Τι είναι η ελληνική τηλεόραση; 5 πρόσωπα-σταθμοί απαντούν

Η ελληνική τηλεόραση ξεκίνησε να εκπέμπει στις 23 Φεβρουαρίου 1966.

Από τότε μέχρι σήμερα η τηλεόραση τα έχει κάνει και τα έχει δείξει όλα.

Ζωντανές εκπομπές, σήριαλ, απευθείας μεταδόσεις αθλητικών γεγονότων, ταινίες, ανταποκρίσεις από πολεμικά μέτωπα: Ενημέρωση και ψυχαγωγία, σωρηδόν. Σε αυτή τη γενναία -νέα- εποχή της τηλεοπτικής επέλασης υπήρξαν αρκετοί άνθρωποι που ξεχώρισαν και εξακολουθούν να ξεχωρίζουν.

Για το ήθος, την δουλειά, την παρουσία και το λόγο τους, εντός αλλά και εκτός τηλεόρασης.

Συναντήσαμε και μιλήσαμε με πέντε από αυτούς.

<<<< Σελίδα 2: Αλέξανδρος Αντωνόπουλος

ΡΟΒΗΡΟΣ ΜΑΝΘΟΥΛΗΣ

Σκηνοθέτης

Η Τηλεόραση έχει ανάγκη από ειδικούς και γνήσιους καλλιτέχνες. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.

Η ταινία μου ‘Κραυγές Μοναξιάς'(‘Cris de Solitude’), στη σειρά ‘Oι Θόρυβοι του Κόσμου’ (‘Les Bruits du Monde’) αναλύεται ο ρόλος που παίζουν τα ΜΜΕ στη ζωή των ανθρώπων που μένουν στις μεγαλουπόλεις (Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες, Παρίσι) περικυκλωμένοι από βιομηχανίες που συνεχίζουν το ηχητικό περιβάλλον που μολύνει τη ζωή και οδηγεί τον άνθρωπο στη μοναξιά. Αυτόν που στον 18ο όροφο, αγνοώντας τους υπόλοιπους κατοίκους και τους γείτονες του και η μόνη του επαφή με τον κόσμο είναι η τηλεόραση και το ραδιόφωνο από πηγές άγνωστες και αγνώστων προθέσεων.    

Η Τηλεόραση γεννήθηκε πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, αλλά ενεργοποιήθηκε μετά αρχίζοντας από την Αμερική όπου ήταν μόνο εμπορική. Αυτοί που είχαν τις μεγάλες λαϊκές εφημερίδες και τα ραδιόφωνα έκαναν και τηλεόραση. Και αυτό συνεχίζεται. Ακόμα και στη χώρα μας. Μόνο στα ευρωπαϊκά ΔΗΜΟΣΙΑ κανάλια υπάρχει ποιότητα. Σε όλες τις χώρες.  Στα υπόλοιπα εμπορικά θα βρούμε  μόνο άχρηστα για την παιδεία και την ψυχικἠ υγεία των τηλεθεατών. Όμως. επειδή δεν γίνεται κανένα μάθημα στα σχολεία για το σινεμά και την τηλεόραση, δεν έχουμε απαιτητικούς θεατές. Με κουτσομπολιό, χτενίσματα και ολίγον ντεκολτέ κρατάμε άνδρες και γυναίκες  μπροστά στην οθόνη. Αλλά φταίνε και οι κακογυρισμένες “εκπομπές ποιοτικού περιεχομένου”. Έτσι έγινε και στο ΕΙΡΤ και η ΥΕΝΕΔ είχε διπλάσια θεαματικότητα. Όταν έγινε ΕΡΤ και καλή αντιστράφηκαν τα ποσοστά. Αυτό ο καθένας το γνώριζε και πρώτος-πρώτος ο ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης  Κος Αβέρωφ ο οποίος ζήτησε από τον Καραμανλή να με απολύσει για είχε πέσει η θεαματικότητα (και τα έσοδα των διαφημίσεων) της ΥΕΝΕΔ στα μισά. 

Όταν παίχτηκε η ταινία μου ‘Πρόσωπο με Πρόσωπο’ στη Γαλλία, η Γαλλική Τηλεόραση μου ζήτησε συνεργασία. Δέχτηκα για να ταξιδεύω  να γνωρίζω τον υπόλοιπο κόσμο και να ξεχνάω την εξορία. Δέχτηκα να πάω στην ΕΡΤ για να μπει κάποια τάξη και να συμβάλω στην αποχουντοποίηση. Ξέρω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Κυβέρνηση και η ΕΡΤ αλλά είναι δύο τραγικά σφάλματα. Το ένα είναι ότι η ΕΡΤ δεν είναι μια στον χώρο του Πολιτισμού (και του υπουργείου του)  και το άλλο ότι ενώ το κράτος ζητάει από τον πολίτη συνδρομή για την δημόσια Ραδιο-Τελεόραση “κλέβει” από την συνδρομή αυτήν ένα τεράστιο ποσό που αλλιώς θα βοηθούσε την ΕΡΤ να γίνει καλύτερη.

Ο πολιτισμός ενδιαφέρει όταν είναι καλοφτιαγμένος. Και αυτό μόνο οι εξωτερικοί σκηνοθέτες και συνεργάτες μπορούν να το προσφέρουν. Τα πρώτο από τα πολιτιστικά μέσα είναι το ντοκιμαντέρ. Το ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ντοκιμαντέρ. Όταν πήγα στην Γαλλική Τηλεόραση είχε δύο κανάλια. Το Τρίτο (FRF-3) έκανε εγκαίνια με ένα δικό μου ντοκιμαντέρ (‘Ανεβαίνοντας τον Μισισιπή’) στις 3 Γενάρη  του 1973 και ώρα  9 και μισή το βράδυ.

Η Τηλεόραση έχει ανάγκη από ειδικούς και γνήσιους καλλιτέχνες. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Ο πρώτος τηλεοπτικός σταθμός στην Ελλάδα έγινε στη Θεσσαλονίκη το 1964. Είχε εξάωρο πρόγραμμα, με ταινίες, ειδήσεις μέχρι κα μαθήματα αγγλικής. Όλο και όλο το προσωπικό του ήταν… ΕΝΑΣ άνθρωπος. ΕΝΑΣ!  Αλλά ένας μέγας τεχνικός του κινηματογραφου. Ο Αλέκος Λεμπέσης. Τελικά τον πήραν στο Λονδίνο οι Beatles! Πήγα στη Θεσσαλονίκη και το είδα με τα μάτια μου.

Την εποχή μου, η ενημἐρωση στην ΕΡΤ ήταν αντικειμενική. Έτσι την ήθελε ο Καραμανλής, έχοντας ζήσει 11 χρόνια εξορία στη Γαλλία. Αλλά είχε και προσωπικό πολύ αξιόλογο.  Όταν έφυγα δεν ξέρω τι έγινε. Ισως κάτι άλλαξε. Γιατί εγώ έφυγα επειδή μου είπαν ότι πλησιάζουν πρόωρες εκλογές και η τηλεόραση “θα πρέπει να βοηθήσει”…     

H τηλεόραση, φαινόμενο του 20ού αιώνα, είναι  φαινόμενο ιστορικό. Όπως ιστορικό ήταν η Δημοκρατία που θέσπισε ο Κλεισθένης τον 6ο αιώνα π.Χ στην Αθήνα. Γιατί η Δημοκρατία;  Γιατί και η  Δημοκρατία ήταν ένα φαινόμενο Πολιτισμού.  Η λέξη Πολιτισμός άλλωστε δεν είχε την ίδια ακριβώς σημασία που έχει σήμερα.  Πολιτισμός ήταν η πραγμάτωση της πολιτικής.  Δηλαδή της Δημοκρατίας.

Η Τηλεόραση είναι, αν όχι κράτος εν κράτει, μια «πολιτιστική πολιτεία» εντός μιας Δημοκρατικής Αρχής εκλεγμένης. Η οποία Αρχή πρέπει να υπηρετεί τους πολίτες, όπως θα  κάνει ένα οποιοδήποτε Υπουργείο.  Ιδιαίτερα τα Υπουργεία  Παιδείας και Πολιτιμού. Η Τηλεόραση ξεκίνησε ως τεχνολογική πρόβλεψη και αποτέλεσε πρόβλεψη πολιτιστική.  Όταν ένα καινούριο  Μέσο Μαζικής Επικοινωνίας  εμφανίστηκε στην Αγγλία  στην Δεκαετία του 1920, θυμίζω πως  το Ραδιόφωνο (ονόματι BBC)  ήταν ιδιωτική επιχείρηση. Όμως η (Consevative) Κυβέρνηση όταν είδε τους κινδύνους που έκρυβε το μέσο το εθνικοποίησε. Είναι το σημερινό ΒΒC.

Θα ξαναπώ: «η Τηλεόραση είναι η Μετασχολική Παιδεία». Αλλά χωρίς καμιά πολιτικοποίηση. Η Τηλεόραση θυμίζει την εφημερίδα (λέξη που σημαίνει έκδοση καθημερινή όπως η Τηλεόραση) αλλά χωρίς την δυνατότητα να έχει πολιτικοποιημένες θέσεις. Πολιτικό διάλογο ναι, πράγμα που είναι μέρος της φιλοσοφίας.  Επειδή ακριβώς είναι καθημερινή (και 24ωρη συνήθως) έχει ανάγκη από Διεύθυνση «πρωθυπουργική» , ιδιαίτερα στο Πρόγραμμα. Και τον κατάλληλο «τηλεοπτικό πρωθυπουργό».  Όταν, για παράδειγμα, μέσα σε λίγα λεπτά πρέπει να βρεθεί λύση σε κάποιο σοβαρό πρόβλημα δεν περιμένεις να συνέλθη το Δ.Σ.

Η Τηλεόραση που εκπέμπει σε ερτζιανά ή άλλα κύματα που δεν σέβονται το οικογενειακό άσυλο θα πρέπει να είναι μόνο μετασχολική παιδεία, άρα δημόσια.

Όλα τα άλλα κανάλια θα πρέπει να εισέρχονται στα σπίτια με την σύμφωνη γνώμη της οικογένειας (δηλαδή να είναι συνδρομητικά) και ο κάθε χρήστης να εχει το δικαίωμα να τα επιλέγει και να τα πληρώνει). Η δωρεάν τηλεόραση μόνο δημόσια μπορεί να είναι. Γιατί είναι κάτω από την επίβλεψη του Υπουργείου Πολιτισμού (από το οποίο περιέργως αφαιρέθηκε). 

Αυτήν την τηλεόραση ανέλαβα να κάνω όταν μετά την Χούντα κλήθηκα να ιδρύσουμε την ΕΡΤ, με βάση ένα σχέδιο νόμου που είχα ετοιμάσει.  Η καλή ελληνική τηλεόραση όμως δεν γίνεται από έναν άνθρωπο. Χρειάζεται τους βέλτιστους των Ελλήνων, τον κάθε βέλτιστο στην ειδικότητά του, μια που η τηλεόραση είναι πολυσήμαντη . Και επειδή είναι πολυσήμαντη χρειάζεται να είναι και βαρυσήμαντη.

Όταν ανέλαβα, βρήκα ένα μικρό επιτελείο από άξιους συνεργάτες που είχαν παραμεριστεί. Είχα αρνηθεί να ασχοληθώ με το δημοσιογραφικό τμήμα αλλά ήταν σε καλά χέρια. Ύστερα έπρεπε να πείσω τον Καραμανλή να την κάνουμε ζωντανή (live) που δεν ήτανε. Αν αφήσουμε τα ειδήσεις, που θα πρέπει να είναι σύντομες αφιερώνοντας περισσότερο χρόνο στην δημοσιογραφική έρευνα, η Τηλεόραση  αποτελείται από τρία διαμερίσματα. Το  ένα διαμέρισμα είναι το κινηματογραφικό, το δεύτερο το θεατρικό (που περιλαμβάνει το ‘Θέατρο της Δευτέρας’ και τα σήριαλ) και το τρίτο το ονομαζόμενο Πολιτιστικό. Με ντοκιμαντέρ, συζητήσεις, ζωντανές εκπομπές, εκπομπές όπως το ‘Παρασκήνιο’ (που ίδρυσα και παρέμεινε άλλα 30 χρόνια!) το ‘Μια ταινία μια Συζήτηση’ (live), ‘Μουσικές Βραδιές’, ‘Το Κάθε Μεσημέρι’ (live), ‘Ο Φωτογράφος του Χωριού’, ‘Μαρτυρίες’, ‘Ιατρική εκπομπή’ κ.λ.π ) .  

Ήταν πολλοί οι άξιοι συνεργάτες μου. Βασικά, για το 1ο Διαμέρισμα είχα επιλέξει τον  φίλο Γιάννη Μπακογιαννόπουλο, (φίλο γιατί ήταν βέλτιστος), για το 2ο, τον αξιολογότατο Πέτρο Μάρκαρη και για το 3ο τον εαυτό μου.

Θα αναφέρω επίσης την Ελένη Μαβίλη, υπεύθυνη για παραγωγές, τον παλιό φίλο Γιώργο Παπαστεφάνου και την πολύτιμη Τώνια Μαρκετάκη. 

Με όλους αυτούς κάναμε μια τηλεόραση που κέρδισε το κοινό και την κριτική, που θεωρήθηκε (από τις ξένες δημοσιεύσεις) μια από τις καλύτερες της Ευρώπης και που κατέληξε να έχει την διπλάσια θεαματικότητα από την παντοδύναμη ΥΕΝΕΔ (η οποία θα κλείσει τελικά και θα την κάνω αργότερα ΕΡΤ-2, ως προς το Πρόγραμμα φυσικά).

Δεν ξέρω πόσα εκατομμύρια δευτερόλεπτα υπάρχουν σε ένα τηλεοπτικό έτος, αλλά ξέρω ότι το κάθε ένα από αυτά είναι δυνάμει ένας δυναμίτης.

Εγώ είχα την πρωτοτυπία να είμαι  στο γραφείο μου από τις 9 το πρωί μέχρι την μία μεταμεσονύχτια της επόμενης μέρας. Δηλαδή 16 ώρες την ημέρα επί 7 μέρες την εβδομάδα, με δύο γεύματα πάνω στο τραπέζι του γραφείου μου . Αν, για παράδειγμα, δεν ήμουν ένα Σάββατο βράδυ στο γραφείο μου, ένα δραματικό για την Ελλάδα ελληνοτουρκικό επεισόδιο δεν θα είχε αποφευχθεί. 

Θέλετε κι άλλο επεισόδιο; Έρχεται ένα πρωί να με πάρει ο σοφέρ και μπροστά στην είσοδο της ΕΡΤ σταματάει. « Να συνεχίσω;» μου λέει. Κοιτάζω. Το μέγαρο ήταν κυκλωμένο από τανκς….Ευτυχώς δεν είχε πετύχει το « πραξικόπημα της πυτζάμας » .

Άπειρες είναι οι ιστορίες. Μια απ’τις πιο συγκινητικές είναι η πρώτη διεθνής συμπαραγωγή που έκανε η ΕΡΤ (με την Γαλλική Τηλεόραση) για το μιούζικαλ ‘Χίλια Χρόνια Πριν’ (ο εορτασμός του καινούριου χρόνου στο Βυζάντιο). Το μιούζικαλ -που ήταν ένα τεράστιο εγχείρημα , με μουσική Ξαρχάκου και συμμετέχοντας ό,τι καλύτερο είχε ο τόπος.  μεταδόθηκε πρωτοχρονιά του 1977 παράλληλα στην Ελλάδα και στη Γαλλία με πολύ καλές κριτικές. 

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι Τηλεόραση δεν είναι τα κτίρια, τα γραφεία και οι συσκευές. Τηλεόραση είναι το Πρόγραμμα. Αυτό που βλέπουμε (και ακούμε). Το Πρόγραμμα το κάνουν  καλλιτέχνες. Σκηνοθέτες, σεναριογράφοι, οπερατέρ, ηθοποιοί, μουσικοί, γιατί όχι και καλοί παραγωγοί. Πρόκειται για τουλάχιστο 10.000 άτομα στην Ελλάδα.

Ένα μεγάλο μέρος από αυτούς είναι άνθρωποι με ταλέντο και γνώσεις. Δεν μπορεί μια Τηλεόραση να έχει μόνιμους 5.00Ο ή και 100 καλούς σκηνοθέτες. Καμιά τηλεόραση δεν το κάνει. Οι καλύτερες παραγωγές παντού είναι εξωτερικές. Η ΕΡΤ κάποτε το έκανε. Από τότε που σταμάτησε να το κάνει στον ίδιο βαθμό δεν έχει καλό πολιτιστικό πρόγραμμα. Χώρια που οι καλύτεροί μας σκηνοθέτες είναι άνεργοι. Ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί στο μέλλον του πολιτισμού μας. Σκεφτείτε τα νοσοκομεία να  μην χρησιμοποιούν γιατρούς αλλά, ως  μόνιμους, μόνο κουρείς.  Αν η Ελλάδα εγκαταλείψει στη μοίρα τους, τους σκηνοθέτες, τους σεναριογράφους, τους Διευθυντές φωτογραφίας, τους ηθοποιούς που ονειρεύονται   να παίξουν -επιτέλους -σε ένα καλό σήριαλ  και όλους τους άλλους καλλιτέχνες, αν τα μουσεία είναι άδεια  και δεν γίνουν τουλάχιστον  500 δανειστικές βιβλιοθήκες που να αγοράζουν  τα βιβλία των συγγραφέων μας (που θα διαδίδει η τηλεόραση) από τη μία και να επιτρέπουν στον λαό (ναι, « στον λαό ») να τα διαβάζει (όπως γίνεται στη Γαλλία) αν τελικά εγκαταλείψει την Μετασχολική Παιδεία την οποία όχι μόνο προσφέρει αλλά και διαδίδει η Τηλεόραση, οι βέλτιστοι θα εξαχθούν και η χώρα γρήγορα θα βυθιστεί σε έναν καινούριο Μεσαίωνα. 

>>>>> Στη σελίδα 4 η Φρόσω Ράλλη θυμάμαι πώς ξεκίνησαν οι ‘Απαράδεκτοι’