Ο Gael Garcia Bernal δεν πιστεύει στους άντρες-σαμουράι

Τον συναντάμε στο ξενοδοχείο Excelsior στο Λίντο, στο πλαίσιο ενός Φεστιβάλ Βενετίας που βλέπει το Διαγωνιστικό του πρόγραμμα όλο και πιο γεμάτο με οσκαρικά λανσαρίσματα. Το ‘Ema’ δεν είναι μια από αυτές τις ταινίες. Το νέο φιλμ του χιλιανού σκηνοθέτη Pablo Larrain, μετά το ‘Jackie’ και το ‘Neruda’, αποτελεί ένα τολμηρό πείραμα που δε μοιάζει να υπακούει σε πολλές συμβατικές ιδέες για το πώς λες μια ιστορία και το πώς σκιαγραφείς χαρακτήρες.

Από τη στιγμή της πρεμιέρας το φιλμ συνάντησε ακραίες αντιδράσεις (προσωπικά το λάτρεψα) αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως δεν ξεχνιέται εύκολα. Σε αυτό, o Bernal συμπρωταγωνιστεί στο ρόλο του Gaston, ενός παντρεμένου με τη φλογερή (αλλά και εντελώς ψυχρή) Ema του τίτλου. Ένα ζευγάρι σε υπαρξιακή και όχι μόνο κρίση, που αναζητούν νέους ρόλους σε μια κοινωνία που αλλάζει, την ώρα που θέλουν πίσω το υιοθετημένο τους παιδί. (Το οποίο είναι πυρομανής. Πού να σας τα λέμε. Περίπλοκη ιστορία.)

Ο Bernal έχει πολλά να πει με αφορμή την ταινία και τον ρόλο του σε αυτήν. Ξεκινώντας από τα ρέηβ και φτάνοντας στο ρεγκετόν (που κυριαρχεί στο φιλμ), διαγράφει την πορεία ενός άντρα που κι ο ίδιος αναγνωρίζει τις τεράστιες αλλαγές στον κοινωνικό ιστό. Που αναρωτιέται για τον ρόλο του στην κοινωνία, ως άτομο και ως άντρας και ως μέλος μιας κάποιας οικογένειας. Έχει πολλά να πει για αυτή τη διαδρομή. Ποτέ δε σε κάνει να νιώθεις πιεσμένος βέβαια, μιας και πρόκειται για έναν από τους φύσει συμπαθέστερους διάσημους ανθρώπους που μπορείς ποτέ να γνωρίσεις. (Μια φορά ήρθαμε πρόσωπο με πρόσωπο σε μια σκάλα, κι εκείνος έγνεψε σα να λέει “καλημέρα”, κάτι που δεν ακούγεται τρομερό αλλά πραγματικά, για διάσημους ηθοποιούς σε αυτά τα αυστηρά ελεγχόμενα περιβάλλοντα, είναι
αξιοσημείωτο.)

Μια μέρα μετά την πρεμιέρα του ‘Ema’ μας μίλησε για τον εξελισσόμενο ορισμό του άντρα, για την ανάγκη επανακαθορισμού της οικογένειας, και για το πώς οι λέξεις πάντα θα αποτυγχάνουν να ορίσουν έναν κόσμο σε διαρκή εξέλιξη.

Για το πείραμα στο σινεμά και ‘content’

Είναι πολύ πειραματική ταινία και το αγαπώ αυτό. Είναι κάτι κερδισμένο το να μπορεί να παίξει με το μέσο έτσι, είναι ένα φιλμ αδύνατον να γίνει στις ΗΠΑ. Πριν χρόνια μιλάγαμε για την τηλεόραση ως το μέσο που μπορείς να πειραματιστείς και να εκφραστείς και να δοκιμάσεις πράγματα, και είναι τόσο συντηρητική. Το pitch ενός τέτοιου φιλμ θα ήταν αδύνατον σε μια streaming πλατφόρμα. Χρειάζονται πιο γραμμικό content. Το λένε “content”. [γελάει] Και το σινεμά ήταν πάντα αυτό, το μέρος που μπορείς να πειραματιστείς και να μιλήσεις για την ασάφεια των πραγμάτων, για γκρίζες περιοχές και για αντιφάσεις.

Για το να ψάχνεις μια νέα γλώσσα

Αυτό το πείραμα επιτρέπει στον Pablo να μιλήσει για συνηθισμένες θεματικές με έναν διαφορετικό, πειραματικό τρόπο που φέρνει νέο φως στα πράγματα. Είναι ένα φιλμ που θα ήταν πολύ εύκολο να περιλαμβάνει μια αίσθηση πατριαρχίας αλλά ξεκινάει ήδη μη αναγνωρίζοντας καν την πατριαρχία. Οι χαρακτήρες δεν αναγνωρίζουν καν αυτή την έννοια. Υπάρχει κάτι στη νέα γενιά που έχει σπάσει αυτά τα ταμπού κάπως. Μια γενιά που ψάχνει μια νέα γλώσσα για αυτό που συμβαίνει- και δεν έχουμε αυτή τη γλώσσα. Μιλάμε ακόμα με παλιούς όρους. “Machismo”. Πατριαρχία.

Πλέον έχουμε διαφορετικές αντιλήψεις του φεμινισμού, και ψάχνουμε μια νέα γλώσσα που να ενσωματώνει όλες αυτές τις έννοιες ώστε να ανταποκριθούμε σε μια πολύ πιο ενδιαφέρουσα και πολύ πιο περίπλοκη και πολύ πιο διφορούμενη συζήτηση. Οπότε με συναρπάζει το φιλμ με τον τρόπο που το έκανε, δείχνει πόσο σπουδαίος σκηνοθέτης είναι. Μπορεί να κάνει την καλύτερη σκηνή δράσης και μπορεί να κάνει το καλύτερο δυνατό δοκίμιο πάνω σε όλα αυτά τα ζητήματα που το φιλμ θέλει να καλύψει.

“Τι θα πει να είσαι άντρας”

Η ταινία ξεκινάει με μια κατάσταση που είναι ένα μεγάλο σοκ για όλους, και φαντάζεται πώς αντιμετωπίζεις την ενοχή που παίρνει τον έλεγχο και τι συμβαίνει με το ζευγάρι και με αυτή τη νέα οικογένεια που χτίζεται. Είναι ένα καλό σημείο συζήτησης και το ένιωσα χτες που ξαναείδα την ταινία, όπου σκεφτόμουν πως ο μόνος χαρακτήρας που αλλάζει και έχει ένα ταξίδι είναι ο Gaston.

Αυτός είναι ο μόνος που– ξεκινάει τρομερά πληγωμένος και χρησιμοποιεί όλους τους μηχανισμούς που τον βοηθούν να κρατήσει την κοινωνική θέση του, στην οποία δεν πιστεύει στα αλήθεια αλλά πρέπει να εκπληρώσει το ρόλο που του επιβάλλει η κοινωνία. Υπάρχει αυτή η κρίση αρρενωπότητας, η κοινωνία επιβάλλει τα στάνταρ, “τι θα πει να είσαι άντρας”, “να είσαι τζέντλεμαν”. Tίποτα πιο μάτσο από το να είσαι τζέντλεμαν.

Λένε πολλοί για το ρεγκετόν ότι είναι αντιφεμινιστικός χορός, ότι είναι πολύ μάτσο, πολύ ωμό. Αυτό που συμβαίνει στα αλήθεια είναι ότι δεν είναι χόρος “για τζέντλεμεν”. Δεν είναι caballeroso. Το ρεγκετόν μας βάζει όλους στο ίδιο επίπεδο με κάποιον τρόπο. Η πιο εξυψωμένη εκδοχή του έστω. Ο χορός το κάνει αυτό. Κι ο χαρακτήρας μου αρχίζει να παλεύει, αρχίζουν οι μάσκες να πέφτουν, σταματάει να σκέφτεται τι “πρέπει” να κάνει κι αρχίζει να ακούει. Αρχίζει να μην προσπαθεί να κρύβει τον πόνο του. Αρχίζει να υποφέρει πολύ, να βάζει τον εαυτό του σε ευαίσθητη θέση. Και στο τέλος, να ακούει.

Για τη μουσική που τον κάνει να χορεύει

Γεννήθηκα την εποχής της ρέηβ οπότε πραγματικά μου αρέσει η μουσική με jungle επιρροές, τέκνο, όλη η τρανς μουσική. Να χορέψω, όχι να ακούσω μόνος μου στο σπίτι! Τα παιδιά μου ακούνε ρεγκετόν. Εγώ δεν είμαι φαν προσωπικά αλλά αγαπώ τον χορό. Η μητέρα μου ήταν χορεύτρια μοντέρνου χορού. Κι εμένα μου αρέσει να χορεύω.

Πώς ορίζει τον άντρα του νέου αιώνα

Είναι κάτι το αδιευκρίνιστο, αυτό είναι το ωραίο. Δεν χρειάζεται να χτίσουμε μανιφέστο γύρω του, γιατί αυτό θα ήταν το πρώτο λάθος που θα μπορούσαμε να κάνουμε. “Αυτό σημαίνει να είσαι ο τέλειος άντρας”. [γνέφει ως απόρριψη] Αν σκεφτούμε ως αρχαιολόγοι και σκεφτούμε τις αλλαγές σε αυτούς τους ορισμούς από τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα… Πάντα υπήρχε κάτι το ελκυστικό στην τελειότητα. Όλοι ήμασταν σαμουράι με έναν τρόπο. Οι κοινωνίες μιλούσαν για τον τέλειο άντρα, εκείνος που πάντα στεκόταν όρθιος, εκείνος που δεν είπε ποτέ ψέμα, ήταν πάντα έτσι, ποτέ δεν έκανε το τάδε. Δινόταν στον άντρα μια μυθολογική διάσταση. Ήταν τέλειος.

Προερχόμαστε από αυτό τον κόσμο των αντρών που ήταν τέλειοι. Σήμερα αυτό που κατανοούμε για τους άντρες είναι ότι έχουμε τεράστια ζητήματα, δεν είμαστε, δεν είναι δυνατόν να είμαστε τέλειοι. Οι άντρες που πληγώνονται είναι οι πιο ελκυστικοί. Το να είσαι τρωτός είναι κάτι που έχει ανοίξει νέες γλώσσες, νέους τρόπους έκφρασης για αυτά τα ζητήματα. Αλλά δεν θα το ορίσω με λέξεις, είναι παγίδα. Το ορίζεις μόνο μέσα από τις πράξεις.

Για την πυρηνική οικογένεια

Ανάμεσα στα πολλά που αλλάζουν είναι πως δεν υπάρχει μόνο άσπρο-μαύρο στις εκδοχές, αυτή η συζήτηση έχει τελειώσει. Κοιτάζουμε προς κάτι πιο εκλεπτυσμένο, χρειάζεται μια πιο φιλοσοφημένη ενασχόληση με το πώς χτίζουμε νέες γλώσσες και νέους τρόπους. Πρώτα, ξεφορτωνόμαστε την πυρηνική οικογένεια. Η πυρηνική οικογένεια για μια στιγμή φαινόταν πως ήταν το μόνο πράγμα που θα έσωζε τον κόσμο. Και προφανώς δεν θα σώσει τον κόσμο! [γελάει] Υπάρχουν αυτές οι εκφράσεις που λέμε, όταν ας πούμε κάποιος χωρίσει και ξαναπαντρευτεί λέμε ότι “ξαναφτιάχνει τη ζωή του”. Λες κι η ζωή σου καταστρέφεται αν δεν είσαι σε γάμο! [γελάει] WTF με αυτή τη φράση;

Ξέρουμε πως η πυρηνική οικογένεια είναι κάτι που εφηύρε η μεσαιωνική εκκλησία, βοηθούσε στη διατήρηση του στάτους κβο, στο ποιοι θα κληρονομήσουν τον έλεγχο. Ίσως εξυπηρετούσε τότε ένα βιολογικό σκοπό, να κάνει την κοινωνία πιο δυνατή σε εκείνο το σημείο. Πιο δυνατή εναντίον… των “άλλων”. Αλλά τώρα δεν ζούμε αυτή τη στιγμή, δεν ζούμε αυτό το σενάριο. Και πρέπει να θυμηθούμε ότι η ανθρωπότητα είχε ΠΟΛΛΟΥΣ διαφορετικούς τρόπους να καθιερώσει μια ιδέα οικογένειας. Πολλούς! Υπάρχουν πολλοί τρόποι να χτίσεις οικογένεια. Είναι μια απόφαση. Εγώ ποτέ δεν ονειρεύτηκα να παντρευτώ.

Για τη βία και την αγάπη

Στο Μεξικό και σε άλλες χώρες συζητάμε πολύ για τον κύκλο της βίας, από πού έρχεται η βία. Νομίζω πως όσους οργανισμούς ή πνευματικούς οργανισμούς κι αν ιδρύσουμε, αυτό είναι κάτι που έχει να κάνει με βαθιές και πλήρεις συνδέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους που αγαπιούνται και επιλέγουν να φροντίσουν κάποιον ή κάτι. Μια κάποια οικογένεια. Η απάντηση είναι η αγάπη. Αυτή είναι η λύση.

Υπάρχει πολλοί πολλοί άνθρωποι που έχουν προφανείς επιβιώσει χωρίς αγάπη, μέσα από τραύματα. Κάποιοι έγιναν και σπουδαίοι καλλιτέχνες ή έκαναν κάτι στη ζωή τους ή έγιναν φανταστικοί άνθρωποι. Αλλά υπάρχουν κι εκείνοι που δε μπορούν να επιβιώσουν, κι εκείνοι πιστεύουν τον πρώτο μύθο που τους πλασάρει κανείς για να αποδράσουν. Μπορεί να είναι απολυταρχικές ιδέες κάθε λογής. Γι’αυτό η οικογένεια είναι τόσο σημαντική.

Ένας δημοσιογράφος είπε για το φιλμ ότι συζήθως στα φιλμ απεικονίζεται η μητρότητα ως κάτι που οι γυναίκες πρέπει να παλέψουν για να τα καταφέρουν, και μου λέει, “δε νομίζεις πως αυτή η ταινία δείχνει τη μητρότητα ως μια πράξη ελευθερίας; Ως μια πράξη απόλυτης ευθύνης και απόδρασης;” Και σκέφτηκα, oh my god. Η Ema θέλει να γίνει μητέρα, τους τρόπους της μπορεί να τους κρίνουμε αλλά θέλει να γίνει μητέρα και να αποκτήσει ευθύνη στον κόσμο. Έχει πολλή αγάπη να δώσει κι αυτό είναι ενδιαφέρον στην ταινία, αυτό είναι μοναδικό σε αυτή την ταινία. Η μητρότητα απεικονίζεται πάντα ως πρόβλημα στις ταινίες, τι αφήνεις πίσω, τι θυσιάζεις, κλπ. Αλλά το να δείξεις μια τέτοια ανάγνωση της μητρότητας ως πράξη απελευθέρωσης είναι τόσο κουλ. Μου αρέσει! Όταν γεννήθηκε το παιδί μου συνειδητοποίησα πόσο χαρούμενος έγινα τότε. Νόμιζα πως ήμουν χαρούμενος και πριν, αλλά δεν ήμουν.

*Το ‘Ema’ κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Weirdwave. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στο 76o Φεστιβάλ Βενετίας το Σεπτέμβριο του ‘19.