Ένα ντοκιμαντέρ αναρωτιέται γιατί υπάρχουν τόσες λίγες γυναίκες τοπ σεφ
Η ελληνοαμερικανίδα Joanna James παρουσίασε το ερευνητικό ντοκιμαντέρ ‘A Fine Line’ στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και τα βραβεία κοινού Fischer μας έδωσαν την ευκαιρία να μιλήσαμε μαζί της για τη σημασία του έργου της στην εποχή των Women’s March.
- 22 ΜΑΡ 2018
10 μέρες, 180 προβολές ντοκιμαντέρ, 60,000 θεατές, 21.529 ψήφοι στα Βραβεία Κοινού Fischer. Το 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης είναι πια παρελθόν, όμως κάποιες συζητήσεις έχουν αξία για πάντα. Μια από αυτές, μας έδωσαν την ευκαιρία να την πραγματοποιήσουμε τα Βραβεία Κοινού Fischer, που για 6η συνεχή χρονιά βρέθηκαν δίπλα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Η Joanna James ξεκίνησε ως ρεπόρτερ στην εφημερίδα του πανεπιστημίου της και συνέχισε αυτή την καριέρα φτάνοντας να καλύψει τους Αγώνες του 2004 για την την ελληνοαμερικάνικη εφημερίδα Hellenic Voice. Μιας κι η οικογένειά της είναι από την Ελλάδα, αυτή ήταν μια στιγμή που η ίδια ξεχωρίζεις στην πορεία της ως δημοσιογράφος. Στη διάρκεια όμως της πορείας της δούλεψε σε πολλά πόστα. «Έκανα αφιερώματα, lifestyle, έρευνες», μου εξηγεί καθώς μιλάμε στο καφέ του Ολύμπιον στη διάρκεια του 20ού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. «Οι εφημερίδες περνούσαν κρίση τότε στις ΗΠΑ οπότε μου έδιναν να κάνω τα πάντα! Ήταν πολύ καλό για μένα σαν νεαρή ρεπόρτερ, αλλά δυστυχώς γι’αυτό και αργότερα έφυγα από αυτή τη δουλειά».
Και έκανε τη μετάβαση στο σινεμά, με το ντοκιμαντέρ ‘A Fine Line’, που προβλήθηκε και στο πλαίσιο του Φεστιβάλ. Η ταινία είχε για έμπνευση και σημείο εκκίνησης την ιστορία της μητέρας της James, μια ιδιοκτήτρια εστιατορίου σε μια μικρή πόλη που παρά τις δυσκολίες του να μεγαλώνει μόνη της δύο παιδιά, κατάφερε να κάνει το επάγγελμα που αγαπούσε. Και μέσα από αυτή την προσωπική ιστορία, ταυτόχρονα εξελίσσεται σε ένα ερευνητικό φιλμ που προδίδει και το background της δημιουργού του ως ρεπόρτερ. Η James παρατήρησε πως οι γυναίκες που καταλαμβάνουν τις θέσεις τοπ σεφ στην Αμερική είναι μόλις 6%, ένα σοκαριστικά χαμηλό ποσοστό που άξιζε της δικής του έρευνας. Και είναι, φυσικά, μέρος ενός ευρύτερου προβλήματος, της κοινωνίας και της αγοράς εργασίας, και του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζονται συχνά οι γυναίκες.
(Περισσότερα για την ταινία στο επίσημο σάιτ της.)
Με εκκίνηση το ερώτημα που θέτει και η ίδια της η ταινία, μιλήσαμε με τη σκηνοθέτη για την ευρύτερη σημασία της έρευνάς της, για το ρόλο -και την ευθύνη- των media, και για το πώς η κοινωνία σαν σύνολο έχει μόνο να κερδίσει από την εξουδετέρωση τέτοιων ανισοτήτων.
