H κρυμμένη τέχνη πίσω από τους μηχανισμούς quartz
Τα ρολόγια με μπαταρία δεν θεωρούνται αποτέλεσμα υψηλής ωρολογοποιίας, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι και εντελώς αδιάφορα από τεχνολογικής άποψης.
- 23 ΙΟΥΝ 2022
Το καλοκαίρι είναι η εποχή που όλοι μας, ειδικά όσοι διαθέτουμε ένα μόνο καλό, μηχανικό ρολόι και αυτό ντελικάτο και όχι ιδιαίτερα περιπετειώδες, καταφεύγουμε στην «καθημερινή» λύση του quartz. Ένα Swatch, πανάλαφρο στην πλαστική του κάσα ή ένα στιβαρό ιαπωνικό καταδυτικό της Citizen ή της Seiko, μας γλιτώνουν από την έγνοια ότι μπορεί να καταστρέψουμε το καλό μας ρολόι στη θάλασσα ή σε κάποια μεθυσμένη, νυχτερινή περιπέτεια κάπου στο νησί.
Η επιλογή γίνεται ενστικτωδώς και χωρίς πολλές σκέψεις – για έναν λάτρη της ωρολογοποιίας άλλωστε, η επιλογή ενός quartz είναι πάντα προσωρινή και κατ’ ανάγκη.
Η εποχή των ρολογιών με μπαταρία όμως είναι μια καλή αφορμή να θυμηθούμε λίγα πράγματα για το πώς προέκυψαν, καθώς και τα υψηλά τεχνολογικά επιτεύγματα που κρύβονται πίσω από την κάσα τους. Ακόμη και αν δεν μπορούμε να μιλήσουμε για «υψηλή ωρολογοποιία», τα quartz ρολόγια σίγουρα δεν είναι για πέταμα.
Η επανάσταση
Quartz Astron της Seiko, από το 1969. Το ρολόι που άλλαξε την ιστορία της ωρολογοποιίας.
Κατ’ αρχάς, λίγη ιστορία: Το πρώτο quartz ήταν το Seiko Astron. Κυκλοφόρησε το 1969 και έφερνε μια επανάσταση που έμελλε να αλλάξει την ιστορία των ρολογιών για πάντα. Μέχρι τότε ένα ρολόι χειρός ήταν πάντα μηχανικό -αυτόματο ή κουρδιστό. Ένα μικρό κομψοτέχνημα που χρειαζόταν τη φροντίδα του ιδιοκτήτη του για να συνεχίσει να τον υπηρετεί για καιρό. Δεν ήταν ιδιαίτερα ακριβή -τουλάχιστον τα πιο φτηνά από αυτά- αλλά ήταν ακριβά. Η αγορά ενός ρολογιού ήταν επίδειξη status. Η καταστροφή ή απώλειά του ήταν ένας μικρός θρήνος.
Όλα αυτά άλλαξαν με την επέλαση των quartz. Ξαφνικά, τα ρολόγια έγιναν προσιτά σε όλους και πιο ακριβή. Ειδικά τη δεκαετία του ’80, όταν οι τιμές πια των μηχανισμών quartz έφτασαν σε απίστευτα χαμηλά επίπεδα και εταιρείες όπως η Swatch μπορούσαν να προσφέρουν ρολόγια έναντι μερικών δεκάδων μόνο ευρώ (ΟΚ, είχαμε δραχμές, μάρκα, φράγκα τότε, αλλά γράφουμε «ευρώ» για να καταλάβεις τη σύγκριση), όταν τα αυτόματα ρολόγια κόστιζαν 10 ή και 100 φορές παραπάνω, όλοι μπορούσαν να αποκτήσουν μια συλλογή από ρολόγια.
Η τεχνολογία
Grand Seiko SBGV233: Το πιο περίβλεπτο quartz σήμερα. Χάνει πέντε δευτερόλεπτα το χρόνο και κοστίζει όσο ένα καλό μηχανικό ρολόι (πάνω από 3.000 ευρώ).
Οι πιεζοηλεκτρικές ιδιότητες του χαλαζία (quartz) είχαν ήδη γίνει γνωστές στην επιστημονική κοινότητα από το 1880 και το 1927 το πρώτο ρολόι quartz κατασκευάστηκε στα εργαστήρια της Bell. Μιλάμε, βέβαια, για ένα επιτραπέζιο ρολόι. Χρειάστηκαν τέσσερις δεκαετίες για να καταφέρουν οι ηλεκτρολόγοι μηχανικοί και οι ωρολογοποιοί να φτιάξουν μπαταρίες και μηχανισμούς που να είναι τόσο μικροί ώστε να χωράνε στα λίγα χιλιοστά διαμέτρου και πάχους μιας κάσας ρολογιού χειρός.
