Γιατί ξεχάσαμε τόσο γρήγορα τους Ταλιμπάν και την πτώση της Καμπούλ;

Συνεχίζουμε οι περισσότεροι να χρησιμοποιούμε την κυρίαρχη οριενταλιστική γωνία θεώρησης και να μένουμε στην επιφάνεια του αντικειμένου που μελετούμε, παραβλέποντας ότι αυτή μας ακριβώς η συμπεριφορά είναι αυτή που τού δίνει (αυτού του αντικειμένου) δύναμη, ευελιξία και μεγαλύτερες πιθανότητες επικράτησης τόσο στο πεδίο της μάχης, όσο και στο πολιτικό και διπλωματικό πεδίο της διαπραγμάτευσης – όπως, δηλαδή, συνέβη πρόσφατα με τους Ταλιμπάν.

Τόσο η αλ – Κάιντα, όσο και (σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό και εύρος) το ISIS χρησιμοποίησαν αυτή μας την επιλογή: να τους κοιτάμε αποκλειστικά και μόνο μέσα από την κλειδαρότρυπα των πολιτιστικών διαφορών, του Ισλάμ, του αισθησιασμού της βαρβαρότητας και του εντυπωσιασμού.

Στο ίδιο πνεύμα οι Ταλιμπάν μάς δίνουν αυτό που περιμένουμε, αυτό που θέλουμε (τη βαρβαρότητα της δικαιοσύνης, την καταπίεση των γυναικών, τους περιορισμούς στη φυσιολογική ζωή), ξέροντας από πριν ότι ο αισθησιασμός και ο σκανδαλισμός των ειδήσεων δεν θα κρατήσουν και πολύ και πως πολύ γρήγορα, για άλλη μια φορά, το Αφγανιστάν θα ξεχαστεί.

Ένα μήνα μετά

Αν συγκρίνουμε λοιπόν τις ειδήσεις πριν από έναν περίπου μήνα με το σήμερα, θα διαπιστώσουμε, χωρίς ιδιαίτερη έκπληξη, τον περιορισμένο χώρο και χρόνο που καταλαμβάνουν πλέον οι Ταλιμπάν στις ειδήσεις κάθε είδους. Τόσο οι προσδοκίες για κάποια αντίδραση της τελευταίας στιγμής (με την περίφημη αντεπίθεση στην κοιλάδα Παντσίρ), όσο και η αναμονή εντυπωσιακών φρικαλεοτήτων ανάλογων με αυτές στη Ράκα επί χαλιφάτου ISIS διαψεύστηκαν γρήγορα. Οι Ταλιμπάν φέρονται σχεδόν «κανονικά». Τόσο κανονικά ώστε να οδηγηθούν στη λήθη.

Και εδώ επιστρέφουμε στην αρχή: δίνοντας έμφαση στην ήττα των Αμερικανών και της Δύσης, ξεχάσαμε ότι ο πόλεμος είχε και νικητή. Και αυτός ο νικητής, οι Ταλιμπάν, επέδειξε συγκεκριμένες αρετές τόσο στο πολεμικό πεδίο, όσο, κυρίως, σε αυτό του πολιτικού λόγου, στο πεδίο της συσπείρωσης του κόσμου, των διαπραγματεύσεων. Πρώτα απ’ όλα, οι Ταλιμπάν εκμεταλλεύτηκαν τα γεωφυσικά στοιχεία του Αφγανιστάν: από τη στιγμή που απέτυχε η προσπάθεια των Αμερικανών να ενώσουν οδικώς όλες τις περιοχές της δύσβατης χώρας με κέντρο την πρωτεύουσα, το παιχνίδι είχε αρχίσει να χάνεται. Οι Ταλιμπάν ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να πάνε παντού, να ελέγξουν τον χώρο και να αφήσουν τον χρόνο να κυλάει υπέρ τους.

Ο ρεαλισμός τους εκδηλώθηκε κυρίως στην εργαλειοποίηση του Ισλάμ: μόνο το Ισλάμ μπορεί να ενώσει μια χώρα (και βεβαίως δεν είναι η μόνη στη Μέση Ανατολή) της οποίας η μεγαλύτερη κακοδαιμονία είναι ο φατριασμός και οι εμφύλιες διαμάχες μεταξύ των πολέμαρχων. Μόνο το Ισλάμ μπορεί να κατευνάσει τις ακρότητες και να εξισορροπήσει τις αντιφάσεις.

«Ο εικοσαετής πόλεμος με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους έχουν λειάνει την παλαιότερη ιδεολογική οξύτητα των Ταλιμπάν»

Και με πρόσχημα ακριβώς το Ισλάμ, οι μεγαλύτεροι ηθικολόγοι μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι προστάτες παραγωγής και εμπορίας ηρωΐνης, συνεργαζόμενοι βεβαίως άριστα και με τον εχθρό. Και αποκτώντας, ελέω της Δύσης, το μονοπώλιο στο Ισλάμ, τουλάχιστον σε ό,τι είχε να κάνει με το Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν ήταν πάντα ένα βήμα μπροστά από τους αντιπάλους τους, την πολιτική ηγεσία της χώρας, που δεν είχε ένα αντίστοιχο αξιακό σύστημα δικαιολόγησης της δικής τους διαφθοράς και των δικών τους εγκλημάτων.

