Οι καλτ αφίσες του ΠΑΣΟΚ έχουν γράψει τη δική τους ιστορία
Με αφορμή τις εκλογές ανάδειξης νέου προέδρου στο ΠΑΣΟΚ, ανατρέχουμε στα χρόνια που «ανέτειλε» ο πράσινος ήλιος, όταν οι αφίσες ήταν το βασικό εργαλείο της προεκλογικής εκστρατείας.
- 12 ΟΚΤ 2024
Κάποτε, η επιτυχία μιας πολιτικής καμπάνιας δεν μετριόταν σε views.
Δεκαετίες προτού το TikTok αποκτήσει τον τίτλο της εφαρμογής με τα περισσότερα downloads παγκοσμίως και οι πολιτικοί αρχηγοί κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων αρχίσουν να ανεβάζουν βίντεο που κάνουν παρκούρ, να φοράνε bucket hats και γενικότερα επιχειρούν να φανούν «κουλ» σε νεότερα ηλικιακά κοινά με σκοπό να γίνουν viral (όπως στη χώρα μας συνέβη κατά κόρον στις εθνικές εκλογές του 2023 και τις ευρωεκλογές του 2024), δεκαετίες προτού επικρατήσει συνολικά η λογική του lifestyle στην πολιτική επικοινωνία και πριν ακόμα ιδιωτικοποιηθεί η τηλεόραση και κυριαρχήσουν τα πάνελ (τα οποία επίσης άλλαξαν άρδην το μοντέλο της πολιτικής επικοινωνίας), υπήρχαν οι αφίσες.
Για να καταλάβουμε την αξία τους στη μετάδοση πολιτικών μηνυμάτων, πρέπει να ανατρέξουμε στην πραγματικότητα της δεκαετίας του ’70 και ακόμη πιο πολύ του ’80, τότε ακριβώς που το ΠΑΣΟΚ αναδύεται ως φιλολαϊκό κόμμα κόντρα στην πολιτική του Κ.Καραμανλή και εδραιώνεται κατά κράτος, με τον Ανδρέα Παπανδρέου να διακηρύσσει την αλλαγή και τη δημιουργία της Νέας Ελλάδας. Τα δύο κυριότερα εργαλεία τα οποία χρησιμοποιούνται είναι οι (από κάθε άποψη) ιστορικές ομιλίες «από το μπαλκόνι» και, δεύτερον, οι αφίσες, που γεμίζουν τους δρόμους των μεγάλων αστικών κέντρων.
Σε σχέση με τα υπόλοιπα μέσα πολιτικής προπαγάνδας, οι αφίσες είναι ένας εύκολος και φθηνός τρόπος επικοινωνίας με το ευρύ κοινό, τον εργαζόμενο, τον ηλικιωμένο. Εισβάλλει στο οπτικό πεδίο και στοχεύει να εντυπωθεί στο υποσυνείδητο.
Να επισημάνουμε ότι η πρώτη καταγραφή πρόσληψης επικοινωνιολόγου από πολιτικό αρχηγό στην Ελλάδα είναι το 1988 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή της Νέας Δημοκρατίας, όπως διαβάζουμε σε εργασία στο πλαίσιο μεταπτυχιακών σπουδών στο τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ του ΕΚΠΑ.
Μέχρι τότε, όλες οι τακτικές επικοινωνίας αποφασίζονταν αποκλειστικά από μέλη του κόμματος. Αυτό σημαίνει ότι τα σλόγκαν, οι αναπαραστάσεις και γενικά η σημειολογία στα πολιτικά μηνύματα εμπεριείχαν περισσότερο αυθορμητισμό.
Έτσι, το όραμα της μεγάλης Αλλαγής που πρέσβευε το ΠΑΣΟΚ τότε, αποτυπώθηκε και στις προεκλογικές αφίσες, πρωτοπορώντας στον τομέα αυτό, όπως έχει αναγνωριστεί.
Βουλευτικές εκλογές και ευρωεκλογές του 1981
Μετά τα αξιόλογα ποσοστά που συγκέντρωσε στις πρώτες εκλογές της Μεταπολίτευσης (το 1974 και το 1977), το ΠΑΣΟΚ διαβλέπει το momentum που θα το οδηγήσει από τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην κυβέρνηση και προχωράει σε μια πρωτότυπη για την εποχή καμπάνια για να πλαισιώσει και να εντυπώσει στο ευρύ κοινό το πρόγραμμά του.
Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα αυτό ήταν το περιβόητο «Συμβόλαιο με τον λαό», μια πρόταση συνολικής μεταρρύθμισης από τον Ανδρέα Παπανδρέου με πρόθεση οριζόντιου εκδημοκρατισμού και στήριξης των λαϊκών, μη προνομιούχων τάξεων. Το πρόγραμμα αυτό επιλέγει να οπτικοποιηθεί όχι με μία αφίσα, αλλά για πρώτη φορά με μία σειρά (στο σύνολο 16) αφισών με τίτλο «Ο λαός θέλει, το ΠΑΣΟΚ μπορεί», που μετέφεραν τα επιμέρους σημεία του προγράμματος.
Για πρώτη φορά, επίσης, όπως σημειώνεται σε εργασία στο πλαίσιο μεταπτυχιακών σπουδών του τμήματος Επικοινωνίας Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, πολιτικές αφίσες επικεντρώνονται σε θέματα και πρόσωπα της καθημερινής ζωής – εργάτες, γυναίκες, νέοι.
Με τη χρήση αυτών των θεμάτων, φαίνεται ότι το ΠΑΣΟΚ θέλει να μοιραστεί τον αγώνα του με τον λαό. Πλέον, «ο καθημερινός άνθρωπος είχε θέση στις αφίσα ισάξια με εκείνη του αρχηγού», όπως επισημαίνεται στην εργασία, σε επίπεδο σημειολογίας. Εκείνος αποτυπώνεται με φόντο τον πράσινο ήλιο που ανατέλλει, να ατενίζει το μέλλον αποπνέοντας αυτοπεποίθηση, στα πρότυπα αντίστοιχης αφίσας της εποχής του Φρανσουά Μιτεράν.
Κυκλοφορούν και άλλες αφίσες που αναφέρονται στο περιβάλλον, την οικονομία, την εθνική ανεξαρτησία, πάντα σε πράσινο φόντο που τραβάει απευθείας το βλέμμα.
Οι κάλπες (και οι καρποί της εκστρατείας) οδηγούν το ΠΑΣΟΚ στην πρώτη θέση με το πανηγυρικό ποσοστό 48,07% Την ίδια μέρα διεξάγονται στη χώρα και οι πρώτες ευρωεκλογές τις οποίες επίσης κερδίζει το ΠΑΣΟΚ.
Βουλευτικές εκλογές 1985
Από το 1985 και έπειτα, η αφίσα έχει καταστεί κυρίαρχη ως εργαλείο προπαγάνδας σε όλα τα πολιτικά κόμματα, προκαλώντας παράλληλα διαμαρτυρίες για τη ρύπανση και το αντιαισθητικό θέαμα που επιφέρουν στην πόλη.
Από τον υπεύθυνο επικοινωνίας τότε στο ΠΑΣΟΚ, Κώστα Λαλιώτη και τον υπεύθυνο των συγκεντρώσεων Κίμωνα Κουλούρη, αποφασίζεται στον νέο προεκλογικό αγώνα να χρησιμοποιηθεί για κεντρικό πρόσωπο ένα κορίτσι πέντε ετών – η μικρή Γιάννα που έμεινε στην ιστορία ως «το κορίτσι της αλλαγής».
Συχνά, αποκαλούταν και «Αλλαγούλα».
Η καμπάνια με το αθώο παιδικό πρόσωπο χαρακτηρίστηκε ως «η πιο πετυχημένη προεκλογική αφίσα που έγινε ποτέ από πολιτικό κόμμα». Είχε αποτυπωθεί σε διάφορες πόζες, πάντα χαρούμενη και όλο νάζι, συμβολίζοντας τη νέα γενιά, την ελπίδα, το μέλλον.
Την ίδια χρονική περίοδο, είχε καθιερωθεί στο τέλος κάθε ομιλίας του Ανδρέα Παπανδρέου, ένα κοριτσάκι να του προσφέρει ένα μπουκέτο λουλούδια. Η μικρή Γιάννα ανέλαβε αυτόν τον ρόλο στη θρυλική κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ στο Σύνταγμα το 1985, μπροστά σε μια λαοθάλασσα κόσμου που ζητωκραύγαζε.
Τότε, ο Ανδρέας Παπανδρέου εξασφαλίζει τη δεύτερη θητεία στην πρωθυπουργία, με το ΠΑΣΟΚ να λαμβάνει 45,82%
Βουλευτικές εκλογές 1989
Το ΠΑΣΟΚ έχει εισέλθει πλέον σε περίοδο έντονων κλυδωνισμών λόγω των σκανδάλων, με κυριότερο το «σκάνδαλο Κοσκωτά». Μπροστά στις κάλπες του 1989, αποφασίζει να επικεντρώσει την επικοινωνιακή τακτική του πάνω στον ηγέτη Παπανδρέου, η μορφή του οποίου μονοπωλεί τις αφίσες.
Στις προεκλογικές αφίσες εκείνου του έτους, ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ αποτυπώνεται αγέρωχος, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, εμφανώς νεότερος και πιο ακμαίος από τη βιολογική του ηλικία (70 ετών). Την εικόνα του προσώπου του συμπληρώνει ένα χειρόγραφο και υπογεγραμμένο μήνυμα από τον ίδιο επάνω σε πράσινο φόντο, στοιχείο το οποίο ενισχύει τον προσωπικό χαρακτήρα αυτής της καμπάνιας,
Τίποτα δεν αποδεικνύεται ικανό να λυτρώσει το κόμμα από τη σκανδαλοθηρία. Το ΠΑΣΟΚ καταλήγει δεύτερο κόμμα (κανένα δεν εξασφαλίζει πλειοψηφία, όμως) και ο Ανδρέας Παπανδρέου παραπέμπεται στο Ειδικό Δικαστήριο για την «υπόθεση Κοσκωτά»
Εντωμεταξύ, προωθείται το αίτημα για την ιδιωτικοποίηση της τηλεόρασης. Με τη νέα δεκαετία του 1990, αφότου γίνει πράξη το άνοιγμα της αγοράς των καναλιών, η τηλεόραση θα γίνει το κυρίαρχο εργαλείο στην πολιτική επικοινωνία για την προβολή του ηγέτη και των πολιτικών μηνυμάτων, εξοβελίζοντας τις αφίσες σε δεύτερη και σταδιακά σε τρίτη μοίρα.
