Λευκορωσία, η χώρα του ενός και μόνου Προέδρου

Πώς ξεκίνησαν όλα

Όταν έπεσε η Σοβιετική Ένωση, η Λευκορωσία σχεδόν απρόθυμα ανεξαρτητοποιήθηκε το 1990. Λίγα χρόνια μετά, το 1994, η χώρα ψήφισε νέο Σύνταγμα. Σύμφωνα με αυτό, όλες οι εξουσίες που είχε μέχρι τότε ο Πρωθυπουργός πέρναγαν θεσμικά στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Προκειμένου να εκλεγεί και ο πρώτος που θα αναλάμβανε τη θέση, προκηρύχτηκαν εκλογές. Κυριότεροι αντίπαλοι ήταν από τη μία ήταν ο μέχρι τότε μεταβατικός Πρωθυπουργός Βιάτσεσλαβ Κέμπιτς και από την άλλη ο σχετικά άγνωστος τότε Λουκασένκο, που είχε ως πυρήνα της καμπάνιας του την αντιμετώπιση της διαφθοράς.

Στις εκλογές αυτές, τις πρώτες από την ανεξαρτησία της χώρας, ο Λουκασένκο πέτυχε μία συντριπτική νίκη εναντίον των αντιπάλων του. Στον πρώτο γύρο πήρε ένα 45,8% και στον δεύτερο συσπείρωσε όλα α υπόλοιπα κόμματα και εξελέγη πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Λευκορωσίας με το εντυπωσιακό ποσοστό 80,6%. Πατώντας το fast-forward και φτάνοντας στο σήμερα, 27 χρόνια μετά, ο Λουκασένκο εκτός από πρώτος είναι μέχρι και τώρα ο μόνος Πρόεδρος που έχει γνωρίσει η χώρα στη σύντομη ιστορία της.

Η μετατροπή της Λευκορωσίας σε καθεστώς Λουκασένκο

Από την αρχή της θητείας του, ο πρώτος και μόνος Πρόεδρος προσπάθησε επισταμένα να παρουσιάσει τον εαυτό του ως υπερ-κομματικό. Συχνά-πυκνά δήλωνε ότι δεν είναι «ούτε δεξιός ούτε αριστερός», χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι είναι κεντρώος. Στήριζε όλη την πολιτική του ύπαρξη στον αγώνα εναντίον της διαφθοράς, η οποία ήταν σοβαρό πρόβλημα για τη χώρα ιδίως μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Ωστόσο, οι πρώτες ενδείξεις της αυταρχικής ηγεσίας του Λουκασένκο ήρθαν πολύ νωρίς.

Ο εκρωσισμός της Λευκορωσίας ήταν μία πολιτική στόχευση που έθεσε από πολύ νωρίς ο Λουκασένκο. Παρά τις σφοδρές αντιρρήσεις της αντιπολίτευσης, και παρότι δεν ψηφίστηκε από το Κοινοβούλιο, η Λευκορωσία προχώρησε σε δημοψήφισμα. Οι πολίτες της Λευκορωσίας έπρεπε να ψηφίσουν: α) αν θα γίνουν τα ρωσικά επίσημη γλώσσα του κράτους, β) αν θα αλλάξουν τα σύμβολα της χώρας, γ) την οικονομική ενσωμάτωση της Λευκορωσίας στη Ρωσία και δ) αν θα δοθεί στον Πρόεδρο το δικαίωμα να διαλύει το κοινοβούλιο. Και τα 4 ψηφίστηκαν σε μία εκλογική διαδικασία πάντως που αμφισβητείται μέχρι και σήμερα.

Το δημοψήφισμα αυτό σε κάθε περίπτωση όμως έμελλε να καθορίσει τις επόμενες δεκαετίες για τη Λευκορωσία η οποία διατήρησε και διατηρεί μέχρι σήμερα πολύ στενές σχέσεις με τη Ρωσία. Ταυτόχρονα, βρίσκεται υπό ένα αυταρχικό και ανελεύθερο καθεστώς υπό την εξουσία ενός και μόνο προσώπου.