Tο άμεσο μέλλον των Ταλιμπάν

Ο ρεαλισμός αυτός, ως κυρίαρχο στοιχείο χάραξης της πολιτικής τους ατζέντας, θα συνεχίσει να διέπει τις επιλογές τους για τουλάχιστον το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα. Έχοντας ως μοναδική ορατή κόκκινη γραμμή την υποχρέωση μη υπόθαλψης τρομοκρατικών οργανώσεων – μια, έτσι και αλλιώς, πολύ γενική και αόριστη υποχρέωση – οι Ταλιμπάν καλούνται να πορευθούν διπλωματικά και πολιτικά σε έναν χώρο όπου οι φίλοι είναι συχνά πιο επικίνδυνοι από τους εχθρούς.

Ακριβώς υπό αυτή την έννοια, η μεγαλύτερη πρόκληση ασφαλείας για τη νέα αφγανική κυβέρνηση είναι και θα είναι και στο άμεσο μέλλον ο μεγαλύτερος ως τώρα σύμμαχος της οργάνωσης, το Πακιστάν.

Οι Ταλιμπάν θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους τόσο το πυκνό πλέγμα σχέσεων, υποχρεώσεων και αφοσίωσης που τους συνδέουν με διάφορα τρομοκρατικά δίκτυα (π.χ. το δίκτυο Χακανί) που τελούν υπό την έμμεση ή και άμεση καθοδήγηση και χρηματοδότηση των μυστικών υπηρεσιών του Πακιστάν, όσο και το γεγονός ότι το Πακιστάν είναι καταδικασμένο να αναζητήσει προς τα ανατολικά του το στρατηγικό βάθος που επιτάσσει η διαρκώς αυξανόμενη ένταση με την Ινδία. Για τους Ταλιμπάν, όμως, η αυτονομία στη λήψη των αποφάσεων αποτελεί μονόδρομο: οποιαδήποτε υποψία υποτέλειας ανοίγει αυτομάτως το κουτί της Πανδώρας στο εσωτερικό της χώρας.

Με τον ίδιο ρεαλισμό και με την ίδια απέχθεια προς τους κάθε είδους προστάτες, οι Ταλιμπάν θα κινηθούν και σε σχέση με διάφορους αυτόκλητους φίλους (π.χ. Σαουδική Αραβία, Τουρκία).

Ο ρεαλισμός που αναφέραμε πιο πάνω θα φανεί κυρίως στις σχέσεις των Ταλιμπάν με χώρες που, σε πρώτη ανάγνωση, θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως εχθρικές, π.χ. το σιιτικό Ιράν. Ο εικοσαετής πόλεμος με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους έχουν λειάνει την παλαιότερη ιδεολογική οξύτητα των Ταλιμπάν. Άλλωστε, και οι δυο κυβερνήσεις, λαμβάνοντας υπόψη τους τις αντίστοιχες μειονότητες στο εσωτερικό τους, αντιλαμβάνονται ότι έχουν πολλά περισσότερα να χάσουν αν συγκρουστούν παρά να κερδίσουν.

Τελικά, τι σημαίνει η πτώση της Καμπούλ;

`

Για τους λαούς και τις κοινωνίες της Μέσης Ανατολής ή του, εν τη ευρεία έννοια και με γνώση των περιορισμών του όρου, μουσουλμανικού κόσμου, η επικράτηση των Ταλιμπάν δεν έχει άλλη αξία πέραν της συμβολικής, δηλαδή πέραν της υποδήλωσης της επίσημης λήξης της εικοσάχρονης αμερικανικής περιπέτειας, της μεγάλης φιλελεύθερης, ιδεαλιστικής προσπάθειας διάχυσης της δυτικής δημοκρατίας στην περιοχή.

Μετά όμως και την διάψευση των ελπίδων που δημιούργησαν πριν δέκα χρόνια οι επαναστάσεις της Αραβικής Άνοιξης, τα μεγάλα ιδεολογικά σχήματα και οι διάφοροι –ισμοί δεν μπορούν πλέον να εκληφθούν ως οχήματα λύσης των τεράστιων κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων των ανθρώπων των χωρών αυτών.

Το Ισλάμ θα συνεχίσει να αποτελεί μια από τις σημαντικότερες ιδεολογικές και πολιτικές γλώσσες της περιοχής και συγχρόνως ένα από τα κυριότερα μέσα ερμηνείας των κοινωνικών φαινομένων, όμως για τα επόμενα χρόνια και για τις περισσότερες χώρες της περιοχής δεν θα μπορεί, από μόνο «του», να σηκώσει το βάρος ενός απόλυτου ιδεολογικού σχήματος ανατροπής, διεκδίκησης και προσπάθειας κατάκτησης της εξουσίας.

Και υπό αυτή την έννοια, το Αφγανιστάν αποτελεί μια εξαίρεση που, γρήγορα, θα ξεχαστεί για να κάνει πού και πού εμφανίσεις με τον μανδύα του αισθησιασμού της καταπίεσης των γυναικών, της βαρβαρότητας της αυθαιρεσίας και της υποκρισίας του εμπορίου ναρκωτικών.

* O Σωτήρης Λίβας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο στο γνωστικό αντικείμενο Δίκαιο και Πολιτική στη Μέση Ανατολή. Το τελευταίο του βιβλίο «Η προστασία των γλωσσικών μειονοτήτων στην Ευρώπη» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.