Η αιώνια λιακάδα στο μυαλό του Θοδωρή Κολυδά

Ο διευθυντής του Εθνικού Μετεωρολογικού κέντρου της ΕΜΥ διαθέτει ένα σπάνιο αφηγηματικό χάρισμα. Μπορεί να μιλάει για σύνθετα κλιματικά φαινόμενα χρησιμοποιώντας μαθηματική ορολογία και την ίδια στιγμή να στήνει μπροστά στα μάτια σου επικές φασματικές εικόνες. Τους Βίκινγκς του Έρικ του Κόκκινου να εγκαταλείπουν τα νρακάρ για να πατήσουν για πρώτη φορά το πόδι τους στη Γροιλανδία. Τα κανόνια του Ναπολέοντα να κολλάνε στις λάσπες του Βατερλώ. Τους Ίωνες φιλοσόφους να σπάνε τα στερεότυπα των θεών. Τον Νώε να χτίζει την κιβωτό του Θεού λίγο πριν από τον κατακλυσμό.

Ο Θοδωρής Κολυδάς ασχολείται επαγγελματικά με τον καιρό τα τελευταία 33 χρόνια, αλλά ξέρει ότι πάντα ήμασταν και πάντα θα είμαστε παιδιά του καιρού, των διαθέσεων της Φύσης. Γι’ αυτό εξετάζει με το ίδιο ενδιαφέρον τα σήματα που λαμβάνει καθημερινά στο γραφείο του από τους μετεωρολογικούς δορυφόρους και τα αποτελέσματα της εξέτασης ενός ιζήματος που χρονολογείται από το 5000 π.Χ.

Η μέρα της συνάντησής μας ήταν μια από τις πολλές ζεστές μέρες αυτού του Νοέμβρη. Εκείνος φορούσε μπουφάν, τόνιζε την ΕΜΥ στο ‘Υ’ (Εμύ, όχι Έμυ) και ήταν σίγουρος ότι τα κρύα θα έρθουν και φέτος. Πάντα έρχονται. Όπως έσπευσε να μας καθησυχάσει, το κλίμα όντως αλλάζει, αλλά όχι απαραίτητα με τον ανεπίστρεπτο, καταστροφικό τρόπο που έχουμε στο μυαλό μας.

Φωτογραφίες: Φραντζέσκα Γιαϊτζόγλου-Watkinson

Οι άνθρωποι είμαστε τόσο εγωιστές που θεωρούμε ότι όλα θα συμβούν μέσα στον δικό μας χρόνο. Ο καιρός, όμως, ξεπερνάει τις γενιές.

Το κλίμα αλλάζει, αλλά όχι με τους ρυθμούς που νομίζουμε. Αλλάζει με τους ρυθμούς και τους κανόνες που επιβάλλει η ίδια η Φύση.

Τα τελευταία χρόνια οι μετεωρολόγοι, οι κλιματολόγοι, ολόκληρη η επιστημονική κοινότητα, έχουμε ως σταθερό σημείο αναφοράς τους αριθμούς. Με βάση τους στεγνούς αριθμούς, μπορεί όντως να φαίνεται ότι έχουμε κάποια δέκατα του βαθμού διαφορά στη θερμοκρασία μας σε σχέση 1950. Εκείνη την περίοδο, όμως, στο σημείο που έγινε η μέτρηση υπήρχαν 15 χιλιάδες σπίτια και αρκετό πράσινο. Τώρα, γύρω από τον ίδιο μετεωρολογικό σταθμό πιθανότατα υπάρχουν χιλιάδες πολυκατοικίες, τα δέντρα έχουν κοπεί, οι ανθρώπινες παρεμβάσεις είναι καθοριστικές. Είναι φυσικό να μην κυκλοφορεί πλέον ο άνεμος κι αυτό από μόνο του είναι αρκετό για να ανέβει κάπως η μέση θερμοκρασία. Μιλάμε, όμως, για μια άνοδο σε τοπικό επίπεδο.

Το μικροκλίμα των πόλεων έχει αλλάξει. Αυτό είναι μια πραγματικότητα. Ακόμα, όμως, δεν έχει βρεθεί η φόρμουλα που να υπολογίζει με ακρίβεια σε τι ποσοστό αυτή η αλλαγή οφείλεται στις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Αν, δηλαδή, είναι υπεύθυνες για το 30% ή το 35% της αλλαγής του τοπικού κλίματος. Κρατάμε απλώς τον αριθμό κι αυτό δημιουργεί λανθασμένες εντυπώσεις.