Οι νικηφόρες εκλογές

Ο Λουκασένκο έκτοτε κέρδισε σερί εκλογικών αναμετρήσεων. Το 2001 εκλέγεται με 75,6%, το 2006 όπου εκλέγεται με 82,6%, το 2010 με 79,65%, το 2015 με 84,14% και το 2020 με 80,10%. Πολλές από αυτές ήταν προϊόν τουλάχιστον προβληματικών εκλογικών διαδικασιών. Στο μεταξύ  κατάφερνε να μένει στην αφάνεια κρατώντας στενές (αν και κατά καιρούς έντονες) σχέσεις με τη Ρωσία χωρίς όμως να είναι ταυτόχρονα σε τροχιά σύγκρουσης με τη Δύση. Είναι ούτως ή άλλως γνωστές οι επιλεκτικές τάσεις της τελευταίας ως προς τα αυταρχικά καθεστώτα και πότε επιλέγει να παρέμβει για να επαναφέρει τη δημοκρατική τάξη.

Χάρη στις εντυπωσιακές ικανότητες του Λουκασένκο να κρατάει τις διεθνείς ισορροπίες, ένα μεγάλο πλέγμα αντισυνταγματικών πολιτικών και βίας δεν έβρισκε απολύτως καμία αντίδραση. Σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις, τις οποίες τελικά κέρδισε, εξουδετέρωνε τους αντιπάλους του, ενώ είχε και τον πλήρη έλεγχο των ΜΜΕ της χώρας. Αποκορύφωμα όλων αυτών ήταν οι εκλογές του καλοκαιριού του 2020.

Η πρώτη ρωγμή στην εξουσία του Λουκασένκο

Ο Λουκασένκο φάνηκε ότι άρχισε να χάνει μέρος του απόλυτου ελέγχου που είχε στη χώρα. Σημαντικό είναι ότι ο ίδιος έκανε πολλά προσωπικά λάθη που συχνά κάνουν άνθρωποι που έχουν την απόλυτη εξουσία για τόσο πολύ καιρό δρώντας τυφλωμένοι από αυτή. Ίσως όμως ακόμα βασικότερο είναι ότι έπρεπε να διαλέξει πλευρά. Η πολιτική κατευνασμού προς τη Δύση δεν μπορούσε πια να ευδοκιμήσει με δεδομένο ότι ο διεθνής ανταγωνισμός είναι πια πολύ σκληρός. Στην εξίσωση μπαίνει και η άθλια διαχείριση της πανδημίας από την κυβέρνησή του, που ήταν μία από τις χειρότερες του πλανήτη, και όξυνε την ήδη υπάρχουσα δυσαρέσκεια.

Βλέποντας ότι οι ισορροπίες αρχίζουν να δίνουν περιθώριο για πιθανή ανατροπή του ακολουθεί πολιτικές ακραία αυταρχικές. Οι περισσότεροι εκ των πολιτικών του αντιπάλων βγήκαν εκτός διεκδίκησης της εξουσίας με αθέμιτους τρόπους.

Ο Σιαρχέι Τσιχανούσκι που είχε το πολιτικό κεφάλαιο αλλά και την ικανότητα να ηγηθεί της αντιπολίτευσης φυλακίστηκε. Ακριβώς το ίδιο συνέβη με τον Bίκταρ Μπαμπαρίκα. Ο Βαλέρι Τσεπκάλο που επίσης είχε εμπειρία και σημαντικά δίκτυα αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα. Η αντιπολίτευση τελικά συσπειρώθηκε πίσω από την υποψηφιότητα της Σβετλάνα Τσιχανούσκαγια, συζύγου του φυλακισμένου Τσιχανούφσκι που δούλευε ως δασκάλα και δεν είχε καμία απολύτως εμπειρία από πολιτική. Τα αποτελέσματα έφεραν τα γνωστά συντριπτικά ποσοστά για τον Λουκασένκο. Μόνο που αυτή τη φορά η αντιπολίτευση επέλεξε να οργανωθεί και να εξεγερθεί για τη νοθεία.

