Οι πιο εμβληματικές μεταρρυθμίσεις που έφερε στην Ελλάδα το ΠΑΣΟΚ

Σεπτέμβριος εκείνης της χρονιάς. Λίγες ημέρες αργότερα, συγκεκριμένα την 3η του μήνα, ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοινώνει την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος, του ΠΑΣΟΚ. Σύμφωνα με την ιδρυτική Διακήρυξη, σκοπός του νέου κόμματος είναι να αλλάξει την πολιτική εθνική ιστορία, να βοηθήσει την Ελλάδα να γυρίσει σελίδα και να επιφέρει στη χώρα εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση, δημοκρατία.

Οκτώβριος του 1981. Το ΠΑΣΟΚ σχηματίζει την πρώτη αυτοδύναμη σοσιαλιστική κυβέρνηση στην ιστορία της χώρας με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου. Μετά από μία φορτισμένη προεκλογική περίοδο, με το σύνθημα «Αλλαγή» και «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες», κερδίζει τις βουλευτικές εκλογές με ποσοστό 48% και την κοινοβουλευτική πλειοψηφία με 172 βουλευτές. Παράλληλα, κερδίζει και τις ευρωεκλογές που διεξήχθησαν την ίδια ημέρα, με 40,12% και 10 ευρωβουλευτές. 

Τα υπόλοιπα είναι ιστορία για το κίνημα, που γεννήθηκε πριν από ακριβώς μισό αιώνα και σήμερα, συνεχίζει να πρωταγωνιστεί στην πολιτική ζωή της χώρας με το υβριδικό όνομα ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ και τον Νίκο Ανδρουλάκη στην ηγεσία. Με αφορμή την 50ή επέτειο, ανατρέχουμε στις ιστορικές μεταρρυθμίσεις που έφερε στην Ελλάδα.

---

Αναδιανομή του εισοδήματος

Η πρώτη σημαντική κίνηση της κυβέρνησης Παπανδρέου το 1981 ήταν η λήψη φιλολαϊκών οικονομικών μέτρων για όλες τις κατηγορίες φορολογουμένων: αυτόματη αύξηση μισθών και ημερομισθίων ανά τετράμηνο ίση με τον πληθωρισμό του συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, αύξηση του κατώτατου αφορολόγητου ορίου, αύξηση φορολογικών απαλλαγών, αναμόρφωση του συνταξιοδοτικού καθεστώτος των αγροτών, σταδιακή αναπροσαρμογή των κατώτατων ορίων συντάξεων προς τα πάνω ώστε να φτάσουν όλοι οι συνταξιούχοι σε ένα κοινωνικά παραδεκτό όριο διαβίωσης.

Κατοχύρωση της πενθήμερης εργασίας

Εκτός από τα φιλολαϊκά οικονομικά μέτρα, σημαντικά ήταν και τα μέτρα που θεσπίστηκαν επί ΠΑΣΟΚ για το εργασιακό: η κατοχύρωση της πενθήμερης εργασίας, του 40ωρου και των τεσσάρων εβδομάδων άδειας, ο ορισμός πλαφόν 2% για τις απολύσεις, η συμμετοχή των εργαζομένων στα Διοικητικά Συμβούλια των δημοσίων επιχειρήσεων, η θέσπιση του Ανωτάτου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ), ενώ ενισχύθηκε το απεργιακό δικαίωμα. 

Ίδρυση και υλοποίηση του ΕΣΥ

«Ψηφίζω ΠΑΣΟΚ για ακόμα καλύτερη υγεία» ήταν το σύνθημα και πράγματι, ένας από τους πιο δημοφιλείς θεσμούς που εισήγαγε το ΠΑΣΟΚ ήταν το Εθνικό Σύστημα Υγείας, το γνωστό ΕΣΥ, εμπνευσμένο από το αγγλικό πρότυπο.

Ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1983, με σκοπό την ιατροφαρμακευτική και νοσηλευτική κάλυψη των αναγκών του ελληνικού πληθυσμού και όσων διαμένουν στην Ελλάδα, μέσω της παροχής δωρεάν υπηρεσιών. Η υλοποίησή του έγινε σταδιακά υπό την εποπτεία του τότε υπουργού Υγείας Γεωργίου Γεννηματά.

---

Καθιέρωση του μονοτονικού στην εκπαίδευση

Όσον αφορά την εκπαίδευση, ο Ανδρέας Παπανδρέου κατάργησε το πολυτονικό σύστημα (με τις οξείες, τις δασείες και τις περισπωμένες μεταξύ άλλων) μέσω τροπολογίας που κατατέθηκε αιφνιδιαστικά στη Βουλή τον Ιανουάριο του 1982 με αποτέλεσμα η Νέα Δημοκρατία να αποχωρήσει. Εισήγαγε το μονοτονικό σύστημα διατηρεί μόνο δύο κύρια σημεία: την οξεία και τα διαλυτικά.

