Body Worlds: Τι δουλειά έχει μία έκθεση νεκρών σωμάτων στην Αθήνα;

Παρότι η εικόνα κάστρων, πλακόστρωτων δρόμων και ποταμόπλοιων σε προδιαθέτει για κάτι άλλο, η Χαϊδελβέργη είναι μια πόλη πολύ νεανική, πράγμα που οφείλεται κατά βάση στους πολλούς φοιτητές που ζουν εκεί. Τα πανεπιστήμια της περιοχής είναι γνωστά σε όλον τον πλανήτη, ενώ ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην έρευνα που αφορά στη φιλοσοφία (εκεί έχει διδάξει ο Hegel) αλλά και την επιστήμη της ιατρικής.

Η έρευνα και η γνώση είναι, λοιπόν, μέρος της πορείας της στον χρόνο. Στο πλαίσιο αυτής της διαρκούς αναζήτησης που είναι σύμφυτη με την πόλη, η Χαϊδελβέργη αποτελεί το κέντρο της διεθνούς φήμης έκθεσης Body Worlds την οποία αναμένουμε πολύ σύντομα (από τις 24 Σεπτεμβρίου) και στην Αθήνα στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμός ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ.

Με βοήθεια από τη Βίκυ Κοκκίνη, που οργάνωσε την ελληνική αποστολή, είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ την έκθεση και να συνομιλήσω με την Dr Angelina Whalley η οποία είναι γιατρός, curator και σύζυγος του Gunther von Hagens, του δημιουργού του Body Worlds και ανθρώπου που εφηύρε την τεχνική της πλαστινοποίησης.

Μία καταβύθιση στο τι είναι το ανθρώπινο σώμα

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Το Body Worlds είναι μία έκθεση πραγματικών ανθρώπινων σωμάτων που έχουν διατηρηθεί αναλλοίωτα χάρη στην τεχνική της «πλαστινοποίησης». Η σχέση μας με τον θάνατο αλλά τελικά και με το ίδιο μας το σώμα είναι τέτοια που στο άκουσμα και μόνο της είδησης μπορεί να σοκαριστούμε. Πώς γίνεται να αντικρίζεις ένα πτώμα από απόσταση λίγων μόνο εκατοστών;

Ομολογώ πως και εγώ ο ίδιος λίγο πριν μπω στον χώρο είχα μεγάλη αγωνία για το τι επρόκειτο να δω. Όσο έβλεπα τα εκθέματα όμως τόσο καταλάβαινα ότι δεν υπήρχε τίποτα το αυθεντικά σοκαριστικό στην έκθεση. Πρώτα από όλα, το γεγονός ότι τα σώματα που εκτίθενται είναι ανώνυμα, χωρίς καμία αναφορά στην πραγματική ιστορία του ανθρώπου στον οποίο ανήκαν, δημιουργούσε μία απόσταση. Από τη στιγμή που άρχιζες να βυθίζεσαι στην έκθεση, έπρεπε να επαναφέρεις στο μυαλό σου ότι αυτό που βλέπεις μπροστά σου είναι ένα αληθινό ανθρώπινο σώμα. Διαφορετικά, απλώς το ξεχνούσες.

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά full-body εκθέματα της έκθεσης.

Δευτερευόντως, ο τρόπος που έχουν στηθεί τα εκθέματα είναι τέτοιος που φανερά δεν στοχεύει στο να σε τρομάξει. Το Body Worlds δεν φτιάχτηκε ως ένα horror performance. Τη στιγμή που παρατηρείς από πολύ κοντά ένα από τα εκθέματα δεν νιώθεις ότι έρχεσαι σε επαφή με έναν νεκρό. Νιώθεις περισσότερο σαν να καταφέρνεις επιτέλους να δεις το εσωτερικό του δικού σου σώματός. Κάνεις προβολές στο μέλλον του. Καταλαβαίνεις πόσο υπέροχα πολύπλοκο είναι. Ταυτόχρονα όμως βιώνεις μπροστά σου ως οπτικό ερέθισμα και πόσο ευάλωτο μπορεί να γίνει.

Η τεχνική της πλαστινοποίησης και η ιστορία της

«Αν το θέσουμε με τον πιο απλό τρόπο, η πλαστινοποίηση είναι μία τεχνική που μας επιτρέπει να αντικαταστήσουμε το νερό των ιστών του ανθρώπινου σώματος. Κάθε κύτταρο που προηγουμένως είχε νερό, τώρα γεμίζει με πολυμερή. Αυτό καθιστά το έκθεμα στεγνό και τελικά απόλυτα ανθεκτικό» μου λέει η Dr. Angelina Whalley, όταν της ζητάω να μου εξηγήσει με τους πιο προσβάσιμους σε έναν μη ειδικό όρους τι είναι όλη αυτή η διαδικασία.

H ίδια ξεκίνησε να ασχολείται με το ανθρώπινο σώμα έχοντας το όνειρο να γίνει χειρουργός. Η γνωριμία της με τον Gunther von Hagens ήταν καθοριστική. «Ο Gunter εφηύρε την τεχνική το 1977 και τον γνώρισα το 1985, όταν είχα μόλις αποφοιτήσει από το πανεπιστήμιο με το όνειρο να γίνω χειρουργός. Σκεφτόμουν ότι θα ήταν πολύ καλό να έπαιρνα ένα μάθημα ανατομίας και μετά να στραφώ στην κλινική ιατρική. Εκεί είναι που γνωριστήκαμε και ερωτευτήκαμε. Τότε η πλαστινοποίηση δεν ήταν τόσο ανεπτυγμένη όσο είναι σήμερα, οπότε ούτε που ονειρευόμασταν εκθέματα ολόκληρων σωμάτων. Το πρώτο από αυτά έγινε το 1992 και η πρώτη έκθεση μας ήταν 3 χρόνια μετά στην Ιαπωνία». 

H Dr. Angelina Whalley είναι η curator του Body Worlds και σύζυγος εκείνου που εφηύρε την τεχνική της πλαστινοποίησης.

Σίγουρα το shock value είναι μεγάλο πριν επισκεφτείς το Body Worlds. Τελικός σκοπός όμως είναι η προώθηση της γνώσης γύρω από το ανθρώπινο σώμα. «Αρχικά, η πλαστινοποίηση είχε δημιουργηθεί προκειμένου να αποτελέσει μία μέθοδο που θα βοηθούσε τη διδασκαλία της ανατομίας, ειδικά στα πανεπιστήμια. Πολύ αργότερα καταλάβαμε ότι υπήρχε ένα τρομερά μεγάλο ενδιαφέρον στο κοινό γι’αυτή και αποφασίσαμε να προχωρήσουμε και δημόσια. Ο σκόπος είναι να επιτρέψουμε -σε οποιονδήποτε το επιθυμεί- να δει από τι είναι φτιαγμένος».

Αν το καλοσκεφτείτε, για κάποιον που δεν είναι γιατρός, το εσωτερικό του ίδιου του εαυτού είναι ένα αίνιγμα. Συνηθίζουμε να αποστηθίζουμε πού βρίσκονται τα βασικά μας όργανα στο σχολείο και έκτοτε ελάχιστα ασχολούμαστε μαζί τους. «Κουβαλάμε το σώμα μας μαζί μας σε όλη μας τη ζωή. Είναι η ίδια η βάση της ύπαρξής μας. Κάθε δράση, κάθε συναίσθημα, κάθε πρόσληψη του κόσμου μας είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων διεργασιών που γίνονται μέσα μας. Την ίδια στιγμή δεν μπορείς να δεις τίποτα από όλα αυτά» μου λέει χαρακτηριστικά η Dr. Whalley.

H Dr. Angelina Whalley φωτογραφίζεται πλάι σε ένα από τα εκθέματα της έκθεσης Body Worlds.

Από πού βρίσκονται όμως τα σώματα;

Η έκθεση Body Worlds, όπως προαναφέρθηκε, είναι μία έκθεση πραγματικών σωμάτων. Οι άνθρωποι που αποφασίζουν να δωρίσουν το σώμα τους το κάνουν όσο είναι ζωντανοί, όποτε προφανώς τα πάντα γίνονται ως αποτέλεσμα της δικής τους επιθυμίας. «Αυτή τη στιγμή έχουμε περισσότερους από 19.000 ανθρώπους που έχουν εγγραφεί ως μελλοντικοί δωρητές. Μέχρι τώρα έχουμε λάβει περισσότερα από 2000 σώματα. Φαίνεται τεράστιος αριθμός αλλά πρέπει να σκεφτεί κανείς ότι πολλοί από αυτούς είναι πολύ νέοι και υγιείς και με πολλά χρόνια μπροστά τους. Πρέπει να τονιστεί επίσης ότι τα περισσότερα σώματα που παίρνουμε δεν προορίζονται για εκθέματα στο Body Worlds αλλά περισσότερο για μαθήματα ανατομίας».

Τι είναι όμως αυτό που κινητοποιεί τόσο πολλούς ανθρώπους να έλθουν σε μία τέτοια συμφωνία όσο είναι εν ζωή. «Είναι δύσκολο να απαντήσεις. Έχουμε δωρητές από διαφορετικές ηλικίες, διαφορετικά backgrounds. Αυτό που λειτουργεί κάπως σαν μοτίβο είναι ότι πολλοί από τους δωρητές μας εμπνεύστηκαν από την έκθεση και θέλησαν μέσω αυτής να βοηθήσουν τις μελλοντικές γενιές να έχουν αυτή τη γνώση τους σώματός τους. Υπάρχουν και άλλοι που μπορεί να έφυγαν από τη ζωή λόγω μίας συγκεκριμένης ασθένειας και ήθελαν να βοηθήσουν όπως μπορούσαν τους ειδικούς ως προς την καλύτερη κατανόηση και την αντιμετώπισή της. Τέλος, κάποιοι βλέπουν την έκθεση ως μία ευκαιρία να αγγίξουν την αιωνιότητα. Να συνεχίσουν να βρίσκονται εδώ ανάμεσά στους ζωντανούς».

Οι ποδοσφαιριστές βρίσκονται σε ένα από τα πιο κεντρικά σημεία της έκθεσης στη Χαϊδελβέργη.

Ποιοι μπορούν να επισκεφτούν το Body Worlds;

Αν βρεθείτε στην έκθεση και παρακολουθήσετε τα εκθέματα προσεκτικά θα προσέξετε ότι τελικά εκείνη αφορά τη ζωή. Ρώτησα την Dr. Angelina αν βλέπει τον εαυτό της εκτός από γιατρό και ως καλλιτέχνιδα. «Όχι, εγώ είμαι γιατρός. Θεωρώ τον εαυτό μου επιστήμονα. Ωστόσο, μάθαμε από τους επισκέπτες μας είναι ότι τα εκθέματα δεν είναι μόνο κάτι που αφορά την ανατομία. Εργαζόμαστε σκληρά να κάνουμε (ιδίως τα εκθέματά μας που αποτελούνται από ολόκληρα σώματα) δυναμικά, φυσικά και τελικά ζωντανά. Κάποιοι το βλέπουν ως μία τέχνη. Δεν γνωρίζω αν είναι. Ούτως ή άλλως η τέχνη βρίσκεται εκεί όπου θες να τη δεις. Ομολογώ πάντως ότι πράγματι τα εκθέματα δημιουργούν μέσα μας κάτι που είναι πέρα από τη στεγνή γνώση και την επιστήμη. Όπως και να έχει, η τέχνη δεν είναι κάτι στο οποίο αποσκοπούμε».

Πρώτη και κύρια λειτουργία που επιτελεί η συγκεκριμένη έκθεση είναι πάντως η προώθηση της γνώσης μας για το ανθρώπινο σώμα. Υπάρχει κάτι που έχει δει όλα αυτά τα χρόνια στις εκθέσεις ανά τον κόσμο και το οποίο δεν θα ξεχάσει ποτέ; «Θυμάμαι μία έκθεση που είχε γίνει στο Los Angeles. Ήταν ένα αγόρι γύρω στα 9 του χρόνια που όταν είδε ένα έκθεμα με τον πνεύμονα ενός καπνιστή έτρεξε προς τον πατέρα του, τον αγκάλιασε και του ζήτησε να σταματήσει το κάπνισμα. Ήταν πολύ γλυκό εκείνη τη στιγμή. Ταυτόχρονα όμως πιστεύω ότι το παιδί εκείνο είχε πάρει και ένα μάθημα για την ίδια τη ζωή».

Η Dr. Angelina Whalley και η Βίκυ Κοκκίνη σε μία ξενάγηση της ελληνικής αποστολής στην έκθεση.

Για τη Dr. Whalley και με βάση την πολύχρονη εμπειρία της, η έκθεση είναι κατάλληλη και για τα παιδια. «Το να δώσεις την ευκαιρία σε ένα παιδί να αποκτήσει μία τέτοια εμπειρία τόσο νωρίς κατανοώντας καλύτερα το σώμα του είναι κάτι πολύ σημαντικό. Ποτέ δεν είδαμε κανένα σε όλα αυτά τα 25 χρόνια να βγαίνει από την έκθεση τρομαγμένο ή αηδιασμένο».

Στο τέλος της συνέντευξης μας η Dr. Whalley μού τόνισε κάτι πολύ ενδιαφέρον. Στα αγγλικά και, όπως τη διαβεβαίωσα, και στα ελληνικά τείνουμε να χρησιμοποιούμε το ρήμα έχω, για να αναφερθούμε στο σώμα μας. Λέμε «έχω σώμα». Κατά την ίδια όμως θα ήταν ορθότερο να λέμε ότι «είμαι σώμα». Με βάση αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα γλωσσολογική παρατήρηση, γιατί ένα ταξίδι στο εσωτερικό του να το θεωρούμε κάτι τρομακτικό ή αηδιαστικό, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να γίνει και κάτι τόσο μαγικό;

Hint

(Η έκθεση Body Worlds έρχεται και στην Ελλάδα. Από τις 24 Σεπτεμβρίου του 2021 και μέχρι τις 9 Ιανουάριου του 2022 θα φιλοξενηθεί στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ).

Πληροφορίες

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού)

Πειραιώς 254, Ταύρος

Τ. 21 22 54 5000

Περίοδος έκθεσης 24/9/21 με 9/1/22

Ώρες λειτουργίας καθημερινά 10:00 – 20:00