“Επειδή η ζωή είναι πολύ μικρή!”, μου λέει κοιτώντας με ματιά που έλαμπε.

Είναι κι αυτός ένας τρόπος να δικαιολογήσει κανείς γιατί στράφηκε στη σύνθεση μουσικής, υποθέτω. Ο Alexandre Desplat, σίγουρα ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους συνθέτες, αν όχι ο κορυφαίος, είναι καθιστός, άνετος, κάτω από τον Αθηναϊκό μεσημεριανό ήλιο. Βρίσκεται ξανά στην Ελλάδα από την οποία κατάγεται, ως πρόεδρος του 14ου Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου, παρουσιάζοντας παράλληλα την πιο πρόσφατη ταινία της οποίας έγραψε τη μουσική, το βιογραφικό δράμα “Ρενουάρ”.

Η μέρα είναι από αυτές που σε κάνουν να θες να πας να χαθείς στη φύση και να γράφεις υπέροχη λυρική μουσική γι’αυτήν. Υποθέτω δηλαδή. Αν είσαι συνθέτης. “Μπορεί καμιά φορά να είμαι στο σκούτερ μου και να σταματήσω και να γράψω κάτι,” λέει χαμογελώντας. “Όμως το να συνθέτεις μουσική είναι να σκέφτεσαι, όχι να παίζεις. Υπάρχει αυτή η εντελώς ρομαντική εκδοχή, ξέρεις, με τον συνθέτη να παίζει ένα πιάνο. Όχι. Δεν είμαι πιανίστας. Έχω πιάνο, αλλά σαν εργαλείο. Το χρησιμοποιώ για να μεταφέρω κάτι.” ΟΚ, άκυρη η γραφική εικόνα λοιπόν, δεν έχει αγρούς σήμερα.

Με τον Desplat μπορεί πάντως να είμαστε μες στην πόλη, όμως η διάθεσή του είναι κι αυτή ηλιόλουστη. Είναι από τους ανθρώπους μπορούν να μιλάνε για τον εαυτό τους δίχως να προσποιούνται μετριοπάθεια κι όμως να μοιάζουν απολύτως προσγειωμένοι. Που μπορούν να μιλάνε για την τέχνη τους δίχως να ακούγονται πομπώδεις. Όση ώρα μιλάμε δε σταματά να γελάει, ακόμα κι όταν μιλάμε για τις οσκαρικές του ήττες.

Υποθέτω έτσι μοιάζουν οι άνθρωποι που είναι πωρωμένοι με αυτό που κάνουν και οι οποίοι δεν έχουν την ανάγκη να αποδείξουν τίποτα σε κανέναν.

Ο Desplat στα 52 του είναι ένας ήδη θρυλικός συνθέτης των 5 υποψηφιοτήτων Όσκαρ, με βραβεία Σεζάρ, BAFTA, Χρυσές Σφαίρες, Γκράμι, Ασημένια Άρκτο του Βερολίνου. Έχει συνθέσει πάνω από 100 ταινίες σε κάτι παραπάνω από 15 χρόνια καριέρας. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, σκηνοθέτες από όλο τον κόσμο και από κάθε κινηματογραφική ‘τάξη’, στριμώχνονται για να ζητήσουν τις νότες του. Μπορεί σε μια χρονιά να χωρέσει ένα franchise μπλοκμπάστερ σαν το “Χάρι Πότερ”, με ένα γαλλικό δράμα του Ζακ Οντιάρ (“Rust and Bone”), με τον τελευταίο Wes Anderson (“Moonrise Kingdom”), με δύο Οσκαρικά βαριά πυροβολικά (“Argo”, “Zero Dark Thirty”).

Αυτό που άλλοι θα αποκαλούσαν σταθμούς καριέρας, ο Desplat το λέει “2012”.

“Πιο μικρός έπαιζα τζαζ, μου άρεσε να αυτοσχεδιάζω,” θυμάται όταν τον ρωτάω γιατί θέλει να γράφει πρωτίστως κι όχι να παίζει. Έχει μια στιγμή όπου προσπαθεί να θυμηθεί σε ποια ταινία παίζει τι όργανο. Θυμάται το πιάνο στο “Birth”. Αλλά δεν είναι σίγουρος σε ποια ταινία του Wes Anderson παίζει το φλάουτο. Ήταν στο “Moonrise Kingdom” ή στο “Fantastic Mr. Fox”; (Στο δεύτερο.) Πάντως παίζει ένα σωρό από αυτά. Πιάνο, τούμπα, σαξόφωνο, τρομπέτα. Κρατά μια μικρή παύση.