Ο φετινός Νοέμβρης ήταν ζεστός και χωρίς βροχές. Δεν είναι ούτε πρωτοφανές αυτό, ούτε ανησυχητικό. Αντίστοιχο φαινόμενο είχαμε το 1993 και νωρίτερα το 1969. Υπάρχουν περίοδοι στις οποίες οι βροχές και οι ενισχυμένοι άνεμοι συσχετίζονται με τις ηλιακές κηλίδες. Αυτό συμβαίνει κάθε 10-11 χρόνια. Άλλα φαινόμενα σχετίζονται με τις κυμάνσεις του ήλιου κι εμφανίζονται περίπου κάθε 60 χρόνια.

Η Ελλάδα δεν θα γίνει υποτροπική ζώνη. Όχι σήμερα, τουλάχιστον. Ούτε αύριο, ούτε το 2100

Το 5000 π.Χ. η Σαχάρα δεν ήταν έρημος. Το γνωρίζουμε από τη μελέτη ιζημάτων και γεωλογικών ευρημάτων που αποδεικνύουν ότι στην περιοχή ζούσαν ζώα. Αυτό είναι ένα μόνο παράδειγμα για το ότι μετατοπίσεις συνέβαιναν πάντα. Θα συμβούν και στο μέλλον, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι καταστροφικές.

Οι ναυτικοί, ας πούμε, σε 12.000 χρόνια δεν θα κοιτάζουν τον πολικό για να προσανατολιστούν, αλλά τον αστερισμό του Βέγα, έναν τελείως αντίθετο αστερισμό. Αντιστοίχως, τα αστέρια που παρατηρούσε ο Ίππαρχος ήταν διαφορετικά απ’ αυτά που βλέπουμε εμείς, γιατί πολύ απλά, η Γη αλλάζει κλίση, υπάρχουν μεταπτώσεις και άλλα συμβάντα.

Η κλιματική αλλαγή είναι υπαρκτή, αλλά την υπερτονίζουμε για λόγους μάρκετινγκ. Ας μην ξεχνάμε ότι το σύγχρονο οικολογικό κίνημα γεννήθηκε στην Αγγλία τη δεκαετία του ’80 για λόγους που δεν ήταν αμιγώς οικολογικοί. Υπήρχαν και πολιτικές αιτίες.

Εκείνη την περίοδο υπήρξε μια δαιμονοποίηση του άνθρακα. Υπάρχει μια άποψη που αναφέρει ότι η Αγγλική κυβέρνηση κατέφυγε σε μελέτες πανεπιστημίων που αναδείκνυαν τις αρνητικές επιπτώσεις της χρήσης του άνθρακα, για να απαντήσει στις απεργίες των ανθρακωρύχων.

Μέχρι το 1975, οι New York Times και τα περιοδικά έβγαζαν πρωτοσέλιδα που προειδοποιούσαν για μια νέα εποχή παγετώνων και για επερχόμενα κύματα ψύχους. Αμέσως μετά, κυρίαρχη θέση στο οικολογικό ζήτημα κατέλαβε η αντίθετη ιδέα, της θέρμανσης του πλανήτη λόγω του διοξειδίου του άνθρακα.

Σήμερα πλεόν υπάρχει και μια οικονομική πίτα που συνδέεται με την οικολογία, από την οποία όλοι θέλουν να πάρουν το καλύτερο κομμάτι που μπορεί να τους αναλογεί

Όταν οι Βίκινγκς έφτασαν στη Γροιλανδία, το 1000 μ.Χ. είδαν κάποια παγόβουνα, αλλά κατά βάση αντίκρισαν μια πράσινη Γη (Greenland). Εκτιμούμε ότι η θερμοκρασία της περιοχής εκείνη την περίοδο ήταν λίγο χαμηλότερη απ’ όσο είναι σήμερα. Αργότερα, η Γη βίωσε μια πάρα πολύ κρύα εποχή. Το 1608, ειδικότερα, είχαν παγώσει όλα τα ποτάμια της Ευρώπης. Από το 1880, η θερμοκρασία άρχισε να σημειώνει πάλι άνοδο. Γιατί, όμως, το 1000 μ.Χ. η Γη ήταν ζεστή, περίπου όσο και σήμερα; Τα άλογα και τα κάρα δεν είχαν εξατμίσεις, οι Βίκινγκς δεν είχαν κλιματιστικά. Τα λέω όλα αυτά γιατί μπορεί και σήμερα απλώς να ζούμε έναν τέτοιο κύκλο, μια κλιματική αλλαγή προγραμματισμένη από τη Φύση.

