Τσίπουρα, στερεότυπα και Ξύλινα Σπαθιά: Όταν έκανα κολλητή παρέα με Τούρκους

Give my Tea to Rose

Aς γυρίσουμε τρία χρόνια πίσω. Είναι καλοκαίρι του 2017 και ο καύσωνας είναι αμείλικτος και κυνικός προς κάθε επαφή στα δωμάτια των μικρών και παμπάλαιων σπιτιών στην Φρεαττύδα του Πειραιά. Στο σπίτι που βρίσκομαι γίνεται κάτι ανάμεσα σε γιορτή και μαγική ιεροτελεστία. Η Deniz ταράζει την ησυχία της κουζίνας με τις φωνές της, ενώ ο Fourkan έχει στρίψει ένα τσιγάρο θυμίζοντας μουσικό των Red Hot Chili Peppers που περνάει μια χαρά με το υλικό του. Αν και το τσάι του Fourkan έχει ήδη σερβιριστεί, εκείνος περιμένει στωικά τον Mehmet, τον Erdem, την Filiz, την Emel και εμένα για να κάνουμε την πρώτη πρόποση του κυριακάτικου πρωινού. Το τσάι μυρίζει ονειρεμένα και εγώ βρίσκομαι πάνω από το κεφάλι της Rose, προσπαθώντας να καταλάβω την ιδιόμορφη τακτική ‘βράζω νερό – μεταγγίζω ήδη βρασμένο τσάι’ που χρησιμοποιεί για να το φτιάξει. Ακόμα δεν την έχω καταλάβει.

Η Deniz ψιλοκόβει ντομάτες και τυρί, ενώ η Emel βάζει τις ελιές και τα αλλαντικά σε ξεχωριστό πιάτο. Εγώ από την πλευρά μου, έχω φέρει ένα κέικ από τον φούρνο. “Are you sure? Cake for turkish breakfast? Υiaaaaa (τούρκικη αργκώ  σαν το δικό μας “έλα ρεεε!”), C’mon Giannis, do your research better!” μου έχει απαντήσει γελώντας η Rose, προκαλώντας τα γέλια και των υπολοίπων. Στο τέλος το κέικ σοκολάτας μου μπαίνει σε μια γωνιά, δίπλα σε έναν μπουφέ λιτού πρωινού, αλλά με μυρωδιές που θέλεις να τις κάνεις μαξιλάρι και να ξαπλώσεις εκεί ως το βράδυ. Η πρόποση του τσαγιού γίνεται όταν όλοι έχουμε πια βρεθεί στο τραπέζι και έχουμε σερβιριστεί. Η τήρηση του savoir vivre, οι ευγενικοί τρόποι δεν σταματούν να υφίστανται ανάμεσα σε Τούρκους, ακόμα κι όταν πρόκειται για κολλητούς φίλους.

Μια Όμορφη Παρέα

Τότε ξεκινούν οι πρώτες συζητήσεις στα τούρκικα. Μιλάνε έντονα, γελάνε ακόμα πιο φωναχτά, κουτσομπολεύουν, λένε καφρίλες και σεξουαλικά αστεία, τα κορίτσια υπενθυμίζουν στα αγόρια πως ζούμε στην εποχή του #MeToo, η Deniz μου διηγείται ιστορίες από την διαφημιστική εταιρεία που εργαζόταν στην Τουρκία και στη συνέχεια έκλεισε όταν επιβλήθηκαν από τον Erdogan τα πρώτα απαγορευτικά μέτρα στη λειτουργία των social media.H Rose μου θυμίζει αστείες στιγμές του George Costanza από την τηλεοπτική κωμωδία ‘Seinfeld‘ και όταν τη ρωτάω πως κατάφερε να το δει (έχοντας στο νου πως στην Ελλάδα ποτέ δεν παίχτηκε η σειρά σε prime time ζώνη), μου απαντά κυνικά: “We have cable TV in Turkey”.

H Deniz και η Emel συζητούν προβληματισμένες για τις διαδηλώσεις στην Κωνσταντινούπολη κατά της αστυνομικής βίας, τους θανάτους πολιτών από αστυνομικούς που δεν αναφέρει η -κατευθυνόμενη από τον Tayip Erdogan- τηλεόραση, για τον άδοξο θάνατο του Berkin Elvan που θυμίζει τον δικό μας Αλέξη Γρηγορόπουλο. Η Rose μου έχει δείξει video διαδηλωτών τραβηγμένο από κάμερα κινητού, όπου οι αστυνομικοί του πυροβολούν με αληθινές σφαίρες στα πόδια, μέχρι να πέσουν κάτω, για πάντα. Η αστυνομική βία στην Τουρκία είναι πρώτος συγγενής της βίας που προωθεί ένα πολιτικό καθεστώς με φονταμενταλιστικά στοιχεία. Ο κάθε νέος, δημιουργικός άνθρωπος καλείται πρώτα να προσαρμοστεί σε αυτή τη συνθήκη και στη συνέχεια να επιχειρήσει να δουλέψει και να επιβιώσει στην Τουρκία. Παρ`όλα αυτά, οι νέοι Τούρκοι ζουν και σκέφτονται μίλια μακριά από τα ισλαμικά φαντάσματα του παρελθόντος τους. Η Deniz, ο Mehmet, η Emel, όλοι τους ονειρεύονται τη στιγμή που οι δημοκρατικές φωνές όπως ο νυν δήμαρχος της Πόλης, θα έχουν αναλάβει την ανώτατη εξουσία.

Είναι μια καλοκαιρινή Κυριακή που θα συνεχιστεί με βόλτα στην Πειραϊκή, ούζα και τσίπουρα, ατέλειωτες κουβέντες για την πορεία της Fenerbahce επί Obradovic με τον Erdem, τον τρελό μπασκετικό ‘αδελφό’ που βρήκα μετά από χρόνια με γλυκιά πώρωση και αγάπη για το μπάσκετ, με μπόλικο τραγούδι (κυρίως επιτυχίες του Teoman -κάτι σαν τον Τούρκο Μιχάλη Χατζηγιάννη), αλλά και cringe αστεία από κωμικούς που θύμιζαν τον δικό μας Μάρκο Σεφερλή. Πραγματικά δεν καταλάβαινα πολλά, αλλά σίγουρα συγκράτησα αυτό:

Ρεφρέν-γλωσσοδέτης: Bugun benim doğum günüm
Hem sarhoşum hem yastayım
Bir bar taburesi üstünde
Babamın öldüğü yaştayım
Bugün benim doğum günüm
Kelimeler büyüyor ağzımda
Bildiğim tüm hayatlar

Μετάφραση: Today’s my birthday,
I’m both drunk and sick.
I’m sitting on a bar stool.
I’m at the same age my father died.
Today’s my birthday,
The words are growing in my mouth.
All the lives I have known..

Όταν κάνω την απόπειρα να ζητήσω από την Fourkan να ακούσει το πιο γνωστό τραγούδι των Ξύλινων Σπαθιών, εκείνος κοντοστέκεται, τρομάζει, στο τέλος γελάει και μου λέει “OΚ, I’m ready for this”.

Περίπου 10 λεπτά αργότερα, ενώ έχω γράψει στα λατινικά με κόκκινο στυλό τις λέξεις ‘Κι Omos Eime Akoma Edo, Afto To Kalokeri, liomeno pagoto, kolaei sto xeri’, μια ολόκληρη ψαροταβέρνα στην Πειραϊκή σείεται από τις φωνές Τούρκων που μπαίνουν στο σύμπαν των τραγουδιών του Παύλου Παυλίδη. “Woah, it’s good man, nice song, sounds like Pearl Jam a little“, μου λέει η Deniz μέσα σε έναν κυκεώνα από κουβέντες που έχουν ποτιστεί από τσίπουρο και ούζο.

Τούρκικο χιούμορ, μια ζόρικη συνθήκη

Γελάνε ασταμάτητα και βροντερά, όπως κι εμείς. Εγώ φυσικά δεν καταλαβαίνω και πολλά, αλλά μπορώ να διακρίνω μια λεπτή ειρωνεία στις ατάκες τους, που θυμίζει ίσως λίγο το βρετανικό χιούμορ. Επιχειρώ να τους δείξω κλασσικά video-ανέκδοτα των ΑΜΑΝ, αλλά δεν καταλαβαίνουν σχεδόν τίποτα. Εκείνη η Κυριακή, όπως και πολλές ακόμα που ακολούθησαν, τελειώνει με βαβούρα, γέλια και ζαλισμένα κεφάλια απ΄το αλκοόλ.