Οι μεγάλες αναταραχές του καλοκαιριού

Kάθε Κυριακή οι μεγάλες πόλεις της Λευκορωσίας (ιδίως η πρωτεύουσα Μινσκ) γέμιζαν με δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που απαιτούσαν νέες εκλογές και επαναφορά της δημοκρατικής τάξης. Στο ίδιο μήκος κύματος φυσικά και η ηγέτης της αντιπολίτευσης. Τη νύχτα των εκλογών πήγε να διαμαρτυρηθεί για το αποτέλεσμα και κρατήθηκε σε αστυνομικό τμήμα για 7 ώρες. Τελικά, υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη χώρα και να πάει στη Λιθουανία όπου είχε ήδη στείλει τα παιδιά της πριν καν τη διεξαγωγή των εκλογών. Αυτό δεν αποθάρρυνε τους αντιφρονούντες. Οι διαμαρτυρίες κορυφώθηκαν μέσα στον Αύγουστο.

Η απάντηση της κυβέρνησης ήταν ένα κρεσέντο αστυνομικής βίας και καταστολής. Υπολογίζεται ότι χιλιάδες φυλακίστηκαν, πολλοί εκ των οποίων ξυλοκοπήθηκαν αγρίως από τις πιστές στον Λουκασένκο αστυνομικές δυνάμεις. Υπήρξαν μάλιστα και νεκροί. Τα επεισόδια έγιναν καθημερινότητα, ενώ στις 17 Αυγούστου μεγάλο μέρος του προσωπικού του κρατικού καναλιού βγήκε και αυτό στους δρόμους και ενώθηκε με το πλήθος για να διαμαρτυρηθεί.

Έκτοτε η Λευκορωσία βρίσκεται σε μία ισορροπία τρόμου. Ο Λουκασένκο διατηρεί την εξουσία αλλά χωρίς να μπορεί να ελέγξει ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας που έχει στραφεί σαφώς και φανατικά εναντίον του. Αυτό τον οδηγεί σε μία ολοένα και πιο καθεστωτική συμπεριφορά και μία εκρηκτική κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας.

Η τελευταία πράξη του δράματος;

Ένα αεροπλάνο της Ryanair σε μία πτήση από την Αθήνα για το Βίλνιους μετέφερε μεταξύ των επιβατών και τον 26χρονο αντιφρονούντα δημοσιογράφου Προτασέβιτς. Η Λευκορωσία ανάγκασε το αεροσκάφος να αλλάξει πορεία και να προσγειωθεί τελικά στα εδάφη της μετά από μία δήθεν προειδοποίηση για την ύπαρξη εκρηκτικών. Μετά από έλεγχο δεν φάνηκε καμία τέτοια περίπτωση και αποδείχτηκε ότι όλο το σκηνικό σκηνοθετήθηκε ως πρόσχημα προκειμένου οι αρχές της χώρας να μπορέσουν να συλλάβουν τον Προτασέβιτς που αντιμετωπίζει κατηγορίες για τρομοκρατία.

Το θρίλερ αυτό με τη σύλληψη του ακτιβιστή Προτασέβιτς οδηγεί πια σε μία οριστική ρήξη μεταξύ Δύσης και Λευκορωσίας με την τελευταία να γίνεται καθαρά πεδίο γεωπολιτικής σύγκρουσης. Βέβαιες πρέπει να θεωρούνται κυρώσεις εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία ούτως ή άλλως αντέδρασε από πολύ νωρίς μέσω ενός αμφιλεγόμενου tweet της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Όποια και αν είναι πάντως ελάχιστα μπορεί να πλήξει την εξουσία του Λουκασένκο. Σημαντικότερη όλων είναι, λοιπόν, η αντίδραση του Κρεμλίνου που προς το παρόν σιωπά.

Μία πιθανή επέμβαση της Δύσης στην περιοχή μάλλον θα ενεργοποιήσει και την αντίδραση της Ρωσίας η οποία από το καλοκαίρι και έκτοτε φαίνεται να έχει ρόλο παρατηρητή απρόθυμου να επέμβει πρώτος. To περιστατικό ήρθε μετά από μερικά σημαντικά βήματα που έγιναν στις διπλωματικές σχέσεις Ρωσίας-Δύσης και το πιθανότερο είναι να είναι επιλογή του ίδιου του Λουκασένκο. Το αν πρόκειται για μία ακόμα εξαιρετική στρατηγικά κίνηση ή η αρχή του τέλος του θα φανεί στο αμέσως επόμενο διάστημα.