Το όζον έχει όντως καταστραφεί. Η συζήτηση που γίνεται για τα κλιματιστικά και τους ρύπους, όμως, είναι αποπροσανατολιστική. Το όζον στην ατμόσφαιρα άρχισε να μετριέται το 1980, σχετικά πρόσφατα. Η καταστροφή του είχε ήδη συντελεστεί, από τις εκρήξεις στις πυρηνικές δοκιμές του ψυχρού πολέμου και από τις πτήσεις των Κονκόρντ και των Τουπόλεφ, που πετούσαν πολύ ψηλά και θέρμαιναν τη στρατόσφαιρα, προκαλώντας τη χημική καταστροφή της ζώνης του όζοντος.

Ας μη φανταζόμαστε ότι το όζον είναι κάτι που υπάρχει σε αφθονία. Μιλάμε για μία στιβάδα γύρω στα δύο με τρία χιλιόμετρα, την οποία αν τη φέρναμε στην επιφάνεια του εδάφους, θα είχε ύψος περίπου ένα εκατοστό. Αυτό το ένα εκατοστό, στα 25-30 χιλιόμετρα εκτονώνεται και απλώνεται.

Ένα παιδί μετράει τα μποφόρ

Κανένα παιδάκι δεν ονειρεύεται να γίνει μετεωρολόγος. Ο μικρός Θοδωρής Κολυδάς δεν αποτελούσε εξαίρεση. Αυτό που ήθελε πάντα ήταν να μπαρκάρει, όπως ο πατέρας του και όπως πολλοί ακόμα πατεράδες των παιδιών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Άνδρο. Στο βιβλίο του, στη ‘Μετεωρολογική Περιπλάνηση’ περιγράφει με νοσταλγία και γλαφυρότητα οικογενειακές συγκεντρώσεις στις οποίες κυρίαρχη θέση είχαν πάντα οι εξωτικές περιπέτειες και οι γοητευτικές αφηγήσεις των ναυτικών.

Τελικά ο παιδικός του έρωτας για τη θάλασσα δεν κατέληξε σε καριέρα. Η καριέρα του, όμως, ξεκίνησε από έναν έρωτα. Έναν εντελώς ενήλικο και πάρα πολύ ανθεκτικό έρωτα.

Η απόφασή μου να ασχοληθώ με τη μετεωρολογία ήταν τελείως τυχαία. Ενώ δούλευα αναπληρωτής σε σχολείο στην Άνδρο, αρραβωνιάστηκα με τη νυν γυναίκα μου. Εκείνη ζούσε στην Αθήνα, οπότε έπρεπε να βρω κι εγώ μια δουλειά στην πρωτεύουσα. Το 1985 ήταν αρκετά εύκολο να βρεις δουλειά αν το ήθελες πραγματικά. Άνοιξα την εφημερίδα, έπεσα πάνω σε μια προκήρυξη για προσλήψεις στην ΕΜΥ, έκατσα και διάβασα ξανά τις διαφορικές εξισώσεις και τα μαθηματικά που χρειάζονταν, έδωσα εξετάσεις και μπήκα στη μετεωρολογία.

Ήταν μια τυχαία απόφαση, αλλά την αγάπησα τη μετεωρολογία. Όλα αυτά τα 33 χρόνια που είμαι στην ΕΜΥ δεν έχω σταματήσει να διαβάζω και να ψάχνομαι.

Μου αρέσει να εξετάζω τα φαινόμενα ιστορικά και να συσχετίζω τα ιστορικά γεγονότα με τη μετεωρολογία. Μας λέει, για παράδειγμα, ο Θεοφάνης στη Χρονογραφία του, ότι το 763 που ήταν παιδί είχε κλείσει ο Βόσπορος από ένα παγόβουνο. Μελετώντας, διαπίστωσα ότι επί Αρκαδίου, στους Βυζαντινούς χρόνους, αλλά και αργότερα, υπήρξαν άλλες 12 αντίστοιχες περιπτώσεις. Η τελευταία φορά που πάγωσε ο Βόσπορος ήταν το 1956. Το ίδο συμβαίνει και με τη λίμνη των Ιωαννίνων ή και άλλες λιμνες στη χώρα μας. Είναι χρήσιμες αυτές οι μελέτες γιατί επιβεβαιώνουν γεγονότα με πολύ μεγάλη περίοδο επαναφοράς. Μελετώντας και αξιολογώντας τα μακρινά συμβάντα αντιλαμβάνεσαι ότι η κλιματολογία είναι, σε κάποιον βαθμό, η ιστορία του κόσμου.

Στα πρώτα μου βήματα, αυτός που με βοήθησε πολύ ήταν ο Σπύρος Λινάρδος. Τον είχα διοικητή στο ξεκίνημα της καριέρας μου και είδε σε μένα ένα ζωηρό και πάντα ανήσυχο πνεύμα. Κάποια στιγμή με ενημέρωσε ότι ετοιμάζεται ένα νέο τηλεοπτικό κανάλι (ο ΑΝΤ1) και μου ζήτησε να συμμετάσχω, να βοηθάω στον καιρό τα Σαββατοκύριακα και τις μέρες που ξεκουραζόταν εκείνος. Του οφείλω πολλά, επειδή με εμπιστεύθηκε και με έβαλε σ’ αυτόν τον χώρο. Στην πορεία, βέβαια, το κανάλι μου έγινε το Mega. Ήμουν εκεί από το 1996 μέχρι το κλείσιμο.

Από τους σπουδαίους μετεωρολόγους του 20ου αιώνα δεν μπορώ να μην ξεχωρίσω τον Πέτερσεν. Ο Νορβηγός ήταν ένας από τους τρεις μετεωρολόγους που πήραν τις αποφάσεις για την απόβαση στη Νορμανδία. Ήταν αυτός που επέμεινε η επιχείρηση να μην ξεκινήσει τη μέρα που είχε πανσέληνο, αλλά την επόμενη. Οι στρατιωτικοί πάντα προτιμούν να επιχειρούν με πανσέληνο, αλλά ο Πέτερσεν είχε προβλέψει ότι θα υπάρξει ένα σπάσιμο του καιρού που θα ευνοούσε την επιχείρηση. Υποστήριξε τη θέση του, αντιτάχθηκε στους αμερικανούς και στα αναλογικά μοντέλα πρόγνωσης, αντιπρότεινε δυναμικούς τύπους μετεωρολογίας, τους εξήγησε, τους απέδειξε, κατάφερε να πάρει με το μέρος του τους Άγγλους και τελικά η πρότασή του υπερίσχυσε, με ψήφους 2-1. Όπως αποδείχτηκε, η πρόγνωσή του ήταν η σωστή.

Ο επιστήμονας πρέπει πάντα να αμφισβητεί και να θρέφεται από την αμφιβολία. Από αυτήν την άποψη είναι το αντίθετο του πολιτικού, που πρέπει πάντα να ‘πουλάει’ σιγουριά.

Stranger Things

Οι μετεωρολόγοι ήταν ανέκαθεν δισυπόστατα πλάσματα. Επιστήμονες και την ίδια στιγμή αλχημιστές. Από την ακρίβεια των προβλέψεών τους μπορούσε να εξαρτηθεί η έκβαση μιας μάχης, η επιτυχία μιας εξερευνητικής αποστολής, η σοδειά που θα εξέτρεφε μια κοινότητα ή θα καταδίκαζε στο λιμό και στο χάος ένα ολόκληρο βασίλειο.

Για να διασφαλίσουν την εγκυρότητα αυτών των προβλέψεων μελετούσαν με την ίδια θέρμη τους κύκλους της φύσης, τις συναστρίες και τα εντόσθια των ζώων. Για όλους τους μυθολογικούς και για τους περισσότερους ιστορικούς αιώνες, λειτουργούσαν περισσότερο ως μάντεις και μάγοι της φυλής παρά ως επιστήμονες. Λογικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι σε όλους αυτούς τους αιώνες τα καιρικά φαινόμενα ερμηνεύονταν ως απόληξη των διαθέσεων κάποιου θεού. Σε όλες τις μυθολογίες του κόσμου υπάρχουν εκδικητικοί θεοί του κεραυνού και της θύελλας και μητρικές θεές του θερισμού και της καρποφορίας.

Η ερμηνεία των φυσικών φαινομένων ήταν πάντα μια διπλή κατασκοπία. Αυτοί που την επιχειρούσαν ήταν οι ‘μεταφραστές’ των θεών και την ίδια στιγμή οι δολοφόνοι τους. Κάθε επιστήμη που ερμηνεύει τη φύση αποδομεί τη θρησκευτική αντίληψη της δημιουργίας του κόσμου. Το ερώτημα παραμένει ενδιαφέρον μέχρι σήμερα. Μπορεί ένας επιστήμονας να πιστεύει στον Θεό;

Ο Θαλής ο Μιλήσιος ήταν σύμβουλος του Φαραώ της Αιγύπτου και κάποτε κλήθηκε να ερμηνεύσει τις πλημμύρες του Νείλου. Εκτίμησε ότι όταν λιώνουν τα χιόνια στα βουνά της κεντρικής Αφρικής, τα ύδατα που δημιουργούνται μεταφέρονται από τον Νείλο και προκαλούν τις πλημμύρες. Δεν ήταν εντελώς σωστή η ερμηνεία του, αλλά παραμένει μέχρι σήμερα η πρώτη καταγεγραμμένη απόπειρα επιστημονικής ερμηνείας ενός φυσικού φαινομένου.

Δεν είναι τυχαίο ότι η μετεωρολογία αναπτύχθηκε στην Ελλάδα, στην Ιωνία ειδικότερα. Σε ένα καθεστώς, δηλαδή, που δεν ήταν θεοκρατικό. Σε όλες τις αρχαίες κουλτούρες, ο καιρός αντικατοπτρίζει τη διάθεση των Θεών, δεν εξετάζεται ως φυσικό φαινόμενο.

Εγώ πιστεύω στον Θεό και η πίστη μου δεν έρχεται σε σύγκρουση με το επιστημονικό μου πνεύμα. Στην επιστήμη, στη θρησκεία και στη ζωή μας γενικά, υπάρχουν κάποια πράγματα που τα δεχόμαστε ως έχουν. Στα μαθηματικά έχουμε τα αξιώματα, στη θρησκεία τα δόγματα της πίστεως.

Αν το σκεφτείς, σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας δεν υπάρχει θρησκεία που να μη βασίζεται στην ύπαρξη μιας ανώτερης δύναμης. Απέναντι σε όλα αυτά υπάρχει μόνο ένα κίνημα που προάγει την άρνηση: η αθεΐα. Είναι μόνο ένα κίνημα, όμως. Και πιστεύει σ’ αυτό που δεν πιστεύει. Είναι το αντίστοιχο της αντινομία του Κάντορ: Κάποιος ομολογεί ότι είναι ψεύτης και δεχόμαστε όλοι ότι εκείνη την ώρα λέει την αλήθεια.

Στην ελληνική παράδοση συναντάμε αμέτρητες ‘μαγγανείες’ που σχετίζονται με τον καιρό και την πρόγνωσή του. Τα ημερομήνια, ας πούμε. Η δική μου εμπειρία λέει ότι δεν πέφτουν μέσα. Και τα έχω μελετήσει, γιατί μου τα έμαθε ένας θείος της γυναίκας μου.

Παρόλα αυτά, υπάρχουν πράγματα που συμβαίνουν και για τα οποία δεν έχουμε εξήγηση. Ανερμήνευτα φαινόμενα.

Όταν, για παράδειγμα, έχει μελτέμι και τα ψαράκια στη θάλασσα αρχίζουν να τσιμπάνε τους λουόμενους λίγο περισσότερο, εγώ ξέρω ότι σε μία, το πολύ δύο μέρες, το μελτέμι θα σπάσει και θα το γυρίσει σε νοτιά. Τα ψάρια αντιλαβμάνονται προφανώς μια διαδικασία που εξελίσσεται στη θάλασσα, η οποία δεν έχει καταγραφεί ακόμα από εμάς.

Η θάλασσα κρύβει πολλά τέτοια μυστικά. Οι μετεωρολόγοι μελετούν την ατμόσφαιρα και γνωρίζουν σχεδόν τα πάντα για τον ουρανό. Η θέρμανση της θάλασσας, όμως, δεν έχει ερευνηθεί καθόλου.

Ούτε οι συμπεριφορές των ζώων έχουν μελετηθεί επαρκώς. Όταν εφευρέθηκε το υγρόμετρο καταλάβαμε πώς οι γάτες αντιλαμβάνονται την επερχόμενη βροχή και προετοιμάζουν το τρίχωμά τους. Η εφεύρεση της ραδιοβολίδας το 1930, επιβεβαίωσε τη θεωρία ότι τα πουλιά πετούν χαμηλά όταν διαισθάνονται την έλευση κάποιας καταιγίδας. Υπάρχουν πολλά άλλα που δεν τα έχουμε εξηγήσει ακόμα. Όπως πολύ σοφά το έθεσε ο Ηράκλειτος, “Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί”.

Η περιπέτεια του δελτίου καιρού

Για τους περισσότερους, ίσως, η πρόγνωση του καιρού είναι ταυτισμένη με το τηλεοπτικό δίλεπτο στην ‘ουρά’ του βραδινού δελτίου ειδήσεων. Για τους μετεωρολόγους, το δελτίο είναι κάτι σαν το ίσιωμα του τραπεζομάντηλου. Η τελευταία δουλίτσα, αφού πλέον το φαγητό έχει μαγειρευτεί και το τραπέζι έχει στρωθεί.

Οι πραγματικές μάχες έχουν δοθεί πολύ νωρίτερα, σε πολλαπλά μέτωπα και σε πολλά διαφορετικά τερέν.

Στην ΕΜΥ και σε όλες τις μετεωρολογικές υπηρεσίες του κόσμου δουλεύουμε ως εξής: Συμβουλευόμαστε ένα βασικό μοντέλο καιρού, αλλά παράλληλα μελετάμε και όλα τα υπόλοιπα διαθέσιμα μοντέλα. Οι έμπειροι μετεωρολόγοι ξέρουν ανά περίσταση πιο μοντέλο θα οδηγήσει σε καλύτερη πρόγνωση. Αν πχ, σε μια περιοχή φυσούν νοτιάδες, προγνωστικά ταιριάζει το τάδε μοντέλο. Αν υπάρχει βοριάς η ξεροβόρι, ένα άλλο μοντέλο είναι σε θέση να εντοπίσει καλύτερα τις βροχές που ξεκινούν, πχ, από το Πήλιο και κατεβαίνουν νοτιότερα.

Υπάρχουν μοντέλα που παραδέχονται την υδροστατική ισορροπία και άλλα που δεν την παραδέχονται. Πολλές φορές, όταν έχεις ιδιαίτερα έντονα φαινόμενα, η υδροστατική ισορροπία δεν ισχύει, ενώ ισχύουν άλλα πράγματα. Γίνεται, λοιπόν, μια σύσκεψη παρουσία όλων των μετεωρολόγων κι εκεί αποφασίζεται η γραμμή στην οποία θα κινηθούμε.

Διαφωνίες προκύπτουν, φυσικά. Δεν είμαστε, όμως, σαν άλλες κατηγορίες επιστημόνων, που διαφωνούν δημόσια. Εμείς ακόμα κι αν δεν πιστεύουμε κάτι, επιβάλλεται να το αναφέρουμε. Δεν είναι θέμα γραμμής, το κάνουμε για το καλό της ενημέρωσης. Φυσικά, κάποιος μπορεί να υπερτονίσει ένα φαινόμενο, ενώ κάποιος άλλος θα το υποβαθμίσει. Οφείλουμε, όμως, όλοι να το αναφέρουμε.

Εγώ εισήγαγα στην Ελλάδα τη φράση ‘μετεωρολογική βόμβα’. Ήταν η μοναδική περίπτωση στην καριέρα μου που επέλεξα να υπερτονίσω ένα φαινόμενο και δικαιώθηκα, το φαινόμενο μπήκε στη βιβλιογραφία.

Ήταν στις 22 Ιανουαρίου του 2004. Όταν με ρώτησε ο δημοσιογράφος του Mega, ζωντανά στον αέρα, πώς θα περιέγραφα την πρωτοφανή κακοκαιρία, του είπα το εξής: ‘Είναι μια μετεωρολογική βόμβα. Μια εκρηκτική κυκλογένεση’

Είχα διαβάσει ότι στην Αγγλία είχε χρησιμοποιηθεί αυτός ο ορισμός για να περιγράψει μια καταιγίδα κατά τη διάρκεια της οποίας είχαν σκοτωθεί περισσότεροι από 100 άνθρωποι.

Στην Ελλάδα έχουν υπάρξει έκτοτε άλλα τρία ή τέσσερα φαινόμενα αντίστοιχης έντασης. Φυσικά, οι ‘μετεωρολογικές βόμβες’, που έχουν αναφερθεί είναι πολλές περισσότερες.

Η πιο μάχιμη ειδικότητα στη μετεωρολογία είναι το Εθνικό Μετεωρολογικό Κέντρο. Είναι η διεύθυνση στην οποία ξεκίνησα εγώ πριν από 33 χρόνια ως νέος μετεωρολόγος και την οποία σήμερα διευθύνω.

Το Κέντρο είναι ο θάλαμος επιχειρήσεων της ΕΜΥ. Εδώ οι εργαζόμενοι δουλεύουν 24 ώρες το 24ωρο και είμαστε υπεύθυνοι για τη ναυτιλία, την αεροναυτιλία και τις προγνώσεις στην πολιτική προστασία. Όλα τα στελέχη της ΕΜΥ είναι έμπειροι και ικανότατοι επιστήμονες, αλλά οι άνθρωποι του εθνικού μετεωρολογικού Κέντρου είναι αυτοί που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του πολέμου του καιρού.

Η παρουσίαση του δελτίου καιρού, τόσο στην Ελλάδα όσο και παντού στον κόσμο, λειτουργούσε πάντα ως σκαλοπάτι για ανθρώπους που ήθελαν να αναδειχθούν και να ανελιχθούν στα media.

Προσωπικά δεν έχω αντίρρηση στο να εμφανίζονται ευπαρουσίαστοι άνθρωποι στην τηλεόραση, αλλά στον καιρό αυτό που μετράει τελικά είναι η ουσία, η σωστή πληροφόρηση. Αν δεν είσαι καθόλου σχετικός με το πεδίο, δεν είναι εύκολο να περάσεις στο κοινό το πραγματικό μήνυμα. Καταλήγεις να κάνεις μια απλή εκφώνηση.

Κατά καιρούς έχουν εμφανιστεί μοντέλα παρουσίασης του καιρού που προκάλεσαν εντάσεις. Τα πιο ρηξικέλευθα προήλθαν από τη Ρωσία, όπου για να αυξηθεί η τηλεθέαση οι παρουσιάστριες έβγαζαν τα ρούχα τους. Εδώ δεν φτάσαμε σ’ αυτό το σημείο, με εξαίρεση την Πετρούλα. Νομίζω, όμως, ότι ήταν μια μόδα που πέρασε.

Εν τω μεταξύ, τα μέσα πληροφόρησης έχουν αλλάξει. Η τηλεόραση συνεχίζει να έχει μεγάλη δύναμη, αλλά την πληροφορία την έχουμε πλέον στα χέρια μας. Στο κινητό.

Πρεπει να την εμπιστευόμαστε την ΕΜΥ, γιατί κάνει καλή δουλειά. Απ’ την άλλη, βέβαια, πάντα στην αποτυχία σε θυμούνται. Αν μπεις στο Met Office, ένα από τα πρώτα πράγματα που θα δεις είναι μια ταμπέλα που γράφει ‘Everyone remembers my faults, noone remembers my hits’.

Ένα καλό κριτήριο είναι επιθεωρήσεις. Όταν μειώνονται τα νούμερα που λοιδωρούν τους μετεωρολόγους, είναι σίγουρο ότι ο κλάδος πηγαίνει καλά.

Είναι αρχαία παράδοση του θεάτρου η σάτιρα των ανθρώπων του καιρού. Ο Αριστοφάνης αυτούς κοροϊδεύει στις ‘Νεφέλες’. Τους χτυπούσε επειδή επέβαλαν δίδακτρα στις σχολές

Αυτή τη στιγμή, πάντως, στην ΕΜΥ αντιμετωπίζουμε μεγάλες δυσκολίες. Πολλές δομές έχουν καταρρεύσει λόγω των μνημονίων. Δεν λειτουργούν, για παράδειγμα, τα ραντάρ καιρού. Πέρσι τέτοια εποχή είχα δεσμευτεί ότι τα ραντάρ που μας προειδοποίησαν για την καταστροφή στη Μάνδρα θα αναβαθμίζονταν προκειμένου να στέλνουν προειδοποιητικά SMS στα κινητά των πολιτών. Αυτή τη στιγμή τα ραντάρ δεν λειτουργούν καν. Έχουμε εναλλακτικές λύσεις, συμβουλευόμαστε τους δορυφόρους, αλλά τα σήματά τους δεν είναι το ίδιο ακριβή με τα ραντάρ. Η προειδοποίηση θα υπάρξει αν χρειαστεί, αλλά είχαμε μια ευκαιρία να την κάνουμε ακόμα πιο έγκαιρη και προσωπική, στο κινητό του καθενός.

Το δεύτερο σημαντικό πρόβλημά μας έχει να κάνει με τη στελέχωση. Έχουμε αρκετό στρατιωτικό προσωπικό, αλλά αυτό μετακινείται τακτικά – σε αεροδρόμια ή όπου κρίνει η πολεμική αεροπορία ότι υπάρχει ανάγκη. Εμείς θέλουμε μόνιμο πολιτικό προσωπικό στην πολιτική προστασία. Σε όλες τις δηλαδή, τις υπηρεσίες, αλλά ιδιαίτερα στο Εθνικό Μετεωρολογικό Κέντρο. Στην αγορά εργασίας αυτή τη στιγμή υπάρχουν τουλάχιστον 2500 κατηρτισμένοι επιστήμονες με μάστερ και διδακτορικούς τίτλους, αλλά δεν γίνονται προσλήψεις και οι λίγες θέσεις που προκηρύσσονται είναι πάντα για στρατιωτικό προσωπικό.

Το επόμενό μας σχέδιο είναι η δημιουργία ενός μικρού στούντιο εντός της ΕΜΥ. Θα φτιάξουμε ένα καναλάκι που θα δίνει ελεύθερα το δελτίο καιρού σε όλα τα Μέσα και όλους τους πολίτες. Ειδικά στις έκτακτες περιπτώσεις, θα δίνεται το δελτίο καιρού απευθείας από τους μετεωρολόγους μας. Όχι μόνο με έκτακτες συνδέσεις, αλλά με διαρκή ενημέρωση, με βιντεάκια, αναλυτικά γραφικά κλπ.

Μάτι Αττικής, 23 Ιουλίου 2018

Σε όλες τις μεγάλες φυσικές καταστροφές τα καιρικά φαινόμενα επανέρχονται στα δελτία και στη συλλογική συνείδηση ως φαντάσματα και ως οργή Θεού. Στη φονική φωτιά του περασμένου καλοκαιριού, η ένταση των ανέμων χρησιμοποιήθηκε για μια ακόμα φορά ως επιχείρημα για την αδυναμία των αρχών και των υπηρεσιών να προστατεύσουν τους πολίτες. Ο Θοδωρής Κολυδάς επιβεβαιώνει ότι το φαινόμενο ήταν όντως έντονο, αλλά ξεκαθαρίζει ότι άπαντες είχαν προειδοποιηθεί γι’ αυτό. Και θεωρεί αυτονόητη την προειδοποίηση ότι δεν ήταν το τελευταίο ακραίο φαινόμενο που θα αντιμετωπίσουμε. Ούτε ήταν το πρώτο, φυσικά. Απλώς κάποια στιγμή θα πρέπει να μάθουμε να τα αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά.

Οι προγνώσεις στο Μάτι ήταν σωστές κι εκδόθηκαν στον σωστό χρόνο.

Ένας άνεμος με μέση ταχύτητα 6 μποφόρ αρκεί για να τρέξει μια πυρκαγιά στο έδαφος με 14 χιλιόμετρα την ώρα. Αν ο άνεμος δυναμώσει, ακόμα κι αν φτάσει στα 9 μποφόρ, η διαφορά στο έδαφος δεν θα είναι μεγάλη – η φωτιά θα τρέξει το πολύ με 17 χλμ / ώρα. Το μεγάλο πρόβλημα το προκαλούν οι ριπές του ανέμου. Αυτές ωθούν τη φλόγα, η οποία βγαίνει μπροστά από την πυρκαγιά, αφυγραίνει την περιοχή και όταν πλέον φτάσει η φωτιά, τα δέντρα καίγονται πολύ πιο γρήγορα.

Στο Μάτι οι ριπές έφτασαν ως και τα 9 μποφόρ. Ο άνεμος ήταν καθαρά προωθητικός -δυτικός βορειοδυτικός- κι έφερε τη φωτιά προς τη θάλασσα. Τα υπόλοιπα ήταν θέμα έγκαιρης προειδοποίησης και σωστής αντιμετώπισης.

Από τη δική μας πλευρά υπήρξε έγκαιρη προειδοποίηση. Ειδικά στο κομμάτι της έντασης των ανέμων, είχαμε δώσει σήμα κινδύνου και η πολιτική προστασία έδωσε σήμα υψηλού κινδύνου κατηγορίας τέσσερα.

Χωρίς αμφιβολία, το φαινόμενο ήταν έντονο. Εκ των υστέρων, βέβαια, όταν συζητάμε σε μια τέτοια περίπτωση για ένα ακραίο ή έντονο φαινόμενο, είναι σαν να ρίχνουμε όλα τα βάρη εκεί – στο φαινόμενο αυτό καθ’ αυτό – και να αποποιούμαστε τις δικές μας ευθύνες.

Είναι κάτι που τους βολεύει όλους: τους πολιτικούς, τις αρχές, αυτούς που έκαναν παρεμβάσεις στη φύση και στη γεωγραφία της περιοχής. Όλους. Είναι σαν πλυντήριο αμαρτημάτων

Οι ευθύνες υπάρχουν όμως, ανεξάρτητα από το φαινόμενο.

Στις μεγάλες πυρκαγιές του 2007 δεν εφαρμόστηκε κανένα σχέδιο, γιατί δεν υπήρχε καν σχέδιο για να εφαρμοστεί. Την επόμενη χρονιά ξεκίνησε σχεδιασμός μαθημάτων στη σχολη τοπικής αυτοδιοίκησης και για μια τριετία δίδασκα μαζί με άλλους καθητητές στα στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης πώς καταστρώνεται ένα σχέδιο αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών όπως οι χιονοπτώσεις ή οι πλημμύρες.

Σήμερα, λοιπόν, υπάρχουν σχέδια, αλλά πρέπει να τηρούνται και να επικαιροποιούνται. Πρέπει να γίνονται και ασκήσεις. Μόνο έτσι θα είμαστε προετοιμασμένοι.

Για να το θέσω κάπως ποιητικά, αλλά και ουσιαστικά, σε αυτές τις καταστάσεις, όπως και σε πάρα πολλές πτυχές της ζωής, η καλύτερη προετοιμασία είναι αυτή που ο καθένας κάνει μέσα του. ‘Πάντα ανοιχτά, παντ’ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου’.