Πίσω από κλειστές πόρτες

Με την Rose γρήγορα μπήκαμε σε μια ερωτική σχέση. Στο πέρασμα των μηνών ονειρευτήκαμε μια κοινή ζωή, ξεκινώντας από το μηδέν και φτάνοντας σε ένα σπίτι με δυο διαφορετικές γλώσσες, αλλά μια, κοινή ευτυχία. Έγινε η γυναίκα που με ενέπνευσε να γράψω ένα σωρό λέξεις για την διακριτική ομορφιά της. Έγινε η γυναίκα που σχεδόν ποτέ δεν κράτησα το χέρι της δημοσίως γιατί κανένα κορίτσι από την Τουρκία δεν επιτρέπεται να κάνει τέτοια πράγματα. Έγινε το κορίτσι το οποίο κάθε φορά που περίμενε επίσκεψη μου, θα έβαζε πρώτα την μαγειρική ποδιά της και θα δημιουργούσε κάτι νόστιμο για να με φροντίσει.

Τώρα θα με ρωτήσεις, αυτό είναι σωστό για την γυναίκα; Για τις συγκεκριμένες δεν υπάρχει σωστό και λάθος, αυτός είναι ο κανόνας. Το στερεότυπο του Ανατολίτη άντρα και της Ανατολίτισσας γυναίκας, για κανέναν σύγχρονο Τούρκο δεν είναι κάτι επιφανειακό, αντίθετα αποτελεί συνθήκη σεβασμού και αναγνώρισης του ρόλου του άντρα ως ‘κουβαλητή’ του σπιτιού, η οποία όμως ποτέ δεν αφαιρεί τις υποχρεώσεις του προς την γυναίκα. Ο άντρας σε μια σχέση με Τουρκάλα, πρέπει να γνωρίζει πως να ικανοποιήσει την γυναίκα του ερωτικά, πρέπει να διαθέτει έξυπνες και πρωτότυπες ιδέες για να εμπλουτίζει την δική του καθημερινότητα και της συντρόφου του. Με άλλα λόγια, ο άντρας μέσα από τα μάτια μιας σύγχρονης γυναίκας από την Τουρκία, καλείται να μην είναι βαρετός και να μην διάγει μια ανούσια ζωή. Όπως συμβαίνει σε κάθε σχέση μεταξύ ετερόφυλη ή/και ομόφυλη σχέση, σε όλο τον δυτικό πολιτισμό.

Η Rose έστεκε κάθε μέρα διακριτικά και υποστηρικτικά δίπλα μου. Σπάνια και συνήθως με μελαγχολία, μου μιλούσε για το παρελθόν της στην Τουρκία, για την κολλητή της που διατηρούσε σχέση με δίγαμο άντρα, για τους πολυγαμικούς άντρες – ανάμεσα και τους συγγενείς της-  που ήταν πιστοί στα πιο απαξιωτικά και ξεπερασμένα ‘έθιμα’ της μουσουλμανικής παράδοσης και ακόμα πιο σπάνια επιζητούσε να φανταστεί το μέλλον της στην Ελλάδα. Ενίοτε σκεφτόταν να φύγει για την Γερμανία, ή όπου αλλού έβρισκε μια καλύτερη τύχη, το επόμενο πρωί, αυτή η περιορισμένη έστω, αίσθηση ελευθερίας που ζούσε στην Ελλάδα, την έκανε να το μετανιώσει.

Το τέλος της σχέσης μας ήρθε ξαφνικά, αλλά έμοιαζε να προθερμαινόταν από καιρό: ήρθε όταν οι εγωισμοί και οι εμμονές του καθενός ξεκίνησαν να επισκιάζουν κάθε τι όμορφο που έπαιρνε ονειρική διάσταση/σχήμα/χρώμα και αναπνοή μεταξύ μας.Όπως συμβαίνει με κάθε ζευγάρι που φτάνει στο τέλος της διαδρομής του.

(σύντομο διάλειμμα για σερφάρισμα σε σελίδες δημοφιλών Τούρκων YouTubers, ανησυχητικά παρόμοιους με τους αντίστοιχους Έλληνες)

Ένα συνηθισμένο ρομάντζο

Η διαφορετική γλώσσα, το το “εγώ είμαι Έλληνας, εσύ από την Τουρκία” ήταν σίγουρα μια δύσκολη συνθήκη, που απαιτούσε αμοιβαία κατανόηση και επιμονή και έφερε παρεξηγήσεις μεταξύ μας. Στο τέλος της μέρας όμως ήμασταν δυο κοινοί άνθρωποι που βρίσκαμε  λόγους και αφορμές ώστε η συνύπαρξη μας να ξεπερνά προκαταλήψεις για ‘πονηρούς Τούρκους’, που είναι ’50 χρόνια πίσω’, για ‘χαζές Τουρκάλες’ που είναι ‘καλές μόνο για κρεβάτι’ και όλα τα κλισέ που έχουμε ακούσει  στα παραληρήματα των μακρινών θείων στα οικογενειακά τραπέζια, των επαναστατών του ‘ψεκασμένου’ πληκτρολογίου, των μισαλλόδοξων πολιτικών και σελέμπριτι, όσων εν τέλει διασταυρώνουν τα ξίφη τους από και προς την γείτονα χώρα, με γνώμονα επιχειρηματικά και άλλα ανομολόγητα συμφέροντα.