Ο μηχανισμός ενός Grand Seiko SBGV233.
Πώς λειτουργεί όμως ένα ρολόι με μπαταρία; Χρειάζεται βασικά τρία στοιχεία: Ένα κρύσταλλο χαλαζία, μια πηγή ενέργειας (μπαταρία) και ένα ηλεκτρικό κύκλωμα που μεταφέρει την ενέργεια αυτή στο κρύσταλλο.
Όταν το κρύσταλλο του χαλαζία κόβεται σε μια συγκεκριμένη μορφή (σαν πιρούνι με δύο δόντια), τότε δονείται σε μια συγκεκριμένη συχνότητα. Αυτό, μέσω ενός ταλαντωτή, επιτρέπει τον συγχρονισμό του ρολογιού και την κίνηση των δεικτών που μας λένε την ώρα. Είναι όπως με το μηχανικό ρολόι, που πετυχαίνει μια αντίστοιχη δόνηση είτε μέσω κουρδίσματος είτε με τις κινήσεις του χεριού. Η συχνότητα στην οποία συνήθως συγχρονίζονται τα quartz είναι τα 32.768Hz, αρκετά μεγάλη για να εξασφαλίζει ότι είναι πιο ακριβή από τα συνήθη αυτόματα ρολόγια -και χάρη στην μπαταρία τους που τους προσφέρει μια μόνιμη πηγή ενέργειας, δε σταματούν να λειτουργούν ποτέ (τουλάχιστον όχι πριν αυτή εξαντληθεί).
«Βοηθώντας» την υψηλή ωρολογοποιία
Η επέλαση των ρολογιών με μπαταρία μπορεί να βύθισε για λίγα χρόνια την υψηλή ωρολογοποιία (και κυρίως τους ελβετικούς οίκους, οδηγώντας κάποιους από αυτούς και σε κλείσιμο) σε απόγνωση, αλλά με τον καιρό τής έδωσε ένα νέο σκοπό και τη βοήθησε να φτάσει σε νέα επιτεύγματα. Κατ’ αρχάς οι «ρολογάδες» δεν έφτιαχναν πια ρολόγια απλά γιατί κάποιος ήθελε να δει την ώρα. Άρχισαν να σκέφτονται διαφορετικά και να μετατρέπουν τις δημιουργίες τους σε κοσμήματα και σε υψηλού επιπέδου μηχανικά επιτεύγματα. Επίσης, τα έκανε πιο ακριβή. Οι ωρολογοποιοί βρήκαν τρόπους για να φτιάξουν αυτόματους μηχανισμούς που δονούνται στα 36.000Hz, περισσότερα δηλαδή και από τα στάνταρ quartz.
Βέβαια, και πάλι ένα υψηλού επιπέδου quartz θα παραμένει για πάντα πιο ακριβές από ένα μηχανικό ρολόι. Το απόλυτο quartz είναι το Citizen 0100, που δονείται στα 8,388,608Hz χάρη σε ένα ιδιαίτερο κόψιμο στο κρύσταλλό του (κάτι που του επιτρέπει να χάνει σε ακρίβεια μόνο ένα δευτερόλεπτο ανά έτος!). Ακόμη και το χειρότερο και πιο απλό ρολόι με μπαταρία θα χάνει κάπου 15 δευτερόλεπτα το μήνα, που και πάλι θα είναι λιγότερα από αυτά που θα χάσει ένα μηχανικό -αν υποθέσουμε ότι ο χρήστης του θα το διατηρήσει κουρδισμένο για ένα ολόκληρο μήνα.
Το ταπεινό σου quartz, λοιπόν, που διάλεξες για το καλοκαίρι, δεν είναι και τόσο ταπεινό τελικά. Και δεν είναι και τόσο εκτός ωρολογοποιίας όσο ίσως νομίζεις. Ο ταλαντωτής του, αυτό το κομμάτι του μηχανισμού του που πρακτικά κινεί τον υπόλοιπο μηχανισμό και σου δείχνει την ώρα, παραμένει ένα μηχανικό κομμάτι, ένα εξάρτημα ωρολογοποιίας. Μόνο ο κρύσταλλος και η μπαταρία δεν μπορούν να δείξουν την ώρα, χρειάζεται και δουλειά από ωρολογοποιό.