Τελοσπάντων, κάνει μια κίνηση σα να σπρώχνει από μπροστά του μια φανταστική μικροσκοπική μπάντα από δεκάδες όργανα. “Ήθελα να τα παίζω όλα,” αρχίζει ξανά να μιλάει. “Ακουμπούσα πολλά από αυτά όμως δεν ήξερα πώς να τα παίξω γιατί θες δέκα χρόνια για το καθένα. Η ζωή είναι πολύ μικρή, βλέπεις;” Πρέπει να κοίταζα σα χάνος εκείνη τη στιγμή γιατί χαμογέλασε, έσφιξε τα χείλη και συνέχισε: “Είχα όλους αυτούς τους ήχους μέσα στο κεφάλι μου που ήθελα να χρησιμοποιήσω. Και ο μόνος τρόπος να τους βγάλω όλους από εκεί μέσα ήταν να τους γράψω.”

Έτσι έγινε συνθέτης, και μάλιστα κινηματογραφικός, καθότι από μικρός αγαπούσε τόσο τη μουσική όσο και το σινεμά εξίσου. (“Και βιβλία. Διαβάζω πολλά βιβλία ταυτόχρονα. Ακούγοντας μουσική.”) Μου το τονίζει, δεν ήθελε να γράφει όπερες “ή τίποτα τέτοιο”. Σινεμά. Το όνειρο ήταν πάντα μουσική για σινεμά.

“Οι φίλοι μου πρόσφατα μου αποκάλυψαν πως για την ακρίβεια αυτό που από μικρός έλεγα, ήταν πως θέλω να γίνω συνθέτης στο Χόλιγουντ.” Συγκεκριμένα; “Ναι, συγκεκριμένα! Δε θυμάμαι να το λέω, αλλά προφανώς το είχα πει, κάπου εκεί όταν ήμουν ακόμα γύρω στα 20.”

Έφτασε.

~~~

Τα Όσκαρ

Τα τελευταία 7 χρόνια ο Desplat έχει προταθεί για Όσκαρ 5 φορές: Κατά σειρά “Η Βασίλισσα”, “Μπέντζαμιν Μπάτον”, “Fantastic Mr. Fox”, “Ο Λόγος του Βασιλιά” και “Argo”. Δεν το έχει πάρει ακόμα, αλλά κανείς υποθέτει πως είναι απλώς θέμα χρόνου.

“Όταν κερδίσεις επιτέλους το Όσκαρ νομίζω πως θα σηκώσουμε τη γειτονιά στο πόδι,” του λέω. Γελάει με ελαφρά αμηχανία, προτού κοντοσταθεί και με κοιτάξει για μισό δευτερόλεπτο, και αποκριθεί: “Good!”

Θα δούμε. Ίσως γίνει μια μέρα. Ίσως όταν είμαι 80. Σαν τον Μορικόνε! Η μουσική μου είναι περίεργη υποθέτω. Αν δεν έχεις μια ταινία όπου η μουσική είναι πραγματικά εκτεθειμένη, πολύ δυνατή, να τραβάει την προσοχή, δεν μπορείς να το κερδίσεις. Οι ταινίες που έχω κάνει, οι περισσότερες από αυτές… ίσως ο “Μπέντζαμιν Μπάτον” λιγότερο από τις υπόλοιπες, αλλά και πάλι… η μουσική είναι πάντα συγκρατημένη. Δεν είναι ποτέ “ΠΑ!ΠΑ!ΠΑ!ΠΑ!ΠΑ!” [κάνει μια κίνηση σα να μου επιτίθεται με μουσική].

Ίσως δεν το κερδίσω ποτέ.

Υποθέτω δεν έχει σημασία.

Γάμα το!

Αν και φέτος ειδικά ήταν απίστευτο, “Argo”, “Zero Dark Thirty”, “Moonrise Kingdom” το ένα μετά το άλλο.

Ίσως κι αυτό δυσκολεύει τους ψηφοφόρους στα Όσκαρ. Είμαι πολύπλευρος, δε θέλω να γράφω την ίδια μουσική όλη την ώρα. Πάρε ας πούμε το “Argo” και το “Zero Dark Thirty”. Υποτίθεται πως βρίσκονται στην ίδια περιοχή, αλλά είναι εντελώς διαφορετικές ιστορίες. Το “Zero Dark Thirty” είναι τραγωδία. Έχεις έναν άντρα να πεθαίνει, έχεις έναν πόλεμο. Το “Argo” είναι μια ταινία με σασπένς που ξέρεις ότι στο τέλος όλα θα πάνε καλά. Δεν μπορούν να έχουν την ίδια μουσική.

Δεν πετάω απλώς μουσική πάνω στο φιλμ. Είμαι μέσα στο φιλμ. Ρόλος μου είναι να συνδέω το φιλμ. Αυτό πρέπει να κάνω. Ακόμα κι αν χρησιμοποιώ τα ίδια όργανα, πρέπει να το κάνω με διαφορετικό τρόπο, γιατί δεν αντιπροσωπεύουν τα ίδια συναισθήματα.