Αντίστοιχα άθλια στερεότυπα Ελλήνων, υπάρχουν φυσικά και από την αντίθετη πλευρά: “η Ελλάδα δεν είναι χώρα για δουλειά, είναι μόνο για διακοπές, αυτό λέγαμε στην Κωνσταντινούπολη” και “δεν πλησιάζουμε τους άντρες από την Ελλάδα, ίσως είμαι η μόνη από την παρέα μου στην Τουρκία που το τόλμησα, τους νομίζουμε συνήθως….λιγότερο άντρες”, ήταν μερικά από τα κλισέ που μπορείς να συναντήσεις σε τούρκικα memes, σε κείμενα γνώμης και σε ότι άλλο κατεβάσει το μυαλό των influencers της γειτονικής χώρας. “Γελοιότητες” συμφωνούσε η Rose, αλλά “μάθαμε σε αυτά από τους γονείς μας”.

Αστεία για επιστράτευση

Μετά τον χωρισμό μας με την Rose όπως συμβαίνει σε κάθε σχέση, οι φίλοι, που ήταν ταυτόχρονα και συνάδελφοι της, βρέθηκαν στην μέση, επιλέγοντας το ‘στρατόπεδο’ που τους ήταν πιο κοντινό. Το πλήρωμα του χρόνου μας έφερε στον άχαρο ρόλο εκείνων που ανταλλάσσουν ευχές στις γιορτές, άντε και μερικά ξαφνικά μηνύματα όπως εκείνο το “hello John, ξέρεις πως να πάμε στην Ξάνθη;” από τον Erdem και την Emel που έγιναν ζευγάρι και εν τέλει γύρισαν απ’ άκρη σ’άκρη όλη την Ελλάδα. Η Filiz έμαθα πως απολύθηκε όταν έληξε η σύμβαση της, για να τη συναντήσω έξω από μια καφετέρια στην Καλλιθέα εντελώς ξαφνικά, ενώ ο Mehmet βαρέθηκε τη δουλειά υπό κακές συνθήκες σε γνωστή εταιρεία που απασχολεί μετανάστες και προτίμησε το δρόμο της επιστροφής στην Τουρκία.

Ακόμα όμως δεν έχω γράψει τίποτα για το πολεμικό κλίμα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας των τελευταίων ημερών, με τις ψευδές ειδήσεις για επιστράτευση και τα memes με την Παναγία πάνω από τις ‘καλές’ τις ελληνικές Navtex. Μπορεί να είμαι προκατειλημμένος. Μπορεί και να είδα από κοντά πως όλοι οι μύθοι για τους ‘κακούς Τουρκαλάδες’ που “θέλουν να μας σφάξουν και να πάρουν τα νησιά μας”, στη σφαίρα της καθημερινής ζωής, δεν έχουν ούτε δράμι αλήθειας.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω, δεν με αφορά το να πολεμήσω για ορισμένα αμφισβητούμενα μίλια ναυτικής έκτασης και δεν πιστεύω στα φαντάσματα που έχει παράξει η παραμόρφωση του κοινού ιστορικού παρελθόντος μας με την Τουρκία. Αυτό το ‘φάντασμα’ στο κοινό δωμάτιο της ανατολικής Μεσογείου δεν αγγίζει τις δύσκολες ζωές των σύγχρονων Ελλήνων και Τούρκων. Λυπάμαι παρ’ όλα αυτά, που οι νέοι Τούρκοι καλούνται να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή στην Ελλάδα, μια χώρα στην οποία εκατοντάδες χιλιάδες νέοι Έλληνες έχουν κλείσει την πόρτα, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στην Βόρεια Ευρώπη. Μήπως αντί για τη συντήρηση πολεμικού κλίματος, ένα ‘σύμφωνο συμβίωσης’ στην Μεσόγειο θα ήταν η λύση για μια καλύτερη γειτονική σχέση μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας;  Γιατί στην πραγματικότητα, μας ενώνουν περισσότερα απ’ όσα μας χωρίζουν.