Σε ποιον θα λείψει η Angela Merkel;
Με τη βοήθεια τριών Ελλήνων Ευρωβουλευτών κάνουμε έναν απολογισμό της πολιτικής πορείας της Angela Merkel έχοντας το βλέμμα στην επόμενη μέρα.
- 26 ΣΕΠ 2021
Όταν τα μεσάνυχτα της 8ης προς την 9η Νοεμβρίου του 2016 φαινόταν να επιβεβαιώνεται ότι ο Donald Trump είναι ο νικητής των Προεδρικών Εκλογών στις ΗΠΑ, ο κόσμος έδειχνε να συνταράζεται συθέμελα. Είχε προηγηθεί το δημοψήφισμα του 2016 με το οποίο επικυρωνόταν το Brexit.
Δεν ήταν όμως μόνο αυτά. Η Ρωσία βρισκόταν σε οριακές σχέσεις με τη Δύση, με ψυχροπολεμικού τύπου ρητορικές να αναδύονται και από τις δύο πλευρές. Η Κίνα ήταν ο νέος παίκτης στον παγκόσμιο χάρτη. Στη Γαλλία υπήρχε πάντα ζωντανός ο κίνδυνος μίας πιθανής εκλογής της Μarine Le Pen.
Εκείνη την τόσο κομβική χρονιά, η Angela Merkel συμπλήρωνε 11 χρόνια στην Καγκελαρία της Γερμανίας. Έμοιαζε σαν να είναι η τελευταία πηγή σταθερότητας σε έναν κόσμο που βιαζόταν να αλλάξει. Έναν χρόνο μετά θα κέρδιζε τις γερμανικές εκλογές για 4η και τελευταία φορά.
Η 26η Σεπτεμβρίου, ημέρα Ομοσπονδιακών Εκλογών, είναι μία ιστορική ημερομηνία για τη Γερμανία. Η Merkel επέλεξε να μην συμμετάσχει σε αυτές είτε θέλοντας να προλάβει ένα δυσάρεστο εκλογικό αποτέλεσμα είτε κάνοντας χώρο για μία νέα φουρνιά πολιτικών. Η ίδια πάντως έχει ένα πολύ σπάνιο πλέον προνόμιο για ηγέτη. Εγκαταλείπει το πόστο της, όχι λόγω πολιτικής πίεσης ή μίας εκλογικής ήττας, αλλά όταν το επέλεξε η ίδια.
Η μετά τη Merkel εποχή βρίσκει την Ευρώπη στο κατώφλι νέων και πολύ σημαντικών προκλήσεων. Από την περιβαλλοντική κρίση (για την οποία έχει κάνει ελάχιστα) στην πανδημία και από εκεί στις εσωτερικές αναταραχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη Συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ, Μεγάλης Βρετανίας και Αυστραλίας.
Ένας απολογισμός της μέχρι τώρα πορείας της
Όταν η Angela Merkel ξεκινούσε την πολιτική της καριέρα, ήταν το απόλυτο outsider για το κόμμα της. Γυναίκα, προτεστάντισσα που μεγάλωσε στην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία. Έπρεπε να επιβιώσει σε ένα κόμμα που κατά βάση έχει συνδεθεί με τη Δυτική Γερμανία, απευθύνεται παραδοσιακά σε Καθολικούς και δύσκολα δίνει ευκαιρίες σε γυναίκες. Στο τέλος της καριέρας αυτής, έγινε το κέντρο όχι μόνο της γερμανικής αλλά και της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής.
«Η Merkel ήταν κοινοβουλευτική, στοιχείο το οποίο το θεωρώ ιδιαίτερα σοβαρό. Την έχω δει στο Στρασβούργο να απαντάει με πολύ εμφατικό τρόπο στους ακραίους που επέκριναν με ακραίες και ανεπίτρεπτες εκφράσεις τη μεταναστευτική της πολιτική», μου απαντάει η Μαρία Σπυράκη, ευρωβουλευτής της Νέας Δημοκρατίας, όταν της ζητώ έναν απολογισμό. «Είχε και έχει πάντα την απόλυτη αίσθηση της ευθύνης της ηγεσίας της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρωζώνης. Αυτό που πιστεύω ότι είναι το πλέον αρνητικό της πολιτικής της πορείας είναι ότι αργούσε να πάρει αποφάσεις και αυτό κοστίζει πάρα πολύ και σε πολλές εκδοχές στην Ευρώπη».
Από την άλλη, σύμφωνα με τον Δημήτρη Παπαδημούλη, Αντιπρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και εκλεγμένο με τον ΣΥΡΙΖΑ Ευρωβουλευτή, «η 16χρονη καγκελαρία της Angela Merkel συμβολίζει τη γερμανική κυριαρχία εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά αποτυπώνει και τη σταθερότητα που προσέθεσε σε αυτή την πορεία η ίδια». Συμπληρώνει ότι «η Angela Merkel στην Ευρώπη αντιμετωπίζεται ως ένας Ιανός. Οι πολύ δεξιοί την αντιμετωπίζουν ως μία κεντρώα πολιτικό. Όσοι βλέπουν πιο σφαιρικά τα πράγματα διαπιστώνουν ότι πολιτεύτηκε με το δόγμα “καλή η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά πρώτα και πάνω από όλα τα γερμανικά συμφέροντα”».
Ανεξάρτητα από το τι πιστεύει κανείς για την ίδια, είναι αδιαμφισβήτητο ότι μέσα από την πορεία της όλα αυτά τα χρόνια, η Angela Merkel βρέθηκε μπροστά σε πολύ σημαντικές προκλήσεις. Η μεταναστευτική κρίση, το Brexit, οι συγκρούσεις μεταξύ Βορρά και Νότου, οι σχέσεις με τη Ρωσία και φυσικά η ελληνική κρίση χρέους. «Από το 2005, όταν και ανέλαβε για πρώτη φορά Καγκελάριος της μεγαλύτερης οικονομίας της Ένωσης, η Ευρώπη έχει ζήσει μία σειρά από κρίσεις που πολλές φορές απείλησαν και την ίδια της την ύπαρξη. Η οικονομική κρίση και τα προγράμματα λιτότητας που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της περιφέρειας της Ευρώπης, η προσφυγική κρίση του 2015 και τέλος η πανδημία, όλες είχαν τη σφραγίδα της κυρίας Merkel», απαντά ο Νίκος Ανδρουλάκης, Ευρωβουλευτής του ΚΙΝΑΛ – ΠΑΣΟΚ, όταν ζητάω έναν απολογισμό και από εκείνον.
Η Angela Merkel και η Ελλάδα
Πέραν όλων των υπολοίπων, η Angela Merkel ήταν για την Ελλάδα το κατεξοχήν πρόσωπο που συνδέθηκε με την οικονομική κρίση. Μόνιμη αναφορά σε κάθε τύπου πολιτικό διάλογο που γινόταν στην Ελλάδα, πρωταγωνίστρια σε κωμικά σκετς και σύμβολο μίας άτεγκτης και σκληρής γερμανικής επιβολής. Μπορεί, λοιπόν, να απολαμβάνει πολύ υψηλά ποσοστά αποδοχής στις περισσότερες χώρες του κόσμου, στην Ελλάδα, όμως, τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά.
Σε μία έρευνα που έγινε σε 17.000 ανθρώπους από 16 χώρες του πλανήτη, η Angela Merkel συγκέντρωσε ένα 79% θετικών απαντήσεων, με το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα να κινείται γύρω στο 30%. Η διαφορά μπορεί να είναι per se εντυπωσιακή αλλά η αλήθεια είναι ότι λίγους εκπλήσσει. Πιθανόν, να μην εκπλήσσει ούτε την ίδια.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι έσπευσε να χαρακτηρίσει ως πιο δύσκολη στιγμή της καριέρας της την ελληνική οικονομική κρίση ομολογώντας -με έναν μάλλον ιδιότυπο και σίγουρα όχι ξεκάθαρο τρόπο- ότι έκανε λάθος. «Θυμάμαι, πριν από 3 χρόνια όταν ήρθε για να μιλήσει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στη συζήτηση για το Μέλλον την Ευρώπης, τη ρώτησα αν είχε μετανιώσει για τη διαχείριση που έκανε στην οικονομική κρίση της Ελλάδας, που οδήγησε σε μια δεκαετή ύφεση και στασιμότητα, με αποτέλεσμα την υψηλή ανεργία και τη μαζική φυγή χιλιάδων νέων ανθρώπων στο εξωτερικό. Τότε δεν είχα λάβει ξεκάθαρη απάντηση» σημειώνει ο Νίκος Ανδρουλάκης. «Πριν από κάποιες ημέρες η Angela Merkel παραδέχτηκε ότι έχει μετανιώσει για τις θυσίες που μας ζήτησε».
Η παραδοχή του λάθους της είναι κάτι που συζητήθηκε στην Ευρώπη αλλά φυσικά και στην Ελλάδα. Για τον κ. Παπαδημούλη πάντως δεν αρκεί σε καμία περίπτωση, «στην Ελλάδα δεν είναι καθόλου δημοφιλής και η καθυστερημένη αυτοκριτική της ότι ζήτησε πάρα πολλά και επέβαλε πάρα πολλά στους Έλληνες δεν αρκεί για να θεραπεύσει τις πληγές των σκληρών μνημονιακών απαιτήσεων», αναφέρει χαρακτηριστικά. Πόσο να μετράει ένα mea culpa μετά από μία δεκαετή και πολύ σκληρή οικονομική κρίση;
Δεν είναι όμως μόνο η κρίση χρέους που καθιστά έντονες τις σχέσεις της Merkel με την ελληνική κοινή γνώμη. Η Καγκελάριος πιστώνεται μία πολύ διαλλακτική στάση απέναντι στην Τουρκία όσον αφορά τις κινήσεις της τελευταίας στην ανατολική Μεσόγειο. «Είναι ένας άνθρωπος που πορεύεται με βάση ισχυρές απόψεις. Για παράδειγμα, η διαρκής διαφωνία της με την Ελλάδα και με τους Έλληνες Ευρωβουλευτές (και με μένα προσωπικά) για το πώς αντιμετωπίζει την Τουρκία στο ζήτημα των εξοπλισμών», υπενθυμίζει η κ. Σπυράκη.
Δεύτερα 27/9: Η πρώτη μέρα της μετά τη Merkel εποχής
Πόσο διαφορετική θα είναι η Ευρώπη και η Γερμανία στη μετα-Merkel εποχή; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα μάλλον ξεπερνάει την ίδια την Καγκελάριο και ανάγεται σε ένα τελικά ιδεολογικό πλαίσιο. Πόσο επηρεάζουν τα ίδια τα πρόσωπα τη ροή της ιστορίας;
«Η αποχώρηση της Merkel συμπίπτει και με τον διάλογο για το πώς θα αντιμετωπίσουμε τους δημοσιονομικούς κανόνες του συμφώνου σταθερότητας στην περίοδο μετά την πανδημία» τονίζει η κ. Σπυράκη. «Θα χρειαστεί οπωσδήποτε μία σταθερή ηγεσία στη Γερμανία. Μετά και τις γαλλικές εκλογές θα δημιουργηθούν νέες ισορροπίες μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Είναι βέβαιο πάντως ότι η απουσία της εμπειρίας της Merkel θα είναι, τουλάχιστον στην αρχή, εμφανής», συμπληρώνει.
Και αυτό είναι ακόμα ένα δείγμα του πόσο κομβικό είναι το πέρασμα στη μετά-Merkel εποχή. Ο επόμενος Καγκελάριος της Γερμανίας θα χρειαστεί να περιμένει τις γαλλικές κάλπες του Απριλίου του 2022. Η Γαλλία έχει δείξει ότι ξέρει πώς να αντιμετωπίζει τον κίνδυνο πατρός και θυγατρός Le Pen. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι η προοπτική μίας ακροδεξιάς γαλλικής προεδρίας δεν καιροφυλακτεί με τη δυσαρέσκεια για τον Macron να είναι έντονη σε μεγάλα στρώματα κυρίως της γαλλικής εργατικής τάξης.
Πρώτο και κύριο μέλημα γερμανικής και γαλλικής κυβέρνησης θα είναι φυσικά το σύμφωνο σταθερότητας. «Η μετά-Merkel εποχή έχει ήδη αρχίσει και είναι βέβαιο ότι ο αυριανός Καγκελάριος στη Γερμανία και η σύνθεση της νέας γερμανικής κυβέρνησης θα επηρεάσουν πολύ τη μεγάλη συζήτηση που έχει ήδη ξεκινήσει. Θα δούμε αν θα αλλάξει, πώς και πόσο ο δογματικός κορσές του συμφώνου σταθερότητας», μου τονίζει ο κ. Παπαδημούλης, για να συμπληρώσει ότι «αυτή η συζήτηση αφορά τρομακτικά την Ελλάδα».
Είναι ούτως ή άλλως πολύ βασικό ότι όλοι οι πιθανοί νικητές των επερχόμενων γερμανικών εκλογών ανήκουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στους λεγόμενους μετριοπαθείς.
Σε ένα κείμενό του για τις γερμανικές εκλογές, το Atlantic επιλέγει τον εξής τίτλο: «Η Merkel δε θα λείψει στον πλανήτη». Ο λόγος είναι ο ακριβώς παραπάνω. Λίγα αναμένεται να αλλάξουν από την επόμενη ηγεσία είτε νικητής είναι ο Armin Laschet των Χριστιανοδημοκρατών είτε ο Olaf Scholz από τους Σοσιαλδημοκράτες. Πολλώ δε μάλλον αν προκύψει μία κυβέρνηση συνεργασίας των δύο μεγάλων κομμάτων.
Αντίο, Καγκελάριε
Στο κέντρο του Βερολίνου υπάρχει μία τεράστια αφίσα μίας γυναίκας που φοράει ένα πράσινο ταγιέρ και τα δάχτυλα της οποίας σχηματίζουν ένα κάτι σαν οκτάγωνο. Ως λεζάντα της αφίσας υπάρχει ένα “Tschüss Mutti” (ελληνιστί «Αντίο, Μαμά»). Το πρόσωπο δεν φαίνεται αλλά τόσο το ταγιέρ όσο και ο σχηματισμός των δαχτύλων κάνει τους πάντες να καταλάβουν σε ποιαν αναφέρεται.
Προφανώς, το αποτύπωμα της Merkel στη Γερμανία αλλά και τον πλανήτη θα είναι μία συνεχής και δυναμική διαδικασία. Θα σχετίζεται άμεσα με τις συζητήσεις για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν είναι καθόλου απίθανο δε να επηρεαστεί από την πολύ δύσκολη επόμενη μέρα που θα κληθεί να διαχειριστεί ο αντικαταστάτης της.
Η Angela Merkel προσπάθησε πολύ και εντέλει κατάφερε να είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτό που ήταν ο Donald Trump. Και αν η αποχώρηση του τελευταίου έγινε με χάος, συνωμοσιολογίες και τελικά εισβολή του όχλου στο Καπιτώλιο, η αποχώρηση της Merkel θα γίνει με τον πιο απλό έως και βαρετό τρόπο.