To background σου ως ρεπόρτερ πώς σε βοήθησε στο να προσεγγίσεις το θέμα;
Όταν ξεκίνησα την ταινία πριν 4 χρόνια, στην βιομηχανία της γαστρονομίας οι γυναίκες έλεγαν τι γίνεται εμάς; Η ταινία ξεκίνησε ως ιστορία της μητέρας μου, επειδή ένιωσα ότι ήταν εμψυχωτική, όλα αυτά που πέρασε, και καθώς εγώ είμαι τώρα μητέρα που δουλεύει. Αλλά όταν άρχισα να κοιτάζω και να κάνω έρευνα έμαθα πως μόνο το 6% των τοπ σεφ είναι γυναίκες, και στο σινεμά οι γυναίκες σκηνοθέτες 5%, είναι παρόμοια κατάσταση. Διαπίστωσα τι γινόταν και άρχισα να τηλεφωνώ τη μία σεφ μετά την άλλη και τους είπα τι κάνω κι άρχισαν να συμφωνούν να συμμετάσχουν.
Πώς αντιδρούσαν;
Κάποιες ήταν λίγο διστακτικές επειδή προσεγγίζουν την καριέρα τους σε μια λογική ότι, Εγώ είμαι σεφ, δεν είμαι γυναίκα σεφ. Και ίσως φοβόντουσαν ότι το θέμα θα βγει προκλητικό ή ίσως αντίθετο με την εικόνα που θέλουν οι ίδιες. Αλλά καθώς άρχισαν πολλές να συμφωνούν, κάμφθηκαν οι αντιστάσεις, και όταν είδαν τις ερωτήσεις και τι ήταν αυτό που τελικά ήθελα να κάνω, είδαν τη σημασία του να μιλάς για ισότητα, και του να είσαι περήφανη να πεις πως ναι, Είμαι γυναίκα σεφ, γιατί μέχρι οι αριθμοί να γίνουν καλύτεροι, μέχρι οι στατιστικές να γίνουν καλύτερες, οφείλουμε να το αγκαλιάσουμε το γεγονός και να κυνηγήσουμε την κάλυψη των media και να μιλήσουμε περισσότερο για το θέμα.
Πιστεύεις πως μπορεί αυτό να είναι έκφραση ενός μηχανισμού άμυνας; Κάπως ότι “εγώ τα κατάφερα οπότε γιατί πρέπει να το κάνουμε τόσο θέμα”;
Ναι, κοίτα, οι γυναίκες λέμε πως δεν επιθυμούμε ειδική μεταχείριση. Αυτό που κάνουμε το αγαπάμε και το κάνουμε όπως και νά’χει, το καταλαβαίνω αυτό απολύτως. Αλλά από την άλλη, γνωρίζοντας τα εμπόδια που αντιμετωπίζουμε οι γυναίκες, κι αυτό είναι κάτι που είπαν και πολλές σεφ, πρέπει να αποδείξουμε ότι είμαστε δύο φορές καλύτερες για να σταθούμε επί ίσοις όροις. Οπότε νομίζω είναι σημαντικό να βοηθάμε η μία την άλλη. Φυσικά όταν όντως κάνεις κάτι, δεν σκέφτεσαι με όρους άντρα ή γυναίκας, απλά ζεις με την ένταση αυτού του πράγματος που αγαπάς. Όμως λίγη σκέψη πάνω σε αυτό είναι αναγκαία ώστε να δούμε πώς μπορούμε να βοηθήσουμε σε μια κατάσταση.
Το στατιστικό αυτό του 6% είναι σοκαριστικό από μόνο του, εσύ τι άλλο πιστεύεις πως ανακάλυψες κάνοντας την ταινία, κάτι που δεν περίμενες;
Πολλά πράγματα. Σε προσωπικό επίπεδο συνειδητοποίησα πως έκανα ό,τι κι η μητέρα μου, υποθέτω έμαθα από εκείνη να μην νιώθω ενοχές για το ότι είμαι εργαζόμενη μητέρα και για το ότι πάω και κάνω αυτό που αγαπώ. Κάποιες φορές θα χάσεις στιγμές στο σπίτι αλλά αυτό δεν είναι κακό, όταν είσαι σπίτι θα είσαι παρούσα στο σπίτι κι όταν δουλεύεις θα δουλεύεις, και κάπως το αγκάλιασα αυτό και το έμαθα από εκείνη.