Προχώρησε επίσης στην ίδρυση των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, στην κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων από τα Γυμνάσια στα Λύκεια, στη δημιουργία μεταλυκειακών κέντρων και σχολών του ΟΑΕΔ, και στην ίδρυση νέων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε Αιγαίο, Ιόνιο και Θεσσαλία.

Καθιέρωση του πολιτικού γάμου

Επί κυβερνήσεως ΠΑΣΟΚ και επί προεδρίας Παπανδρέου και παρά τις έντονες αντιδράσεις από την Ιερά Σύνοδο και τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σεραφείμ, νομιμοποιήθηκε στην Ελλάδα το 1982 με τον νόμο 1250 ο πολιτικός γάμος, 200 χρόνια μετά την καθιέρωσή του στη Γαλλία από τη Γαλλική Επανάσταση. 

Ο πρώτος πολιτικός γάμος στη χώρα μας τελέστηκε στις 18 Ιουλίου του 1982 στο χωριό Φραντάτο της Ικαρίας, όταν η Ικαριώτισσα Σταματούλα Πλακίδα παντρεύτηκε τον Δημήτρη Μαύρο από τη Νάξο.

Κατάργηση της ποινικής δίωξης για τη μοιχεία

Μέχρι το 1982 η μοιχεία θεωρούταν στην Ελλάδα ποινικό αδίκημα. Τον Ιούλιο εκείνης της χρονιάς καταργήθηκε, όταν η Βουλή των Ελλήνων υπερψήφισε το σχετικό νομοσχέδιο.

---

Κατάργηση της προίκας 

Στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού του οικογενειακού Δικαίου, το 1983 καταργήθηκε η προίκα της νύφης προς τον γαμπρό, ένας αναχρονιστικός θεσμός που υποβίβαζε τη γυναίκα σε αντικείμενο και δημιουργούσε  προκαλούσε ποικίλα κοινωνικά προβλήματα στις οικογένειες που αδυνατούσαν να ανταποκριθούν οικονομικά στις απαιτήσεις του. Την ίδια χρονιά, καθιερώθηκε επίσης και το συναινετικό διαζύγιο.

Ισότητα μεταξύ των δύο φύλων

Η κατάργηση της προίκας ήταν απόρροια της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων που επήλθε το 1975 και σύμφωνα με το Σύνταγμα, «όλοι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου». Στον κυβερνητικό απολογισμό της πρώτης τετραετίας του ΠΑΣΟΚ (1981-1985) αναφερόταν χαρακτηριστικά πως «αλλάξαμε ριζικά το οικογενειακό δίκαιο που κρατούσε αναχρονιστικό τον θεσμό της οικογένειας και υποτιμούσε την Ελληνίδα». 

Κατοχυρώθηκε επίσης το δικαίωμα στην εργασία και για τα δύο φύλα, η ίση πρόσβαση στην απασχόληση και η ίση αμοιβή για ίσης αξίας εργασία (αν και στην πράξη δεν εφαρμόστηκε ευρέως).

Παράλληλα, επικυρώθηκε η Διεθνής Σύμβαση αρ. 103 για την προστασία της μητρότητας και η Διεθνής Σύμβαση αρ. 111 για την απαγόρευση διακρίσεων στην απασχόληση και στο επάγγελμα, ενώ αυξήθηκε η άδεια μητρότητας στον ιδιωτικό τομέα από 12 σε 14 εβδομάδες.

Αναγνώριση των αντιστασιακών οργανώσεων

Το ΠΑΣΟΚ προχώρησε επίσης επί διακυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου το1982, στην επίσημη αναγνώριση όλων των αντιστασιακών οργανώσεων που έδρασαν κατά την περίοδο της Κατοχής στην Ελλάδα. Πολλές από αυτές, όπως για παράδειγμα το ΕΑΜ, δεν αναγνωρίζονταν, λόγω της σύνδεσης τους με το ΚΚΕ και του ρόλου τους στον Εμφύλιο Πόλεμο του 1946-1949. 

Εκτός από συμβολική, ήταν και μία πρακτικής σημασίας κίνηση, που επέτρεψε Έλληνες κομμουνιστές που διέμεναν σε διάφορες χώρες της ανατολικής Ευρώπης και της Σοβιετικής Ένωσης και δεν είχαν ελληνική ιθαγένεια, να επιστρέψουν νόμιμα στη χώρα.

Καθιέρωση των ΚΑΠΗ

«Για εξασφαλισμένα γερατειά», όπως αναγραφόταν στις αφίσες της εποχής, ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε το 1984 τα Κέντρα Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ), που αναπτύχθηκαν σταδιακά μέσω των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Σκοπός τους ήταν η υγειονομική πρόληψη των ατόμων της τρίτης ηλικίας.