού συνεχίζει να απουσιάζει από το τραπέζι των συζητήσεων. Πώς βιώσατε αυτή την πρωτόγνωρη περίοδο; Σε τι φάση σας βρίσκουμε;

Βασίλης Μαυρογεωργίου (ηθοποιός, σκηνοθέτης, ιδρυτής του Skrow Theatre): Οι δυσκολίες όσον αφορά το οικονομικό κομμάτι είναι πράγματι πολλές και όχι πάντα εύκολα διαχειρίσιμες. Το Skrow Theater παραμένει εδώ και έναν ολόκληρο χρόνο κλειστό, για την ακρίβεια κλείσαμε στην γενική πρόβα της παράστασης The Flick της Άνι Μπέικερ (με τους Αριάδνη Καβαλιέρου, Μιχάλη Πανάδη και Σωτήρη Τσακωμίδη) που επρόκειτο να ανέβει Παρασκευή και 13 Μαρτίου 2020 (είχα μάλιστα μια βδομάδα νωρίτερα αστειευτεί με την ημερομηνία, δηλώνοντας σε φίλους μου ότι δεν πιστεύω σε δεισιδαιμονίες – τώρα ούτε κάτω από σκάλα δεν περνάω). Ένας λόγος που αντέξαμε όλο αυτό το διάστημα ήταν εν μέρη η ανοδική πορεία γενικά στο θέατρο τα τελευταία χρόνια αλλά και η πολύ καλή συνεργασία και συνεννόηση με συνεργάτες και προμηθευτές του θεάτρου.

Φέτος επίσης βρήκα την ευκαιρία, έχοντας άφθονο χρόνο στην διάθεση μου, να ξεκινήσω το εργαστήριο του Skrow, που το είχα στο μυαλό μου πολλά χρόνια, με μια ομάδα αξιόλογων καθηγητών, το οποίο οργανώνουμε με τον Πάρη Μαντόπουλο (κινησιολόγο, χορογράφο) συνεργάτη σε πολλές παραστάσεις. Είμαστε σε αναμονή και περιμένουμε όπως και ο κόσμος που αγαπάει το θέατρο να ανοίξουμε και να αρχίσουμε να λειτουργούμε και πάλι υπό κανονικές συνθήκες.

Τώρα σε προσωπικό επίπεδο, για πολύ καιρό είχα στο μυαλό μου το τρέξιμο ως δικαιολογία για να αφήνω στην άκρη και να αναβάλω για το μέλλον, βιβλία που ήθελα να διαβάσω και ταινίες που ήθελα να δω και τελικά βρήκα την ευκαιρία να πέσω με τα μούτρα. Νιώθω πραγματικά γεμάτος και χαρούμενος από αυτό και λέω στον εαυτό μου ότι δεν θα ξαναφήσω το άγχος και την κούραση να με κάνουν να αναβάλω το οτιδήποτε.

O Βασίλης Μαυρογεωργίου

Μαρία Τσολάκη (υπεύθυνη επικοινωνίας του Θεάτρου Νέου Κόσμου): Αυτός ο ένας χρόνος ήταν ένας από τους πιο περίεργους της ζωής μου. Ελάττωσα ρυθμούς, άλλαξα προτεραιότητες, στερήθηκα αγαπημένους μου ανθρώπους, αγκαλιές και φιλιά, αισθάνθηκα έντονο υπαρξιακό άγχος και μοναξιά, τρόμαξα και θύμωσα με τη γενικότερη πολιτική και κοινωνική κατάσταση, στράφηκα στο κέντρο μου, γυμνάστηκα περισσότερο από ποτέ, δυνάμωσα ψυχολογικά, έκανα νέες φιλίες, αισθάνθηκα τρωτή και δυνατή ταυτόχρονα, ευαισθητοποιήθηκα, πολιτικοποιήθηκα, ενημερώθηκα περισσότερο, γενικά μετατοπίστηκα.

Επαγγελματικά και οικονομικά σαφώς με επηρέασε όλο αυτό, αλλά σε ένα βαθμό που μπόρεσα να διαχειριστώ. Έτσι και αλλιώς δουλεύω μόνη, στο σπίτι μου, ως ελεύθερος επαγγελματίας τα τελευταία έξι χρόνια.

Ένα χρόνο μετά περιμένω να ανοίξουν επιτέλους τα θέατρα. Δυστυχώς οι χώροι πολιτισμού  (θέατρα, μουσεία, συναυλιακοί χώροι) είναι οι πρώτοι που έκλεισαν παγκοσμίως. Αδυνατώ να κατανοήσω γιατί είναι ανοιχτές οι εκκλησίες και στοιβάζονται όλοι στα μέσα μαζικής μεταφοράς, αλλά είναι κλειστά τα θέατρα, τα μουσεία και οι χώροι συναυλιών. Γιατί ανοίγουν τα κομμωτήρια και όχι τα βιβλιοπωλεία. Με θλίβει που παγκοσμίως ο πολιτισμός έχει πάψει να είναι προτεραιότητα και αντιμετωπίζεται σαν μια πηγή κακού ή σαν πολυτέλεια.

Κωνσταντίνος Ζαμάνης (σκηνογράφος, ενδυματολόγος): Ένα χρόνο μετά το πρώτο lockdown με βρίσκετε στο σπίτι μου να προσπαθώ να διορθώσω πραγματάκια που έμεναν χωρίς αγάπη χρόνια και χρόνια λόγω πολλής δουλειάς. Σχεδιάζω βέβαια για το καλοκαίρι και τον επόμενο χειμώνα, σκέφτομαι, δουλεύω κατά κάποιο τρόπο αλλά μέσα μου κάπου έχει φωλιάσει μια μόνιμη αγωνία: Θα γίνει; Δεν θα γίνει; Πώς θα γίνει;

Υπήρξα από τους τυχερούς που δεν έμειναν ανενεργοί όλο αυτό το διάστημα αλλά και πάλι, αυτή η παρατεταμένη περίοδος έλλειψης αδρεναλίνης που προκαλεί η συνάντηση της δουλειάς με το ζωντανό κοινό έχει πλέον αρχίσει να κουράζει.

O Κωνσταντίνος Ζαμάνης

Ανδρέας Σιμόπουλος (φωτογράφος): Την περίοδο του δεύτερου lockdown τα μεγάλα θέατρα και οι πολιτιστικοί οργανισμοί ξεκίνησαν να κάνουν παραγωγές που βιντεοσκοπούνταν με σκοπό την προβολή στο διαδίκτυο. Αυτό είναι ευχάριστο από επαγγελματικής άποψης, γιατί υπάρχει κάποια απασχόληση για κάποιους ανθρώπους του καλλιτεχνικού χώρου που στο πρώτο lockdown δεν υπήρχε. Δυστυχώς, οι μικρότερες σκηνές, που στηρίζονται σχεδόν αποκλειστικά στα έσοδα από τα εισιτήρια, δεν μπορούν να προβούν σε αντίστοιχες παραγωγές και αυτό έχει αντίκτυπο στο μεγαλύτερο κομμάτι του χώρου, περιλαμβανομένων καλλιτεχνών και σειράς άλλων επαγγελματιών που εμπλέκονται στην καλλιτεχνική δημιουργία.

Εκτός από το άγχος και τη γενική αβεβαιότητα που συνεπάγεται η υφιστάμενη συνθήκη, ως επαγγελματίας, στις παραγωγές που συμμετέχω αυτό το διάστημα καλούμαι να αντιμετωπίσω και κάποια πρακτικά προβλήματα: πρέπει να περιορίζομαι σε συγκεκριμένες αποστάσεις κατά τη διάρκεια των φωτογραφίσεων, για υγειονομικούς (παρόλο που τηρούνται αυστηρά και όλα τα υπόλοιπα μέτρα ασφαλείας) αλλά και για χωροταξικούς λόγους που δημιουργούνται σε ένα γύρισμα. Πολλές φορές, θολώνει και το σκόπευτρο της φωτογραφικής μηχανής από τη μάσκα, με αποτέλεσμα να μην μπορώ να εστιάσω, αλλά όλα καλά –θα ανταπεξέλθουμε. Υπάρχουν πιο σοβαρά προβλήματα.

Ως θεατής, μου έχει λείψει οτιδήποτε έχει να κάνει με θέαμα και πολυκοσμία. Είναι δημιουργικό και τις περισσότερες φορές εντυπωσιακά άρτιο αυτό που προβάλλεται στην οθόνη, αλλά δεν συγκρίνεται με μια παράσταση ή μια συναυλία που παρακολουθείς από κοντά. Μια θεατρική παράσταση δεν τελειώνει στην υπόκλιση, είναι μια διαδικασία κοινωνικοποίησης.

Άννα Ελεφάντη & Δημήτρης Μυλωνάς (ηθοποιοί, σκηνοθέτες, καλλιτεχνικοί διευθυντές του θεάτρου Από Μηχανής): Εδώ κι ένα χρόνο ο Πολιτισμός δέχεται τη μεγαλύτερη κρίση στη νεότερή του Ιστορία. Το γεγονός ότι εμείς φέρουμε αυτόν το διπλό ρόλο, του δημιουργού και ταυτόχρονα του επιχειρηματία, μας κάνει να πονάμε διπλά. Δεν είναι μόνο η αγωνία να αντέξουμε ως επιχείρηση από τούτη τη δυσμένεια. Μας στερήθηκε βίαια το πεδίο δράσης μας το οποίο, όπως και για όλες κι όλους τους καλλιτέχνες, είναι συνάμα κι ένα πεδίο ύπαρξης.

Είμαστε πλέον βέβαιοι ότι τα χειμερινά θέατρα θα παραμείνουν σε αναστολή ως το καλοκαίρι. Αναμένουμε τις εξελίξεις για το φθινόπωρο. Εμείς, συνειδητά σε ετοιμότητα, έχουμε σχεδιάσει για το «Από Μηχανής» Θέατρο, ένα ολοκληρωμένο ρεπερτόριο για τη θεατρική σεζόν 2021-2022 με την ευχή ότι από τον Οκτώβριο θα ακουστεί ξανά στις θεατρικές αίθουσες το τρίτο κουδούνι.

Χριστίνα Θανάσουλα (σχεδιάστρια φωτισμών): Βρίσκομαι σε φάση αναμονής και περιμένω όλη αυτή η κατάσταση να τελειώσει. Η υπομονή όλων έχει εξαντληθεί. Εμείς, οι ενήλικες, θα βρούμε την άκρη μας, προσωπικά, με ανησυχεί περισσότερο η επίδραση αυτής της κατάστασης στα παιδιά. Έχω μια κόρη 5,5 χρονών, η τηλεκπαίδευση δεν δουλεύει σωστά, κόβεται ο ήχος, κόβεται το σήμα, τα παιδάκια κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες. Ζουν 1 χρόνο στο σπίτι! Δεν ξέρω λοιπόν, πόσο δημιουργικός μπορείς να είσαι εσύ, βλέποντας το παιδί σου σε αυτήν την κατάσταση.

Προσωπικά, είχα την τύχη να συμμετέχω σε κάποιες παραστάσεις αυτόν τον χρόνο των απανωτών lockdown, όμως, ειλικρινά, η χρονιά αυτή είναι σαν να σβήστηκε ήδη από την μνήμη όλων μας, οι παραστάσεις είναι σαν να μην έγιναν ποτέ. Ο κόσμος του θεάματος γενικά, όχι μόνο του θεάτρου, είναι σε χειμερία νάρκη εδώ και 1 χρόνο και δεν ξέρω πόσο πεινασμένος ή/και αγριεμένος θα ξυπνήσει μετά από αυτή την παρατεταμένη παύση.

Κατερίνα Μπερδέκα (σκηνοθέτις, διεύθυνση παραγωγής): Στην αρχή της πανδημίας, των μέτρων και του lockdown ένιωθα για καιρό μια παράξενη υπερδιέγερση αρνητικών συναισθημάτων, φόβου για αυτόν τον άγνωστο κίνδυνο, αλλά ταυτόχρονα μια άγρια χαρά ότι μπήκε ένα pause σε όλο αυτό που ζούσαμε και πιστεύαμε ότι είναι το «κανονικό». Γιατί πίστεψα ότι αυτή η νέα, αναγκαστική, παγκόσμια κοινή κατάσταση δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε κάτι καινούριο, και στο τέλμα που βρισκόμασταν σε πάρα πολλά πεδία, κοινωνικά, πολιτικά, πολιτισμικά, αυτό θα ήταν μόνο καλό.

Ένα χρόνο μετά η μεγαλύτερη συνειδητοποίηση είναι ότι θα είχαμε ανάγκη μια συνταρακτική αλλαγή αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητο να συμβεί ούτε και μετά από έναν φονικό ιό. Η ίδια απογοήτευση με ακολουθεί και στην πλήρη απουσία πολιτικών αποφάσεων για τον πολιτισμό. Προφανώς στην ζυγαριά της οικονομίας το ζύγι του πολιτισμού είναι ελάχιστο οπότε και όχι ικανό να κινητοποιήσει την πολιτεία να τον προστατέψουν ή ακόμα και να δείξουν ότι τον υπολογίζουν.

Παρόλα αυτά, αυτό που ξέρω να κάνω, είναι να εργάζομαι οπότε μετά την πρώτη αμήχανη παύση, αυτό και συνέχισα να κάνω μέχρι και σήμερα. Ίσως δεν έχω δουλέψει περισσότερο στη ζωή μου, φτάνοντας μόνο σε μία πρεμιέρα από τις πέντε παραγωγές, στις οποίες είχα την Διεύθυνση Παραγωγής. Ήξερα ότι ρίσκαρα αναλαμβάνοντας αυτές τις δουλειές εν μέσω πανδημίας, ήξερα ότι πιθανότατα να μην γινόταν καμία πρεμιέρα αλλά δεν μπορούσα, δεν ήθελα να περιμένω άπραγη, να τελειώσει όλο αυτό. Και δεν το μετανιώνω. Αυτό που με κούρασε και με θύμωσε είναι η επικοινωνιακή πολιτική του «ακορντεόν», η οποία μας έβαλε να δουλεύουμε για να γίνουν παραστάσεις όπως ανακοίνωναν, τον Ιούνιο, τον Σεπτέμβρη, τον Δεκέμβρη, τον Μάρτη, που δεν έγιναν, και τώρα τον Μάη, που δεν θα γίνουν. Θέλω και μου αρέσει να δουλεύω αλλά αρνούμαι να με εμπαίζουν.

Η Κατερίνα Μπερδέκα

Το streaming προέκυψε ως μία ανάγκη, εναλλακτική λύση για να μην χαθεί η επαφή με την τέχνη του θεάτρου και το κοινό όσο οι σκηνές μένουν κλειστές. Πώς είναι η μέχρι τώρα εμπειρία;

Διαμαντής Καραναστάσης (ηθοποιός, σκηνοθέτης): Το streaming ξεκίνησε ακριβώς από την ανάγκη της επαφής με το κοινό, την ευκαιρία της επικοινωνίας παραστάσεων του παρελθόντος, στην περίοδο του πρώτου -και πραγματικού- lockdown, αλλά φυσικά και την οικονομική υποστήριξη των καλλιτεχνών. Πολύ πριν το μητρώο και τα επιδόματα, που θεωρούνται πια δεδομένα και αυτονόητα. Γι’ αυτό το λόγο κινηματογραφήσαμε, τότε, τις «τρέχουσες» παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης και τις προσφέραμε πρώτοι με ελάχιστο αντίτιμο στο κοινό.

Όταν ήρθε η ώρα ή να δημιουργήσω κάτι διαδικτυακό από τη γέννησή του και μου προτάθηκε να σκηνοθετήσω τις «Πυραμίδες» στο Θέατρο Τέχνης -που παίζονται ακόμη- προτίμησα να αξιοποιήσω το υλικό των ιδιαίτερων και πλούσιων μονολόγων του Ανδρέα Φλουράκη, ακριβώς για να εστιάσω στη μοναξιά και να προβάλω την απομόνωση του καλλιτέχνη και το κενό του θεατρικού χώρου, χωρίς το κοινό. Είμαι υπερήφανος για την επιλογή αυτή και πιο πολύ για την υποστήριξη που είχε από τους σημαντικούς συναδέλφους που συμμετείχαν.

Ο Διαμαντής Καραναστάσης

Ίρις Κρητικού (ιστορικός Τέχνης, ανεξάρτητη επιμελήτρια, θεατρόφιλη): Υπό κανονικές συνθήκες, αν τα θέατρα ήταν ανοιχτά θα είχα παρακολουθήσει σίγουρα περισσότερες από 150 παραστάσεις -αν συνυπολογίσουμε και τις λοιπές καλλιτεχνικές βραδιές- μέσα σε αυτό τον χρόνο.

Δεν έχασα όμως την επαφή μου. Είδα θέατρο μέσω streaming, όπως βεβαίως και όπερα και συμφωνική μουσική και χορό τόσο από την ελληνική όσο και από τη διεθνή σκηνή και είμαι ειλικρινά ευγνώμων για αυτή τη δυνατότητα. Το θέατρο ιδίως, ήταν μαζί τεχνικά δύσκολο αλλά ταυτόχρονα συγκινητικό.

Αν κρατούσα κάτι, αυτό θα ήταν η ιεροτελεστική σιωπή και η ένταση του βλέμματος των ηθοποιών τη στιγμή της υπόκλισης στον κατά φαντασίαν θεατή απέναντι.

Οι streaming παραστάσεις θα υπάρχουν ακόμα και όταν τα θέατρα ανοίξουν;

Χάρης Τζωρτζάκης: Δεν βρίσκω νόημα να συνεχιστούν. Για να λέμε αλήθειες δεν μπορείς να δεις θέατρο μέσω streaming. Ακόμα και οι παραστάσεις που πάνε να γίνουν με σκοπό το streaming καταλήγουν τελικά να είναι κάτι άλλο. Αν στο μέλλον κάποιος ευφάνταστος σκηνοθέτης δημιουργήσει ένα καινούργιο είδος, τότε ναι δεν θα μιλάμε για θέατρο αλλά για ένα καινούργιο είδος.

Προσωπικά, δεν μπορώ να ακούσω ούτε ραδιοφωνική παράσταση, ούτε να δω live streaming. Μπορώ όμως να απαιτήσω να ανοίξουν τα θέατρα. Αν και είχα προτάσεις για να συμμετέχω σε τέτοιους είδους παραστάσεις, αρνήθηκα. Θεωρώ ότι όλες αυτές οι προσπάθειες σε μεγάλο βαθμό είναι είτε υποπληρωμένες, είτε απλήρωτες. Προτιμώ λοιπόν να κάθομαι σπίτι μου.

Ο Χάρης Τζωρτζάκης

Διαμαντής Καραναστάσης: Η επιλογή μου στις «Πυραμίδες» έγινε ακριβώς γιατί δεν πιστεύω ή μάλλον έχω σοβαρές ενστάσεις με το stream ως ψηφιακή αποτύπωση παραστάσεων. Η σχέση του καλλιτέχνη με το κοινό είναι ιερή και είναι αυτή που  διαμορφώνει την παράσταση κάθε βράδυ. Δε μπορούμε να το αγνοούμε αυτό, θέλει προστασία και στοργή αυτή η σχέση. Κινηματογραφήσεις παραστάσεων γίνονται από πάντα και ενίοτε είναι και εξαιρετικές. Η ποιότητα της κινηματογράφησης και η παρουσία του κοινού στο χώρο έχει όμως τεράστια σημασία. Υπήρξαν βέβαια περιπτώσεις που θέατρα αυτή την περίοδο έβγαλαν έσοδα σεζόν με μία δύο παραστάσεις stream. Σε κάποιες από αυτές τις περιπτώσεις με το θέατρο κλειστό, χωρίς να ανοίξει φως. Αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο τρομακτικό.

Έχω την ελπίδα ότι μπορεί να αξιοποιηθεί αυτός ο δρόμος παράλληλα με την κανονική λειτουργία των θεάτρων αλλά και των μουσικών σκηνών, για διάδοση του έργου των καλλιτεχνών σε όλο τον κόσμο και στην ελληνική περιφέρεια αλλά και ως μια σοβαρή νέα πηγή εσόδων χωρίς να βλάψει περαιτέρω την ιερή αυτή σχέση. Λίγο όραμα χρειάζεται.

Πώς κρίνετε την κατάσταση στην οποία έχουν βρεθεί οι άνθρωποι του χώρου, καθώς και τη διαχείριση της κρίσης αυτής από την Πολιτεία;

Γιάννης Κακλέας (σκηνοθέτης): Αυτό που συνέβη ήταν τελείως απρόβλεπτο. Σε όλη μου τη ζωή δεν έζησα κάτι παρόμοιο. Να κλείσουν τα θέατρα για ένα χρόνο. Ούτε στον χειρότερο δυστοπικό εφιάλτη μου. Η πολιτεία, έτσι κι αλλιώς, και σε κανονικές συνθήκες ήταν απούσα από τα αληθινά προβλήματα των ανθρώπων του θεάτρου , φανταστείτε τώρα σε καιρούς απρόσμενης κρίσης. Δεν υπάρχει πολιτιστική πολιτική που να δίνει προοπτική στα μεγάλα θέματα πολιτισμού της χώρας μας. Ο κάθε υπουργός με τον ανεπαρκή προϋπολογισμό του υπουργείου βολεύει καταστάσεις με ημίμετρα , μέχρι να βρεθεί ένας άλλος υπουργός για να κάνει τα ίδια. Χωρίς χρηματοδότηση τίποτε δεν γίνεται. Πρέπει να διεκδικήσουμε μεγαλύτερο ποσοστό επιχορήγησης στον ετήσιο γενικό προϋπολογισμό για τον πολιτισμό. Είναι ντροπή για μια χώρα σαν την δική μας να μην χορηγεί χρήματα για την ανάπτυξη και προώθηση του πολιτισμού. Ας αφήσουν τα μεγάλα λόγια οι πολιτικοί μας για «την μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά» κι ας αποδείξουν στην πράξη ότι νοιάζονται χρηματοδοτώντας επαρκώς το υπουργείο Πολιτισμού. Και μετά ας έρθουν να μιλήσουμε για πολιτιστική πολιτική.

Ο Γιάννης Κακλέας

Άννα Ελεφάντη & Δημήτρης Μυλωνάς: Η διαχείριση από πλευράς της Πολιτείας αυτής της πρωτοφανούς κρίσης στο χώρο του Πολιτισμού, είναι το λιγότερο απογοητευτική. Παντελής έλλειψη σχεδίου και στρατηγικής, οριζόντια μέτρα χωρίς εναλλακτικές και διαφοροποιήσεις, ουδεμία έως τώρα επιδότηση στήριξης των καλλιτεχνών και των καλλιτεχνικών επιχειρήσεων  απευθείας από το ΥΠΠΟΑ. Το γεγονός ότι κρίνεται ασφαλές να ανοίξει ένα εμπορικό κατάστημα κι όχι μια γκαλερί ζωγραφικής, ότι είναι ασφαλές να μπορείς να επισκεφθείς ένα κομμωτήριο αλλά όχι ένα βιβλιοπωλείο, είναι ζήτημα αξιακών προτεραιοτήτων. Όλοι ανεξαρτήτως οι χώροι Πολιτισμού στους οποίους είναι απόλυτα εφικτό να εφαρμοστούν αυστηρά υγειονομικά πρωτόκολλα, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν όχι μόνο ως περιοχές ψυχικής ανακούφισης από τις δυσκολίες που όλοι κι όλες περνάμε εξαιτίας της πανδημίας αλλά ταυτόχρονα, και πολύ σημαντικό, ελεγχόμενοι χώροι αποσυμπίεσης του συγχρωτισμού που επικρατεί σε άλλους χώρους κοινωνικής συνάθροισης.

Αντ’ αυτού, τα θέατρα και οι λοιποί χώροι Πολιτισμού είναι τα πρώτα που έκλεισαν και φοβούμαστε τα τελευταία που θα ανοίξουν με αποτέλεσμα οι «σκηνές» τους να έχουν περιοριστεί για τις ανάγκες μια κάκιστης «παράστασης» που δίνει η Πολιτεία, επίδειξης εντελώς αναποτελεσματικών όπως αποδεικνύεται, μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας.

Διαμαντής Καραναστάσης: Θεωρώ λάθος και άδικο τη στιγμή που βάλλονται από μια πανδημία και βρίσκονται σε απόγνωση τεράστια κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας, να προβάλλονται οι καλλιτέχνες ως οι φτωχοί κακομοίρηδες. Δεν μου το επιτρέπει η αξιοπρέπειά μου αλλά και το αίσθημα δικαιοσύνης που με καθορίζει.

Στο Support Art Workers εγώ απαντώ Support All Workers και προσπαθώ να δημιουργήσω αντί να φωνάξω. Συγκεκριμένα για τους Art Workers βέβαια, πιστεύω ότι είμαστε στα ευνοημένα κομμάτια της κοινωνίας.

Ειδικά στη δουλειά μου, δε γνωρίζω πότε ξαναείδε ο κλάδος με το 90% ανεργία(!), με την ανασφάλιστη εργασία και τις απλήρωτες πρόβες να «πέφτει» επίδομά κάθε μήνα, βρέξει-χιονίσει, με μόνη προϋπόθεση για την είσπραξή του την εγγραφή σε ένα μητρώο από τον υπολογιστή; Το έχουμε ξαναδεί αυτό;

Βλέπω τις κραυγές και τις διαδηλώσεις για να ανοίξουν τα θέατρα και φαντάζομαι την ώρα που θα ανακοινώνει η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη: «Κλείνει το μητρώο, σταματούν τα επιδόματα, ανοίγουν τα θέατρα». Και άντε να δούμε ποιος θα έρθει. Στ’ αλήθεια το θέλουμε αυτό, αυτή τη στιγμή; Είναι άδικες, αφελείς και επικίνδυνες οι κραυγές. Όπως φυσικά είναι και οι πολιτικοί μηχανισμοί που τις κινητοποιούν.

Την ώρα που το West End, το Broadway και χιλιάδες οργανισμοί πολιτισμού σε όλο τον πλανήτη έχουν αναστείλει τη λειτουργία τους, που οργανισμοί δισεκατομμυρίων (UEFA, FIBA, NBA, εθνικά πρωταθλήματα) παίζουν ακόμη χωρίς θεατές με τεράστιο κόστος, την ώρα που έχει ακυρωθεί Ολυμπιάδα και μάλλον θα ακυρωθεί ξανά, εμάς μας αρέσει να φαντασιωνόμαστε ότι η κ. Μενδώνη ξύπνησε ένα πρωί με σκοπό να κλείσει το θεατράκι στην Κυψέλη. Αστεία πράματα.

Προγράμματα ανακοινώνονται συνέχεια, δίνονται ευκαιρίες δημιουργίας σε πάρα πολλούς τομείς, που περιμένουν τη συμμετοχή μας και την καλλιτεχνική μας δράση και το υπουργείο κάνει σημαντική δουλειά συνολικά για τον πολιτισμό της χώρας, κάτω από τις πιο αντίξοες και περίεργες και πρωτόγνωρες παγκόσμιες συνθήκες. Το έχω ξαναπεί αυτό και αυτό είναι το δίκαιο να αναγνωρίσω και να λέω. Ως γεγονός και όχι ως κρίση. Τι να κάνουμε τώρα;

Λησμονούμε (και κάποιοι ενοχλούνται) ότι δεν είναι μακρινές οι μέρες που το Υπουργείο Πολιτισμού ήταν στάση για καφέ και κέντρο εξυπηρέτησης, ασχολούνταν καθημερινά και αποκλειστικά με τα προβλήματα του ΠΑΟΚ και στα διαλείμματα ανακοίνωνε διατηρητέα ταβέρνες στην Επίδαυρο. Προτείνω υπομονή, λογική, όνειρο, δράση και δημιουργία.

Από τη μία η πανδημία, από την άλλη τα περιστατικά σεξουαλικής βίας και κακοποίησης που αναδύθηκαν στην επιφάνεια. Μπορεί συνδυαστικά όλα αυτά να τραυματίσουν τη σχέση του θεατή με το θέατρο;

Θανάσης Τριαρίδης (συγγραφέας): Όταν το βιολογικό σώμα βλάπτεται, η τέχνη ανθίζει. Τα τραύματα την πολλαπλασιάζουν, γιατί είναι εκ φύσεως αιμορραγική. Συνεπώς, η τέχνη δεν τραυματίζεται, προχωράει πάντα μπροστά.

Αυτό που με προβληματίζει είναι ότι αν η Σοφία Μπεκατώρου δεν είχε προβεί στην εξομολόγηση, που άνοιξε τον ασκό του Αιόλου, αυτή τη στιγμή θα μιλούσαμε με μία μακαριότητα για δημιουργούς του θεάτρου που έχουν βιάσει κατ’ επανάληψη άλλους ανθρώπους σωματικά και ψυχολογικά. Ο Πέτρος Φιλιππίδης θα ετοίμαζε την καλοκαιρινή του περιοδεία, ο Κώστας Σπυρόπουλος θα διοργάνωνε οντισιόν και ο Δημήτρης Λιγνάδης θα σχεδίαζε τον καλοκαιρινό προγραμματισμό του Εθνικού Θεάτρου. Αν αυτό δεν είναι τρομερή ντροπή για όλους εμάς που εργαζόμαστε στον χώρο του θεάτρου, τότε τι είναι;

Ο Θανάσης Τριαρίδης

Άννα Ελεφάντη & Δημήτρης Μυλωνάς: Το θέατρο ανέκαθεν υπήρξε μια εμπειρία αποκαλυπτική και ως τέτοια, το τελευταίο διάστημα ήρθε να φωτίσει μια βαθιά παθογένεια που ασφαλώς δεν εντοπίζεται μόνο στο χώρο του Πολιτισμού. Από αυτήν τη διαδικασία εξυγίανσης, το θέατρο μόνο κερδισμένο μπορεί να βγει.

Το ελληνικό metoo δεν είναι μόνο η πράξη γενναιότητας όσων κατήγγειλαν περιστατικά σεξουαλικής βίας και κακοποίησης. Είναι και το έναυσμα για την αναγέννηση ενός δυνατού ΣΕΗ που επιτέλους δεν λειτουργεί «εργολαβιακά» αλλά αναλαμβάνει με σοβαρότητα απέναντι σε αυτήν την κρίση, τον θεσμικό ρόλο που του αρμόζει. Είμαστε βέβαιοι ότι το θεατρόφιλο κοινό έχει το κριτήριο να διακρίνει άρα και να απορρίψει μόνο τις σκοτεινές περιπτώσεις κι όχι τον κανόνα που ισχύει ανά τους αιώνες στο θέατρο και που το θέλει ως μια μήτρα φωτός, μια αναντικατάστατη περιοχή ανάτασης.

Ειρήνη Φαναριώτη (ηθοποιός, σκηνοθέτις): Φαινομενικά ίσως να μοιάζει ότι οι θεατές χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο θέατρο. Μαζί με εμάς πληγώθηκαν κι εκείνοι. Άνθρωποι που θαύμαζαν, καταβαραθρώθηκαν. Όμως η σχέση αυτή κρατάει αιώνες κι έχει διατηρηθεί αλώβητη και συνεπής. Νομίζω σύντομα ο κόσμος θα επιστρέψει και θα συνδεθούμε πάλι. Η αγάπη για το θέατρο, τη μουσική, το χορό, για την τέχνη δεν μπορεί να εκλείψει.

Πολλές φορές αναρωτιέμαι και στύβω το μυαλό μου για να βρω ποια θα είναι η επόμενη παράσταση που θα ήθελα να σκηνοθετήσω μετά από όλα αυτά. Κι όλο τριγυρίζω εκεί γύρω από τον άνθρωπο και τον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων και την ενίσχυση της ενσυναίσθησης. Περάσαμε και συνεχίζουμε να περνάμε κρίση της υπαρξιακής μας αξίας, ίσως αυτό να συνεχίσει να συμβαίνει και στο μέλλον. Γι’αυτό χρειαζόμαστε να δυναμώσουμε το μέσα μας, το κέντρο μας, να αφήσουμε πάλι την ψυχή μας να ανθίσει και να δούμε όμορφα λουλούδια να φυτρώνουν. Ο στόχος της τέχνης αυτός είναι. Κι αν κάποιοι βρώμισαν και τσαλαπάτησαν τα λουλούδια μας, εδώ είμαστε, ακόμη πιο ώριμοι και με πείσμα να φυτέψουμε καινούργια ομορφιά.

Η Ειρήνη Φαναριώτη

Χάρης Τζωρτζάκης: Δεν τραυματίστηκε το μικρό κοινό του θεάτρου. Τραυματίστηκε το τηλεοπτικό κοινό. Πληγώθηκε δηλαδή η σχέση με ένα ανύπαρκτο κοινό, που έτσι κι αλλιώς δεν πηγαίνει στο θέατρο.

Τι πιστεύετε ότι θα αφήσει πίσω της όλη αυτή η ιστορία με τις κακοποιητικές συμπεριφορές και ποια θέση έχει ο πολιτισμός στο αύριο της κοινωνίας μας;

Μαρία Τσολάκη: Η ιστορία αυτή έχει πολύ πόνο, θυμό, αλλά και ελπίδα και προσπάθεια. Είναι πολύ σημαντικό που βγαίνουν όλα στο φως. Είναι μια ευκαιρία να μπουν νέες βάσεις, να αλλάξει αυτό που θεωρούμε – δυστυχώς- δεδομένο. Η αλλαγή δεν έρχεται ποτέ εύκολα, αντιδράει το κατεστημένο, το παλιό, το κακοφορμισμένο. Και τώρα καλούμαστε όλοι να πάρουμε θέση και να κριθούμε για αυτή.

Ο πολιτισμός στην Ελλάδα δεν είναι μόνο τα αρχαιολογικά μας μνημεία, αλλά και η τέχνη που παράγεται από σύγχρονους, καθιερωμένους και όχι μόνο, mainstream  και underground, δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, ανεξάρτητους καλλιτέχνες κλπ. Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα ασφαλές και ελεύθερο πλαίσιο δημιουργίας για όλους, περισσότερο από ποτέ. Η τέχνη είναι για όλους μας, όχι μόνο για την ελίτ, και είναι αυτή που δίνει νόημα στη ζωή μας.

H Μαρία Τσολάκη

Χάρης Τζωρτζάκης: Το θέατρο έχει σχέση με το τι συμβαίνει στην κοινωνία αυτό τον τελευταίο χρόνο. Είμαστε όλοι σε αμηχανία. Σίγουρα αυτό που μπορούμε να πούμε ως καλλιτέχνες που εργαζόμαστε στην Ελλάδα είναι ότι τον πολεμούν τον πολιτισμό, τον εχθρεύονται, δεν τον θέλουν. Θέλουν τον κόσμο να βλέπει ριάλιτι και εκπομπές μαγειρικής, μέχρι εκεί. Υπάρχει και συνεχίζει να υπάρχει και μάλλον θα υπάρχει αν δεν γίνουμε η αλλαγή μία γενικότερη απαξίωση.

Όταν έρθει η στιγμή που οι σκηνές επαναλειτουργήσουν και το θέατρο επανασυνδεθεί με το κοινό, σε τι κατάσταση θα σας βρει η επόμενη μέρα;

Θανάσης Τριαρίδης: Εκτιμώ ότι όταν ανοίξουν τα θέατρα, θα συνεχίσουμε από εκεί όπου αφήσαμε τα πράγματα. Κι αυτό δεν είναι απαραιτήτως ευχάριστο. Δείχνει ότι δεν έχουμε συλλάβει το μήνυμα των καιρών. Ένα τόσο γερό χτύπημα θα έπρεπε ίσως να αξιοποιηθεί και δημιουργικά για να επαναπροσδιορίσουμε τι προσφέρουμε όλοι εμείς οι άνθρωποι του θεάτρου στον κόσμο, αλλά και τι θα θέλαμε να δούμε ως θεατές. Να αναρωτηθούμε “Αλήθεια, αυτό που προσφέρουμε είναι επίκαιρο;” και με τη σειρά του το κοινό, να αναρωτηθεί: “Αυτό που βλέπω στα αλήθεια με αφορά;”. Αυτό θα συμβεί σε μία μικρή μειοψηφία καλλιτεχνών και θεατών. Η πλειοψηφία θα συνεχίσει εκεί από όπου την σταμάτησε η πανδημία.

Χάρης Τζωρτζάκης: Η επόμενη ημέρα θα έχει κάποιες φωτεινές στιγμές. Λόγω του metoo, κάποιοι θα σκέφτονται δύο και τρεις φορές όταν θέλουν να ενεργήσουν κακοποιητικά. Επίσης, θα υπάρχει σίγουρα καχυποψία ανάμεσά μας. Θα βρεθούμε με ανθρώπους που γνωρίζουμε τι θέση πήρε ο καθένας και πόσο κάποιοι κρύφτηκαν ή μίλησαν ή υπερασπίστηκαν ή κατηγόρησαν. Τώρα υπάρχει μία απόσταση επειδή είναι κλειστά τα θέατρα, όταν ανοίξουν ενδεχομένως να πέσουν και σφαλιάρες ή και να μην γίνει τίποτα.

Προσωπικά εύχομαι όλα αυτά να γίνουν ζωή, να μην είναι δηλαδή αποστειρωμένα. Να κάνουμε γενική συνέλευση στο ΣΕΗ και να ειπωθούν τα πράγματα με το όνομά τους. Όχι να δείξουμε ανθρώπους με το δάχτυλο, αλλά να περιγράψουμε το τι σημαίνει απομυζώ το ελληνικό θέατρο. Οι ίδιοι και οι ίδιοι παίρνουν τα φεστιβάλ, τις επιχορηγήσεις, τις σκηνοθεσίες. Αν δεν γίνει τώρα ένα τέτοιο ξεκαθάρισμα, αν δεν δοθεί μία ελπίδα στους νέους ότι μπορούν να ζουν από την τέχνη τους με αξιοπρέπεια, τότε συνεχίζουμε από εκεί που ήμασταν. Η ανάγκη να βάλουμε τον κλάδο μας σε τάξη είναι επιτακτική.

Ίρις Κρητικού: Προσωπικά δεν φοβάμαι καθόλου και θα είμαι εκεί. Κρίνοντας από τα ελάχιστα που πρόλαβα να δω το φθινόπωρο σε αθηναϊκά θέατρα, στο Μέγαρο και στην Εθνική Λυρική Σκηνή, τα μέτρα ασφαλείας τηρούνταν ευλαβικά -σίγουρα ένιωσα πολύ πιο ασφαλής από ότι στο σούπερ μάρκετ ή τα καταστήματα λιανικής, ή, ακόμη και στους πολυσύχναστους δρόμους του κέντρου, τα δημοφιλή καφέ το περασμένο φθινόπωρο ή το ταξί. Το ίδιο φυσικά ισχύει και στον αμιγώς δικό μου επαγγελματικό χώρο, τα Μουσεία, τις αίθουσες τέχνης και τους λοιπούς χώρους πολιτισμού. Εξακολουθεί να μου είναι ακατανόητος ο λόγος που αναγκάστηκαν να σιγήσουν πρώτα και που θα ανοίξουν τελευταία.

Θα πρόσθετα όμως ταυτόχρονα ότι όταν με το καλό τα θέατρα ξανανοίξουν, μάλλον θα έχουμε γίνει όλοι οι χαλκέντεροι θεατρόφιλοι πιο επιλεκτικοί στις εξόδους και τις αποφάσεις της παρουσίας μας. Είθε αυτό να είναι ένα νέο συμβόλαιο παραγωγής-θεατή που θα τιμηθεί εκατέρωθεν.

Η Ίρις Κρητικού στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Γιάννης Κακλέας: Εμείς, οι άνθρωποι του θεάτρου ένα πράγμα γνωρίζουμε να κάνουμε καλά: Να αφηγούμαστε ιστορίες. Ιστορίες που αφορούν στα διαχρονικά και πανανθρώπινα θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης με οδηγό τους μεγάλους ποιητές μας. Τα καινούργια προβλήματα  είναι μία δημιουργική πρόκληση για καινούργιες αφηγήσεις. Οι καλλιτέχνες αποδεικνύουν την αξία τους σε καιρούς δύσκολους. Και τώρα είναι η ώρα.

Βασίλης Μαυρογεωργίου: Τα σταματήματα δεν βγαίνουν πάντα μόνο σε κακό. Υπάρχουν πολλά καλά που προέκυψαν μέσα από αυτήν την κρίση του lockdown. Οι άνθρωποι όταν δεν έχουν τίποτα να χάσουν, αρχίζουν να σκέφτονται διαφορετικά. Η ανάγκη για δικαιοσύνη είναι κάτι που γεννιέται πολύ συχνά μέσα από την απελπισία. Πιστεύω πολύ ότι η καθημερινότητα και η ρουτίνα μας υπνωτίζουν και μας κάνουν να παραβλέπουμε προβλήματα που τελικά γίνονται συνήθειες. Αυτού του είδους τα φρεναρίσματα στη ζωή μοιάζουν με μετωπική σύγκρουση με νταλίκα στο αντίθετο ρεύμα. Το τράνταγμα είναι απότομο και το ξύπνημα ακαριαίο. Τώρα είδαμε καθαρά και αντιληφθήκαμε πόσο επικίνδυνα είναι τα παιχνίδια της εξουσίας και ότι κρύβονται παντού γύρω μας και σε πολλούς κλάδους.

Αισθάνομαι πολύ περήφανος για το ελληνικό metoo και θεωρώ πως άργησε κιόλας. Χρειάστηκε τρομερή γενναιότητα να ομολογήσουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι στον αθλητικό και στον καλλιτεχνικό χώρο τα πράγματα που έζησαν. Ελπίζω αυτή η έλλειψη ανοχής και η ανάγκη για δικαιοσύνη να συνεχίσουν να υπάρχουν και μετά την επιστροφή στην κανονικότητα όπως επίσης ελπίζω αυτά τα ζητήματα να μας απασχολήσουν βαθύτερα και μέσα από καινούρια θεατρικά κείμενα.

Χριστίνα Θανάσουλα: Το θέατρο αποτελεί πράξη επικοινωνίας με το κοινό. Η «επόμενη μέρα» θα επηρεαστεί και θα σμιλευτεί βάσει της δυναμικής και της νέας συνθήκης στην οποία θα βρίσκεται το έμψυχο υλικό το οποίο σχετίζεται με αυτό. Λέγοντας έμψυχο υλικό αναφέρομαι τόσο στους δημιουργούς, οι οποίοι εκπέμπουν το μήνυμα, όσο και στους θεατές, οι οποίο αποτελούν τους δέκτες του θεατρικού μηνύματος, και οι δύο πλευρές συμμετέχουν ενεργά. Πομποί και δέκτες έχουμε αλλάξει. Οι ακραίες συνθήκες που όλοι βιώσαμε, και βιώνουμε ακόμη, δεν μπορεί παρά να έχουν επιπτώσεις ανυπολόγιστες πάνω μας.

Το μήνυμα που εμείς θα εκπέμπουμε «την επόμενη μέρα» θα είναι διαφορετικό, πιθανόν να το διοχετεύσουμε μέσα από διαφορετικά κανάλια, με διαφοροποιημένη κωδικοποίηση, και εσείς σίγουρα θα το αντιληφθείτε διαφορετικά, βάσει των νέων έντονων βιωμάτων που έχουμε όλοι συσσωρεύσει το τελευταίο διάστημα. Το αισιόδοξο είναι πως νιώθω ότι υπάρχουν ακόμη μηνύματα να εκπέμψουμε από την σκηνή. Δεν ξέρω αν είναι μηνύματα των οποίων η θεματολογία μας αφορούσε 1 χρόνο πριν ή αν αυτά που θέλαμε να πούμε πριν από 365 μέρες, είναι ακόμη επίκαιρα. Πάντως υπάρχει δίψα και ανάγκη για επικοινωνία.

H Χριστίνα Θανάσουλα

Ειρήνη Φαναριώτη: Πρέπει να είμαστε προσεχτικοί με το πώς χειριζόμαστε και διαχειριζόμαστε την παρούσα κατάσταση. Πολλοί θα προσπαθήσουν να επωφεληθούν από την κρίση αυτή κι ήδη υπάρχουν δείγματα γι’ αυτό. Χρειάζεται πνευματική και φυσική παρουσία, αντίσταση στο εύπεπτο, προστασία των καλλιτεχνών, νηφαλιότητα και οξυδέρκεια. Έχω τεράστια πίστη στην αναγέννηση του θεάτρου μέσα από τις στάχτες του. Όταν πιάνεις πάτο δεν υπάρχει άλλος δρόμος από αυτόν που οδηγεί στο φως. Οι καλλιτέχνες είμαστε ανήσυχοι και πιο έτοιμοι από ποτέ για ριζικές αλλαγές, για να αφήσουμε πίσω μας τακτικές του παρεθλόντος που οδήγησαν σε απαξίωση του επαγγέλματός μας αλλά και των ίδιων μας των εαυτών.

Κοιτάζω πίσω και βλέπω μόνο αδυναμία ακόμη και στο πιο απλό, να αρθρώσουμε λόγο. Μόνο δυνατούς μας φαντασιώνομαι στο μέλλον. Είμαστε πληγωμένοι αλλά πιο δυνατοί από ποτέ.

Κατερίνα Μπερδέκα: Τα κλειστά θέατρα ήταν η συνθήκη για να τολμήσουν θύματα να καταγγείλουν αδιανόητες συμπεριφορές σεξουαλικής ή κακοποιητικής φύσης. Αυτό που συνέβη τους τελευταίους δυο μήνες δεν ήλπιζα να συμβεί στη ζωή μου. Ονειρευόμουν να το πετύχει κάποια επόμενη γενιά. Όταν ξεκίνησα να δουλεύω στο θέατρο κατάλαβα γρήγορα πως τέτοιου είδους συμπεριφορές είναι συνήθεις από τους ανθρώπους που κατείχαν εξουσία. Μου είπαν κατά πρόσωπο πως δεν θα κάνω καριέρα αν δεν είμαι κάθε μέρα σε πρόβες (χωρίς να εργάζομαι εκεί) ώστε να αποδείξω την αφοσίωσή μου στο έργο του σκηνοθέτη. Ενημέρωσα πολλές φορές οργανισμούς και ιθύνοντες για αντιεπαγγελματικές συμπεριφορές στις πρόβες. Κάποιοι ενεργοποιήθηκαν, κάποιοι όχι. Και άλλες τόσες φορές, εγώ η ίδια δεν μίλησα, δεν υπερασπίστηκα, δεν βοήθησα. Κι αυτό είναι το χειρότερο. Γιατί όταν δεν παίρνεις θέση τάσσεσαι με τον θύτη. Αυτό δεν είναι θέμα συζήτησης.

Μετά την πρώτη ανάταση, όμως και μέσα σε δύο μόλις μήνες φοβάμαι πως περνάμε ήδη σε μια επόμενη φάση εκμετάλλευσης αυτού του υγιούς ξεσπάσματος, όπου βρίσκουν πρόσφορο έδαφος προσωπικές κόντρες, με σκοπό την εξόντωση αλλήλων. Αυτό, αν επιτρέψουμε να συμβεί, θα οδηγήσει σε εκφυλισμό αυτής της μοναδικής ευκαιρίας επαναπροσδιορισμού των όρων εργασίας και συνεργασίας στο θέατρο. Είναι στο χέρι μας – όπως όμως, δυστυχώς, ήταν και πάντα – η επόμενη μέρα να μην είναι ίδια με την ακριβώς προηγούμενη.

Όσο για την οικονομική κατάσταση σε σχέση με την πανδημία; Τα ελάχιστα χρήματα των επιδομάτων βοηθούν απλώς στο να μην πεινάσουμε και ταυτόχρονα κρούουν το καμπανάκι για την κατάσταση που έρχεται μετά από όλο αυτό. Για το ποιος θα είναι ο κατώτατος μισθός, και τί θα χρειαστεί να υπομείνουμε πάλι, ως κλάδος του πολιτισμού, κι ως χώρα γενικότερα ώστε να επιστραφούν αυτά τα χρήματα στην γενναιόδωρη Ευρώπη. Θα δούμε. Ελπίζω όχι τους χειρότερους φόβους μας.

Κωνσταντίνος Ζαμάνης: Δεν είμαι σίγουρος ότι μπορεί κάποιος με βεβαιότητα να προβλέψει πως -αλλά και πότε- θα είναι η επόμενη μέρα για όλους μας. Ξέρω με βεβαιότητα να σας πω ότι για εμένα θα είναι κάπως διαφορετική, ίσως με μία πιο οριοθετημένη σχέση ανάμεσα στην δουλειά -που τείνει να καταπίνει τα πάντα- και στην υπόλοιπη ζωή μου. Μια κουβέντα είναι αυτό βέβαια.

Σε συνολικό επίπεδο υπάρχει πάντα η περίπτωση να ανοίξουν τα θέατρα, να γυρίσουν όλοι στις δουλειές τους και να μην προχωρήσει ποτέ ο διάλογος που πάει να ανοίξει μέσα από τα πρόσφατα γεγονότα και που δεν θα μπορέσει πραγματικά να προχωρήσει όσο βρισκόμαστε στην ζώνη του άσπρου – μαύρου. Μας δίνεται η ευκαιρία να μιλήσουμε για ζητήματα που μπορεί άλλα να χρονίζουν και άλλα να ανακύπτουν με ένταση τώρα και που σε κάθε περίπτωση θα ήταν πολύ σημαντικό να αντιμετωπίσουμε, διαχειριστούμε και επαναπροσδιορίσουμε εάν όχι για εμάς, σίγουρα για τους νεότερους.

Τι μήνυμα θα θέλατε να περάσει η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου;

Ίρις Κρητικού: Ηθο-ποιός σημαίνει ΗΘΟΣ και ΦΩΣ. Τι άλλο;

Ανδρέας Σιμόπουλος: Το θέατρο είναι ενταγμένο μέσα στην κοινωνία. Δηλαδή, έχει όλες τις παθογένειες που μπορεί να αντιμετωπίζει μια κοινωνία. Όπως πρέπει ο καθένας μας να αγωνίζεται και να διεκδικεί, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, μια καλύτερη καθημερινότητα, έτσι και οι άνθρωποι που απασχολούνται στον συγκεκριμένο χώρο πρέπει να κάνουν το ίδιο. Ταυτόχρονα, όλοι μας καλούμαστε να κατανοήσουμε ότι η κάθε μορφής βία και κακοποίηση δεν είναι ζήτημα ενός κλάδου, αλλά αφορά την κοινωνία ολόκληρη. Εξάλλου, μην ξεχνάμε ότι η αρχή έγινε από τον χώρο του αθλητισμού.

Το θέατρο, σαν δημιουργική δραστηριότητα και καλλιτεχνική πράξη, δεν απειλείται. Θα συνεχίσει να υπάρχει παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το τελευταίο διάστημα –τα τελευταία χρόνια, θα έλεγα.  Αυτή τη στιγμή, το μυαλό όλων μας πρέπει να βρίσκεται στα θύματα παρενοχλήσεων αλλά και στους επαγγελματίες που αναγκάζονται να ζουν με ελάχιστα επιδόματα.

O Ανδρέας Σιμόπουλος

Χάρης Τζωρτζάκης: I can’t breathe. Χωρίς ανάλυση.

Ειρήνη Φαναριώτη: Ανοίξτε τα θέατρα. Ελάτε στα θέατρα. Φυτρώνουν καινούρια μπουμπούκια.