Όσο αφορά τις στατιστικές, είναι πολυεπίπεδη η απάντηση γιατί συμβαίνουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Το νούμερο ένα είναι σίγουρα να υπάρχουν οικονομικές δυνατότητες για παιδικούς σταθμούς, γιατί πολλές γυναίκες ξεκινούν τις καριέρες τους σε ηλικία που δεν έχουν παιδιά, δεν είναι παντρεμένες αλλά στην πορεία ίσως ξεκινούν οικογένεια και αυτό είναι το δυσκολότερο σημείο να κάνουν το άλμα ώστε να έχουν τη δυνατότητα μετά να αποκτήσουν ας πούμε ένα δικό τους εστιατόριο. Σε αυτό το σημείο είτε είναι δύσκολο το να βρεις οικονομικές οψιόν για τη φροντίδα των παιδιών, είτε είναι δύσκολο να αποκτήσεις πρόσβαση σε χρήματα για επενδύσεις ή για κάλυψη στα media. Υπάρχει άμεση σύνδεση, όσο μεγαλύτερη η κάλυψη στα media τόσο μεγαλύτερη η πρόσβαση σε κεφάλαια, σε επενδυτές. Κι οι γυναίκες του χώρου έχουν λιγοστή κάλυψη στα media, που τυπικά ασχολούνται με τους άντρες ‘ροκ σταρ’ του χώρου.
Πρέπει να δουλέψουμε όλοι μαζί, αυτό δεν είναι κάτι εναντίον των αντρών σε καμία περίπτωση. Νομίζω οι γυναίκες στις οποίες μίλησα είπαν το ίδιο πράγμα. Είναι κάτι πολύ συναδελφικό μεταξύ τους. Οι άντρες μπορούν να κάνουν το κομμάτι τους, μπορούν να βοηθήσουν σπίτι, μπορούν να βοηθήσουν με πολλούς τρόπους. Πρέπει κάπως να αλλάξει η αφήγηση πως οι γυναίκες πρέπει να είναι στο σπίτι και οι άντρες φέρνουν το ψωμί στο τραπέζι.
Μιλώντας για την κάλυψη των media, υπάρχει αυτό το σημείο στην ταινία που μιλάει για ένα εξώφυλλο του ΤΙΜΕ με τρεις άντρες σεφ και σκεφτόμουν πόσο αδύναμη ήταν η αιτιολόγησή τους. Το ένα πράγμα φέρνει το άλλο, όσο τα media καλύπτουν αποκλειστικά αυτούς ως σταρς, θα παραμένουν οι σταρς.
Οπωσδήποτε. Ας πούμε στην βιομηχανία της γαστρονομίας που είναι τόσο απαιτητική δουλειά και έχεις τόσα στο πιάτο σου, μιλάμε για σεφ ή ιδιοκτήτες παθιασμένους με αυτή τη δουλειά που όμως ασχολούνται με ένα σωρό περιφερειακά πράγματα, τις προσλήψεις, την εκπαίδευση, τα πάντα. Οπότε για πολλούς σεφ είναι δύσκολο ακόμα και να σκεφτούν το να μπουν στη διαδικασία για ένα βραβείο ή για κάλυψη στον τύπο, εκτός αν τους ζητηθεί. Απλά δουλεύουν σκληρά, οπότε δεν αποζητούν αυτού του είδους την προσοχή. Οπότε είναι περισσότερο δική σας δουλειά, στα media, να το κάνετε αυτό, να ψάχνετε να βρίσκετε τα ταλέντα και να τα προσεγγίζετε.
Θυμάμαι στις Κάννες που είχα διαβάσει για την Annemarie Jacir που δε μπορούσε να μπει σε σημαντικά μίτινγκς επειδή δεν την άφηναν πάρει το απαιτούμενο ειδικό badge για μωρά. Κι αυτό είναι κάτι που καλύφθηκε ελάχιστα, ειδικά στη διάρκεια του Φεστιβάλ.
Το πρώτο μου Φεστιβάλ για αυτή την ταινία ήταν στη Βοστώνη, ντόπια, εκεί συμβαίνει η ιστορία κιόλας. Και ήταν 2 βδομάδες αφού γέννησα. Κυριολεκτικά κλείδωνα την ταινία ενώ ετοιμαζόμουν να γεννήσω. Μίλαγα συνεχώς με τον μοντέρ μου, τρέλα. Γέννησα, και μετά πήγα Βοστώνη για το Φεστιβάλ. Ανεμοστρόβιλος.
Το δεύτερο Φεστιβάλ λοιπόν ήταν στη Νάπα, κι ένα παντρεμένο ζευγάρι είχε έρθει εκεί που μου κίνησε το ενδιαφέρον. Επειδή ο σύζυγος φορούσε το μωρό την περισσότερη ώρα. Εκείνη ήταν σκηνοθέτης κι εκείνος παραγωγός. Πήγαιναν σε σεμινάρια μαζί, μάθαιναν μαζί, όλα τα πράγματα που χρειαζόταν το μωρό.
Βλέπουμε πολύ κόσμο που αγκαλιάζει αυτό που θέλουμε να πούμε, πως δεν είναι όλα εντάξει! Πως παλεύουμε για την ισότητα. Ειδικά στην βιομηχανία της γαστρονομίας, πολλά από αυτά που εξερευνούμε με την ταινία βοηθούν και τους άντρες επίσης. Επειδή για πολλά χρόνια η βιομηχανία αυτή δεν ήταν καθόλου πρακτική, δε μπορείς να πάρεις κανονικές άδειες, δε μπορείς να λείψεις τις γιορτές, οι μισθοί ήταν τίποτα. Αυτό αφορά άντρες και γυναίκες. Πάρε ας πούμε την άδεια μητρότητας. Εδώ στην Ελλάδα υπάρχει και είναι καλή και προστατευμένη, στις ΗΠΑ δεν την έχουμε. Αυτό είναι τεράστιος παράγοντας στο να μπορούν οι γυναίκες να προχωρήσουν επαγγελματικά, αλλά βοηθάει και τους άντρες.
Το ενδιαφέρον σου για τον χώρο αυτό προέκυψε χάρη στη μητέρα σου;
Ναι, εξαρχής την ιστορία της ήθελα να μοιραστώ. Όταν άρχισα να κάνω την ταινία γέννησα την πρώτη μου κόρη κιόλας, ο άντρας μου λέει πως οι ταινίες μας κάνουν καλό, κάναμε δύο παιδιά όσο καιρό έφτιαχνα αυτή την ταινία! Κι αυτό υπογράμμισε τι πέρασε η μητέρα μου, με τη διαφορά ότι ήταν 5 χρόνια νεότερη κι ότι ήταν χωρισμένη. Κάνοντας την ταινία κατανόησα σε βαθύτερο επίπεδο τι σημαίνει να είσαι εργαζόμενη μητέρα. Και έρχεται σε μια συναρπαστική περίοδο κιόλας ενός γυναικείου κινήματος. Ξεκινήσαμε αυτή τη διαδικασία, μιλήσαμε με ανθρώπους, αναρωτηθήκαμε τι θέλουμε να πετύχουμε, τι μπορούσε να συνεισφέρουμε στην κοινωνία.
Το timing είναι όντως ενδιαφέρον, την ταινία προφανώς την ετοιμάζεις χρόνια αλλά αυτή τη στιγμή το κίνημα μοιάζει πιο έντονο, ταιριάζει τέλεια.
Σε αυτό στόχευα κι εγώ, γιατί η ταινία μιλά για πολλά από αυτά τα ζητήματα, κι ενώ ασχολείται με την βιομηχανία των σεφ στην πραγματικότητα αφορά πολλούς χώρους. Ας πούμε η τεχνολογική βιομηχανία κυριαρχείται από άντρες με μια τελείως bro λογική, που πρέπει να αλλάξει. Στην επιστήμη, στο σινεμά, οτιδήποτε. Οι γυναίκες ζητάμε ισότητα. Υπάρχει η απόσταση στους μισθούς, οι γυναίκες πληρώνονται 20 σεντς λιγότερα στο δολάριο. Αυτό στην πορεία ζωής μιας γυναίκας μπορεί να είναι μισό εκατομμύριο δολάρια
Είχαμε ένα πολύ ενδιαφέρον δείπνο χθες το βράδυ εδώ στο Φεστιβάλ, ήμουν μαζί με άλλες 8 γυναίκες σκηνοθέτες. Το σχεδίασαν επίτηδες έτσι, ήταν υπέροχη εμπειρία. Μιλούσαμε γενικά για τις εμπειρίες μας, μίλαγα με μια γυναίκα από τη Συρία που τώρα είναι στη Γερμανία, με μια Μεξικάνα που μου έλεγε ότι δεν νιώθει ασφαλής όταν παίρνει το λεωφορείο. Είναι 2018 και σε πολλά μέρη του κόσμου τα ατομικά δικαιώματα κάνουν στην πραγματικότητα βήματα προς τα πίσω. Σκέφτομαι, θεέ μου, λένε κάποιοι ‘φεμινισμός, τον χρειαζόμαστε στα αλήθεια;’ και μετά ακούς από τόσους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και ναι, πρέπει να επαγρυπνούμε για την πρόοδο. Και να το να μην πέφτουμε οι γυναίκες θύματα εκμετάλλευσης.
Το να επαγρυπνούμε για την πρόοδο είναι πολύ ωραίος τρόπος να το θέσεις. Τα βλέπουμε κι εμείς οι δυτικοί, με την ακροδεξιά να ξυπνά στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ να συμβαίνει… ό,τι είναι αυτή η κόλαση τελοσπάντων. Ακόμα και στις χώρες που νιώθουμε πως έχουν κατακτηθεί πράγματα–
Ακόμα κι η ίδια η δημοκρατία απειλείται στις ΗΠΑ. Και είναι τόσο πολωμένη η κατάσταση, το επίπεδο της συνομιλίας και ευγένειας ανάμεσά μας είναι πραγματικά χαμηλό, κι αυτό είναι κάτι που σιγά-σιγά διαβρώνει τη δημοκρατία. Άνθρωποι δε θέλουν να μιλάνε καν μεταξύ τους. Οι Ρώσοι πέτυχαν! Όταν δε μπορείς καν να μπεις σε ένα debate, χάνεις. Δε μπορούμε να πάρουμε τίποτα ως δεδομένο.
Την ταινία πόσες φορές την έχετε δείξει ως τώρα;
Αρχίσαμε αυτό το φθινόπωρο και τώρα είναι το 6ο Φεστιβάλ, προσπαθώ να είμαι λίγο επιλεκτική στο πού κάνουμε πρεμιέρα. Για λόγους μπάτζετ, χρόνου, έχω και οικογένεια και αν είναι να πάρω χρόνο μακριά τους θέλω να είναι για κάτι που έχει νόημα. Θεσσαλονίκη ήθελα να έρθω πίσω στην Ελλάδα κι επειδή είναι τόσο αναγνωρισμένο αυτό το Φεστιβάλ διεθνώς. Και παράλληλα κάνουμε κάποιες στοχευμένες προβολές, φέρνουμε την ταινία μπροστά στο σωστό κοινό, που τους ενδιαφέρει, ώστε να έχει grassroots, λαϊκό χαρακτήρα.
Λόγω της σημασίας που έχει για σένα η ταινία, πώς σου φαίνονται οι αντιδράσεις που λαμβάνεις;
Για μένα είναι κάτι πολύ εμψυχωτικό, γιατί σε όλες τις προβολές άνθρωποι διαφορετικών backgrounds μοιράζονται πράγματα μαζί μου. Βλέπουν την ταινία και εμπνέονται και θέλουν να μοιραστούν την ιστορία τους. Μου μίλαγε μια γυναίκα που στα 50 της, αφού είχε μεγαλώσει τα παιδιά της, θέλησε να ξεκινήσει άλλη καριέρα, ως αρχιτέκτονας. Στην αρχή δυσκολευόταν να βρει πελάτες, η τοπική της κοινότητα δεν πίστευε πως μπορούσε να το κάνει, και τώρα έχει ηγετική θέση εκεί. Βγάζει νόημα, η ταινία συνδέεται με τον κόσμο, είναι επίκαιρη, και θέλω να συνεχίσω να μιλάω με ανθρώπους και να βρίσκουν ελπίδα. Γιατί θέλουμε κι εμείς προσωπικές ιστορίες που δημιουργούν σύνδεση, όχι να κοπανάμε τον κόσμο στο κεφάλι με στατιστικές.
*Το 20ό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διεξήχθη 2-11 Μαρτίου. Εμείς ανανεώνουμε μαζί με τη Fischer το ραντεβού μας και για την επόμενη σεζόν με περισσότερες ενδιαφέρουσες συζητήσεις με σημαντικούς δημιουργούς.
ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΑ
