Ένας ζωντανός θρύλος του animation και της Disney στο OneMan
Ο John Musker, συνυπεύθυνος για την αναγέννηση της Disney στα 90s με ταινίες-σταθμούς όπως οι Μικρή γοργόνα, Αλαντίν και Ηρακλής, ο ξακουστός animator συνάντησε το OneMan στη Σύρο. Φυσικά μας μίλησε και για το πώς είναι να σκηνοθετείς τον Robin Williams.
- 14 ΟΚΤ 2023
Συνδημιουργός, μαζί με τον Ron Clements, ταινιών όπως οι Μικρή γοργόνα, Αλαντίν και Ηρακλής: Πέρα από το μύθο που δικαίως θεωρούνται σταθμοί στην ιστορία όχι μόνο του animation αλλά γενικά του κινηματογράφου.
Συνυπεύθυνος για την αναγέννηση του στούντιο της Disney στα 90s, συνυποψήφιος δύο φορές για Όσκαρ στην κατηγορία Καλύτερης Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων (Η πριγκίπισσα και ο βάτραχος το 2010, Βαϊάνα το 2017).
Ο σκηνοθέτης, σεναριογράφος, παραγωγός και πάνω απ’ όλα animator John Musker στα 69 του αποτελεί ζωντανό θρύλο της τέχνης στην οποία έχει ταχθεί και επηρεάσει ριζικά τον τελευταίο μισό αιώνα.
Δικαίως το δίδυμο Musker-Clements ήταν οι πλέον εκλεκτοί καλεσμένοι του φετινού, 16ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων Animasyros. Ένα θετικό τεστ κορονοϊού για ευνόητους λόγους κράτησε δυστυχώς αποκλεισμένο στο δωμάτιο του ξενοδοχείου τον εβδομηντάχρονο Ron Clements.
Ο John Musker, από την άλλη, υγιής και ακμαιότατος παρέδωσε ένα συναρπαστικό masterclass και κατόπιν μίλησε στο Oneman για την αξιοζήλευτη καριέρα του αλλά και για το χθες, σήμερα και αύριο των κινουμένων σχεδίων. Όλα αυτά ενώ μόλις είχε κάνει το γύρο του κόσμου η είδηση ότι στις ΗΠΑ, μετά από σχεδόν 150 ημέρες απεργίας, η Ενωση Σεναριογράφων (WGA) είχε φτάσει σε συμφωνία με την…άλλη πλευρά.
Το θρυλικό δίδυμο της Disney. Από αριστερά: Ron Clements - John Musker
Η απεργία των σεναριογράφων και των ηθοποιών παρέλυσε το Χόλιγουντ. Και πολύ καλά έκανε. Τα μεγάλα στούντιο δεν περίμεναν ότι θα έχει τόση διάρκεια. Πελάγωσαν. Και μάλιστα ενώ η κατάσταση στη βιομηχανία του κινηματογράφου εξαιτίας της πανδημίας ακόμα δεν έχει εξομαλυνθεί. Είμαστε σε μία μεταβατική, τρικυμιώδη θα έλεγα, περίοδο.
Είναι απολύτως λογικό η τεχνητή νοημοσύνη να στρεσάρει τους δημιουργούς. Οι εξελίξεις είναι ραγδαίες. Δεν πρόκειται να σταματήσει όλο αυτό. Γι’ αυτό πρέπει οι δημιουργοί να βρούμε ένα τρόπο να χρησιμοποιήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη, όχι να πάμε κόντρα στη νέα πραγματικότητα. Δεν θέλω να παρεξηγηθώ. Δεν είμαι κατά της τεχνολογίας. Το τζίνι άλλωστε έχει βγει από το λυχνάρι. Είμαι πια 69 ετών. Δεν ξέρω, αν ήμουν 35 ίσως να ανησυχούσα περισσότερο. Έχει και η τρίτη ηλικία τα καλά της μερικές φορές.
Το μεγαλύτερο στίγμα του animation, και το ξέρω από πρώτο χέρι, είναι ότι οι ταινίες σαν και της Disney απευθύνονται μόνο για παιδιά, ότι δεν υπάρχει τίποτα σε αυτές που θα μπορούσε να «μιλήσει» σε ενήλικους. Εγώ και ο Ron (σ.σ. Clements) ποτέ δεν είχαμε κάτι τέτοιο κατά νου. Από την άλλη, ο καθένας μας συνδημιούργησε την κάθε μας ταινία πρώτα και κύρια για τον εαυτό του. Και κομμάτι του εαυτού μου παραμένει ένα οκτάχρονο αγόρι.
Το animation δεν είναι κινηματογραφικό είδος. Είναι κινηματογραφικό μέσο. Μπορείς να το χρησιμοποιήσεις για να πεις ιστορίες εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους, τώρα περισσότερο από ποτέ άλλοτε. Δείτε πόσες και πόσο καλές animation ταινίες κυκλοφορούν, από το Spiderverse μέχρι ερευνητικά ντοκιμαντέρ.
Δεν συμφωνώ με την επικρατούσα αντίληψη ότι το κοινό θέλει να βλέπει animation που είναι κατασκευασμένο με CGI. Όχι, υπάρχει χώρος και για stop motion ταινίες. Υπάρχει χώρος και για ταινίες με τον τρόπο που τις κάναμε εμείς: με το χέρι.
Λένε ότι εγώ και ο Ron είμαστε υπεύθυνοι για την αναγέννηση του στούντιο της Disney στα 90s. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Είμαστε μόνο δύο από τα κομμάτια μιας ομάδας που το κατάφερε δουλεύοντας σκληρά. Με ρωτάνε συχνά τι θυμάμαι από εκείνη την περίοδο. Η αλήθεια είναι ότι ενώ συνέβαινε όλη αυτή η αναγέννηση, ήμασταν στο μάτι ενός δημιουργικού κυκλώνα, δεν είχαμε ακριβώς επίγνωση της κατάστασης.
Όταν κάναμε τη «Μικρή Γοργόνα», είχε να κυκλοφορήσει παραμύθι από τη Disney περίπου τριάντα χρόνια. Ξέραμε ότι όλα τα βλέμματα ήταν στραμμένα πάνω μας, αλλά παραμείναμε στοχοπροσηλωμένοι. Θέλαμε να φτιάξουμε μια ταινία όχι για να συγκριθούμε με το παρελθόν της Disney αλλά για να αποτυπώσουμε σε αυτή τις ευαισθησίες, το χιούμορ μας και το ταλέντο μας.
Δεν θα είχαμε καταφέρει τίποτα αν δεν είχαμε μαθητεύσει δίπλα στους καλύτερους, στους βετεράνους της Disney που είχαν δημιουργήσει θρυλικές ταινίες: «Μπάμπι» (1942), «Πινόκιο» (1940) και όχι μόνο. Αλλά δεν θέλαμε να τους αντιγράψουμε. Πέσαμε σε βαθιά νερά ξέροντας ότι έπρεπε να κολυμπήσουμε, αλλιώς θα βουλιάζαμε – όπως έκανε τότε η μετοχή της Disney.
Λίγους μήνες πριν βγει στις αίθουσες η «Μικρή γοργόνα» (1989) ο Steven Spielberg είδε μια ανολοκλήρωτη κόπια. «Από αυτή την ταινία θα βγάλετε 100 εκατομμύρια δολάρια» είπε στα στελέχη της Disney. Καμία ταινία animation ταινία μέχρι τότε δεν είχε βγάλει τόσα λεφτά. Το ηθικό δίδαγμα είναι ότι ο Spielberg ξέρει για τι πράγμα μιλάει όταν μιλάει για το σινεμά.
Τα 90s ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή για το animation. Ο κόσμος ανταποκρίθηκε και αυτό έκανε τα στούντιο να εμπιστευτούν ακόμα περισσότερο καλλιτέχνες σαν εμάς. Δεν μπορώ να πω ότι η Disney μας είχε δώσει εν λευκώ κάρτα, όμως η επιτυχία μερικών animation ταινιών ήταν αδιαμφισβήτητη. «Μικρή Γοργόνα»: τεράστια επιτυχία. «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» (1991): ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία. «Lion King» (1994): ακόμη μεγαλύτερη! Κάποιοι άρχισαν να αναρωτιούνται αν θα μπορούσε να συνεχιστεί για πάντα αυτό το μοτίβο. Και μετά ήρθε μια «κοιλιά» στο box office. Έτσι πάει πάντα.
Με τον Ron Clements έχουμε ζήσει πολλές αλλαγές και μάλιστα ραγδαίες εξαιτίας της τεχνολογίας στον κόσμο του animation. Πάντα καταφέρναμε όμως να προσαρμοζόμαστε. Κάποιοι μας χαρακτηρίζουν ως τους μεγάλους επιζώντες του animation. Όντως επιζήσαμε, κυρίως όμως από τις ιδιοκτησιακές αλλαγές στη Disney.
Ο κινηματογράφος είναι τέχνη. Είναι όμως και δουλειά. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάς ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα χρειαστεί να λογοδοτήσεις σε μεγαλομετόχους.
Οι ταινίες animation κοστίζουν πολύ περισσότερο απ’ όσο μπορεί να φανταστεί το κοινό.
Όταν η Disney μας πρότεινε τον «Ηρακλή» (1997) δεχθήκαμε αμέσως. Είμαστε και οι δύο μεγάλοι θαυμαστές του αρχαίου σας πολιτισμού και της ελληνικής μυθολογίας.
Είναι πιο εύκολο να κρατήσεις το ενδιαφέρον του κοινού με μια ταινία animation μικρού μήκους. Όταν όμως δημιουργείς μια μεγάλου μήκους ταινία τα πράγματα δυσκολεύουν. Μετά τα πρώτα λεπτά, ξεθυμαίνει ο πρώτος εντυπωσιασμός, το μάτι συνηθίζει τα χρώματα και τις εικόνες, δεν αρκούν αυτά για να μην αφαιρεθείς. Πρέπει η υπόθεση, το βάθος των χαρακτήρων, το σενάριο να σε συνεπάρουν.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’30 θεώρησαν τρελό τον Walt Disney γιατί αποφάσισε να κάνει το «Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι», μια animation ταινία 90 λεπτών. Μα πώς θα τα καταφέρεις; του έλεγαν. Το πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση είναι να δημιουργήσεις χαρακτήρες στους οποίους θα επενδύσουν συναισθηματικά οι θεατές, αναγνωρίζοντας σε αυτούς δικά τους στοιχεία. Και πρέπει να τους τοποθετήσεις μέσα σε ζητήματα που αφορούν την ανθρώπινη κατάσταση. Μια ταινία σαν «Μικρή γοργόνα» για παράδειγμα ναι μεν έχει να κάνει με κάτι φανταστικό -μια μικρή γοργόνα που θέλει να γίνει άνθρωπος-, έχει όμως να κάνει και με κάτι πολύ ανθρώπινο: τη σχέση ενός πατέρα με την κόρη του. Ο πατέρας είναι υπερπροστατευτικός, η κόρη θέλει να χαράξει τη δική της πορεία στον κόσμο, συγκρούονται, μονιάζουν, μιλάμε δηλαδή για ένα κλασικό, πανανθρώπινο μοτίβο.
Διάβασα κάποτε ορισμένες σημειώσεις που κράτησαν οι ιθύνοντες της ταινίας «Μπάμπι» πίσω στο 1940. Ένας από τους υψηλά ιστάμενους της Disney είχε πει το εξής: «Δεν είμαι σίγουρος, μάλλον όμως θα αρέσει στα πιτσιρίκια». Ο Walt Disney έγινε έξαλλος. Προσβλήθηκε γιατί δεν είχε στόχο να φτιάξει μια ταινία μόνο για παιδιά.
Δεν υπάρχει καμία σίγουρη συνταγή επιτυχίας στο animation. Βρες τον τρόπο να κάνεις την ταινία σου υποβλητική. Αν δεν αιχμαλωτίσεις τον θεατή, τότε η ταινία σου αξίζει μόνο για να χαζεύει ένα μικρό παιδί και να αφήνει ήσυχο τους γονείς του πιο πέρα να πίνουν κρασί. Προσωπικά δεν με νοιάζει να κάνω ταινίες-babysitters.
Είναι προτιμότερο να μην καταλάβουν κάποια σημεία της ταινίας τα παιδιά, παρά να βαρεθούν οι μεγάλοι.
Η υποκριτική παίζει μεγάλο ρόλο στο πώς θα εξελιχθεί μια ταινία animation. Όπως δηλαδή ισχύει και σε κάθε «κανονική» ταινία.
Ο Chuck Jones, δημιουργός του “Roadrunner”, μερικές φορές έκλεινε τον ήχο για να καταλάβει αν μπορούσε να σταθεί η εικόνα από μόνη της, αν επικοινωνούσε το όραμα του. Το κάναμε κι εμείς στις δικές μας ταινίες. Ας μην ξεχνάμε ότι το animation λειτουργεί για τα μικρά παιδιά κυρίως κάτι οπτικό, δεν δίνουν σημασία στους διαλόγους. Πολλούς δεν τους καταλαβαίνουν καν.
Ένας δημιουργός animation δεν είναι μαριονετίστας. Οι χαρακτήρες αποφασίζουν, συνειδητά ή ασυνείδητα, από μόνοι τους τι θα κάνουν. Εσύ πρέπει να μεταδώσεις στο κοινό τον τρόπο που σκέφτονται.
Το πρόβλημα με πολλές stop motion ταινίες είναι στα μάτια. Μου έλεγαν κάποτε οι δημιουργοί της δεν μπορούσαν να κάνουν εκφραστικά τα μάτια στο «Πολικό εξπρές». Αν όμως δεν μπορείς, οι χαρακτήρες μοιάζουν με ζόμπι. Σκέψου να έχεις έναν ηθοποιό σαν τον Tom Hanks και να είναι νεκρά τα μάτια του. Τα μάτια είναι το παράθυρο στην ψυχή. Ακόμα κι αν δεν κάνεις τίποτα άλλο σωστά, πρέπει να βεβαιωθείς ότι τα βλέμματα των ηρώων σου είναι φορείς μηνυμάτων.
Ήταν ευλογία η συνεργασία μας με τον Robin Williams. Δεν έχω γνωρίσει πιο εργατικό άνθρωπο. Όταν του προτείναμε το «Αλαντίν» γύριζε το «Κάπτεν Χουκ». Ο Ron κι εγώ γράψαμε το ρόλο με τον Robin κατά νου. Δεν είχαμε ιδέα αν θα του άρεσε η πρόταση. Τα αφεντικά μας εκείνη την περίοδο μας ρώτησαν αν είχαμε δεύτερη επιλογή. «Όχι, πρέπει να πείσετε τον Robin» τους είπαμε. Δεν τους άρεσε καθόλου. Σε κανένα παραγωγό δεν αρέσει να ακούει κάτι τέτοιο.
Ήταν ανεξάντλητος ο Robin. Δοκίμαζε κάθε σκηνή τουλάχιστον οχτώ φορές με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Αυτοσχεδίαζε, ξέφευγε από το σενάριο που είχε μπροστά του. Ακριβώς όμως επειδή το είχε αφομοιώσει, όσο μακριά και να πήγαινε, ήξερε ακριβώς πότε ήταν η σωστή στιγμή να επιστρέψει στο βαθύτερο νόημα του.
Το animation προσφέρεται για αυτοσχεδιασμό γιατί οι διάλογοι ηχογραφούνται πριν την ολοκλήρωση των σχεδίων. Αν ο ηθοποιός έχει μια καλή ιδέα, μετά μπορούμε να προσθαφαιρέσουμε στα σχέδια. Ο Robin ήταν όμως το κάτι άλλο. Υπήρξε μια σκηνή που την έπαιξε με 25 διαφορετικούς τρόπους! Εκτός αυτού, αν και ήταν ένας από τους μεγαλύτερους σταρ στον κόσμο, δεν συμπεριφερόταν σαν ντίβα. Ερχόταν πρώτος στη δουλειά και έφευγε τελευταίος. Αφού μας είχε κάνει όλους να ξεκαρδιστούμε, να διπλωθούμε από τα γέλια.
Επιμένω: Αν κάτι έχω μάθει όλα αυτά τα χρόνια είναι ότι δεν μπορείς να δημιουργήσεις μια καλή ταινία animation αν τσιγκουνευτείς στο budget. Εμείς τουλάχιστον δεν μπορούμε να δουλέψουμε έτσι. Ευτυχώς η Disney δεν μας ανάγκασε ποτέ να πετάξουμε μια ιδέα, όσο τρελή κι αν ήταν, επειδή κόστιζε πολύ.
Δεν είμαι πολύ μεγάλος φαν των live action εκδοχών παλιών κλασικών ταινιών animation. Δεν έχω εξ ορισμού πρόβλημα με την ιδέα να δοκιμάσεις κάτι τέτοιο. Η εκτέλεση όμως κατά τη γνώμη μου είναι προβληματική. Όχι όσον αφορά τους ανθρώπινους χαρακτήρες. Με αυτούς κάτι γίνεται. Το πρόβλημα είναι με τα αντικείμενα ή τα ζώα. Στη «Μικρή γοργόνα» για παράδειγμα το καβούρι δεν έχει την παραμικρή έκφραση στο πρόσωπο. Ήθελαν να το κάνουν ρεαλιστικό και τελικά το έκαναν «ξύλινο», σαν κακή μαριονέτα. Ή στο «Lion King» όλη η ουσία είναι στις εκφράσεις των χαρακτήρων. Όταν κάνεις τα λιοντάρια ρεαλιστικά, λείπει αυτή η φαντασία. Τελικά όμως η live action εκδοχή του “Lion King” ταινία έκανε τζίρο ξέρω γω 1 δις δολάρια, οπότε ποιος είμαι εγώ να την κρίνω; Μπορεί απλά να μην ξέρω τι μου γίνεται. Γι’ αυτό αποφεύγω να κάνω προβλέψεις Μου για το μέλλον του animation. Είμαι όμως αισιόδοξος, όπως γενικά για τη βιομηχανία του κινηματογράφου, έστω και συγκρατημένα.