~~~

O ρυθμός

“Αυτός το ζητάει από εμένα! Δεν το ζητάω εγώ από τον George Clooney!”, γελάει φωναχτά.

Στην καριέρα του ο Desplat έχει ήδη συνεργαστεί με μερικούς από τους σημαντικότερους δημιουργούς του παγκόσμιου σινεμά, που θα δημιουργούσαν ένα αχρείαστο σεντόνι αν επρόκειτο να τους αναφέρουμε εδώ. (Αλλά καλή τύχη.)

Όπως είναι φυσικό, κάποιοι από αυτούς επιστρέφουν συνεχώς σε εκείνον. Και όπως μου διευκρινίζει, είναι πάντα στο χέρι των σκηνοθετών. “Μπορούν να αλλάξουν συνθέτες αν το επιθυμούν,” λέει. “Αλλά αν μου το ζητήσουν ξανά και μου αρέσει το σινεμά τους, το ξανακάνουμε. Γνωρίζω πως θα υπάρχει μια μουσική και μια καλλιτεχνική πρόκληση τότε.” Αν κρίνει κανείς από δουλειές που έχει κάνει επιστρέφοντας σε ορισμένους σκηνοθέτες, τότε η έμπνευσή του πάνω σε μια συγκεκριμένη δημιουργική παλέτα σίγουρα δεν εξαντλείται την πρώτη φορά.

(Το “Moonrise Kingdom” του Wes Anderson δεν ήταν η πρώτη συνεργασία τους, αλλά είναι ίσως η καλύτερη δουλειά του μέχρι σήμερα.)

“Γι’αυτό έχω κάνει τόσες πολλές με τον Frears και με τον Polanski, και τώρα ας πούμε ο Clooney μου ζήτησε να γράψω δεύτερη φορά γι’αυτόν. Ίσως βοηθάει το ότι αγαπάω το σινεμά όσο κι εκείνοι. Το σινεμά είναι ένας τρόπος να ανταλλάσσουμε ιδέες.” Και ίσως γι’αυτό προτιμά να δουλεύει πάνω σε ταινίες κι όχι σε προσχέδια.

Άλλες φορές γράφει μουσική πάνω σε τελειωμένη ταινία, άλλες φορές με βάση ένα σενάριο, άλλες με σκόρπιες σκηνές ή με καθημερινό υλικό. “Αλλά η ταινία είναι εκεί μόνο όταν η ταινία είναι εκεί,” εξηγεί. “Η ταινία υπάρχει μόνο όταν είναι μονταρισμένη. Για μένα τότε είναι που ένας συνθέτης… που εγώ, εμπνέομαι. Ξέρω τι είναι η ταινία. Για τι μιλάει. Έχει σχήμα και έχει ρυθμό. Και η μουσική είναι ρυθμός!”

“Ένα σενάριο δεν είναι ρυθμός,” καταλήγει. “Μόνο εικόνες.”

Μου μιλάει με θαυμασμό για τους μεγάλους του ήρωες, από τον Goldsmith και τον Williams μέχρι τον Rota και τον Herrmann, για συνθέτες που έχουν γράψει πάνω από 200 μουσικές- “και μετά λένε ότι εγώ δουλεύω πολύ!”, γελάει. “Με ρωτάνε αν κοιμάμαι,” γελάει κι άλλο. (Τον ρώτησα. Κοιμάται περίπου 6 ώρες τη μέρα.)

Αλλά όλοι αυτοί που θαυμάζει, έγραφαν μουσική που στέκεται και μόνη της. “Τους θαυμάζω επειδή έγραφαν μουσική για σινεμά αλλά την άκουγες και χωρίς την ταινία. Είναι σημαντικό να στέκεται μόνη της, αλλιώς είναι απλώς sound design, έτσι δεν είναι;” Γνέφω καταφατικά αλλά μάλλον όχι αρκετά πειστικά. “Είναι ωραίο αλλά δεν είναι μουσική! Δεν είμαι ποτέ σε ένα αεροπλάνο και ακούω sound design. Ή διαβάζοντας ένα βιβλίο ή οδηγώντας.” Γελάει. “Κοίτα, υπάρχει αυτή η σύγχυση πολλές φορές:”

Σκύβει πιο κοντά και ψιθυρίζει ένα επαναλαμβανόμενο απαλό “τσκ τσκ τσκ τσκ” με το στόμα του. Μου λέει, “πολλοί πιστεύουν πως το να έχεις ένα τέτοιο ρυθμό σε λούπα και να τον απλώσεις λίγο, δημιουργεί μουσική. ΟΚ, λειτουργεί σε κάποιες ταινίες επειδή είναι τόσο αόρατο που δεν ενοχλεί. Αλλά δεν φέρνει προσωπικότητα. Δεν χρωματίζει την ταινία.”

Γελά απαλά. “Μου αρέσει η μουσική με χρώματα.”

~~~

Η Ελλάδα

Είχες έρθει πριν λίγα χρόνια, έρχεσαι συχνά;

Πιο μικρός ήμουν συνέχεια εδώ. Η μητέρα μου έφυγε από την Ελλάδα όταν ήταν 20.

Οπότε έχεις ισχυρό δεσμό.

Ναι, είναι Ελληνίδα-Ελληνίδα. Όταν ήμουν μικρός ερχόμουν κάθε καλοκαίρι και πήγαινα διακοπές με τα ξαδέρφια μου στην παραλία, στο Λαγονήσι, στη Μονεμβασιά. Αλλά μετά στα 18-19 που έπρεπε να αρχίσω τις σπουδές μου, να δουλεύω, έμεινα πια στη Γαλλία. Δεν ερχόμουν πια τόσο συχνά. Έχω χάσει… [το γυρνάει στα ελληνικά] δε μιλάω πολύ καλά πια.

Α, μιλάς όμως!

Ναι, ναι… μόνο λιγάκι. Ξέχασα… όταν δεν έρχεσαι δεν τα εξασκείς πια. Αλλά αισθάνομαι το δεύτερο σπίτι μου εδώ. Δε βλέπω την ώρα να περπατήσω την Ελλάδα κάθε φορά. Και τώρα θέλω να αγοράσω θυμιατό γιατί το δικό μου έχει χαλάσει. Να πάω και σε ένα ζαχαροπλαστείο… Η Ελλάδα είναι μες στην ψυχή μου.

Θα ήταν ωραίο αν έγραφες μουσική για κάποια Ελληνική ταινία αλλά οι πιο πολλές…

…δεν έχουν μουσική!

[γελάμε]

Ε, ίσως μια μέρα. Δεν μου το έχουν ζητήσει ποτέ! Ίσως μια μέρα να με πάρει κάποιος τηλέφωνο.

~~~

Η ορχήστρα

Πριν ένα χρόνο περίπου, στο Φεστιβάλ Καννών του 2012. Ταινία έναρξης είναι το υπέροχο “Moonrise Kingdom” του Wes Anderson, με την εξίσου υπέροχη μουσική του Desplat να ξεχωρίζει, να ανυψώνει, να στοιχειώνει. Στο κοινό είναι φυσικά όλοι οι συντελεστές, αλλά για έναν από αυτούς ο Anderson έχει φυλάξει μια τελευταία έκπληξη.

Με το που πέφτουν οι τίτλοι τέλους, ανάμεσα στα χειροκροτήματα και τα δάκρυα, πίσω από το μαύρο της οθόνης, ενώ ξεκινάν τα credits, ακούγεται μια παιδική φωνή.

“Και τώρα θα σας κάνουμε μια επίδειξη της ενορχήστρωσης της μουσικής του κυρίου Desplat.”

Καθόλη τη διάρκεια των τίτλων τέλους, το βασικό ορχηστρικό θέμα της ταινίας αποδομείται καθώς τα μουσικά όργανα μπαίνουν το ένα ακολουθώντας το άλλο. Κιθάρα. Πιάνο. Μπάντζο. Τούμπα. Φλάουτο. Άρπες.

Ο Desplat δεν έχει ιδέα.

“Η ιδέα ήταν του Wes! Έμεινα εντελώς έκπληκτος. Πολύ αστείο. Είναι τρελός.” Γελάει πιο πολύ από κάθε άλλη στιγμή, χαμηλώνει λίγο και το βλέμμα, υπάρχει μια ιδέα συγκίνησης στη φωνή του. “Ήταν απίστευτη στιγμή,” ομολογεί κάπως φορτισμένος. “Δεν μου είχε πει τίποτα. Είναι τρελός.”

Ύστερα από τόσα χρόνια σπουδαίας καριέρας, ένας συνεργάτης του, αφιέρωσε την κορυφαία ίσως στιγμή της καριέρας του (το άνοιγμα στις Κάννες!) σε εκείνον, αποδομώντας, εμψυχώνοντας τη μουσική τέχνη του.

“Thank you very much for listening.”

 

*To “Ρενουάρ” έχει διανομή στις Ελληνικές αίθουσες από τη StraDa Films. Η συνέντευξη έγινε στο πλαίσιο του 14ου Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου.