Η τελευταία σιωπή του Harry Dean Stanton

Ο Harry Dean Stanton πέθανε 2 βδομάδες πριν το ‘Lucky’ βγει στις αίθουσες των ΗΠΑ κι ενώ ο John Carroll Lynch είχε ήδη ξεκινήσει το φεστιβαλικό τουρ της ταινίας.

Ήταν 91, αφήνοντας πίσω του μια τεράστια καριέρα με ρόλους σε ταινίες σαν το ‘Alien’, το ‘Παρίσι – Τέξας’, το ‘Straight Story’ του Lynch (και το ‘Twin Peaks’!). Και τώρα, το ‘Lucky’.

Μια ταινία αληθινός αποχαιρετισμός, ένας ανθρώπινος και συγκινητικός στοχασμός πάνω στη ζωή και στο θάνατο, και ειλικρινές αποτέλεσμα της παθιασμένης δουλειάς ανθρώπων στην πρώτη τους δημιουργική προσπάθεια. Αναλογιστείτε απλά αυτό: Το ‘Lucky’, που είναι αληθινά υπέροχο έργο κι έχει γίνει παντού δεκτό με ενθουσιασμό από κριτική και κοινό (κέρδισε το βραβείο κοινού στο 58ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, μάλιστα), έχει γραφτεί από 2 ανθρώπους που δεν είναι σεναριογράφοι, και έχει γυριστεί από έναν άνθρωπο που δεν είναι σκηνοθέτης.

Το κοινό σημείο όλων; Η σύνδεσή τους, και η αγάπη τους, για τον κινηματογραφικό θρύλo Harry Dean Stanton.

Το πρότζεκτ ξεκίνησε ως “ένα πάρτυ” αφιερωμένο στον Stanton, γεμάτο με τους φίλους του και με τις φιλοσοφικές του ματιές στη ζωή και στο θάνατο, πριν εξελιχθεί, τελικά, σε έναν από τους πιο ανατριχιαστικούς και συγκινητικούς αποχαιρετισμούς στην ιστορία του σινεμά.

Στο 58ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, συναντήσαμε από κοντά τον σκηνοθέτη John Carroll Lynch που, ναι, όντως από κάπου τον ξέρεις. Τον ξέρεις από το ‘Zodiac’, από το ‘Shutter Island’, κι από ένα σωρό ακόμα πράγματα. Είναι ένας από αυτούς τους αξέχαστους καρατερίστες, ένας από αυτούς τους “Α! Εκείνος ο Τύπος” τύπους που λατρεύουμε να αναγνωρίζουμε στο σινεμά και την τηλεόραση. Το ‘Lucky’ είναι το σκηνοθετικό του ντεμπούτο, και τι ντεμπούτο.

Το πιο ενδιαφέρον της υπόθεσης ήταν το πώς ο Lynch μιλούσε για τον Stanton. Έχοντας προφανώς κάνει ήδη ένα μεγάλο φεστιβαλικό τουρ όπου το 80% των ερωτήσεων ήταν για αυτόν τον ηθοποιό και τις τελευταίες του μέρες, υπέθετα πως ο Lynch θα είχε κάπως κουραστεί να μιλάει για αυτό. Προς μεγάλη μου χαρά και έκπληξη, διαπίστωσα πως όχι απλά δεν βαριόταν, αλλά σε πολλά σημεία οδηγούσε από μόνος του την κουβέντα περισσότερο προς τον πρωταγωνιστή του, παραθέτοντας διάφορες αναμνήσεις, και επεισόδια από τα γυρίσματα.

Μιλήσαμε με τον ηθοποιό-σκηνοθέτη για το πώς το ‘Lucky’ έγινε πραγματικότητα, για τη ζωή και το θάνατο (του Harry Dean Stanton), και για το ‘Zodiac’ που ήταν για εκείνον μια αξέχαστα διασκεδαστική εμπειρία. (“Ο καθένας βλέπει τη διασκέδασή του διαφορετικά!”, μου είπε γελώντας όταν του είπα πως το “fun” δεν είναι η πρώτη λέξη που θα περίμενα να ακούσω για την ταινία του Fincher.)

Το ‘Lucky’ βρίσκεται ήδη στις αίθουσες και δεν πρέπει να το χάσετε.

Γιατί ήθελες να κάνεις αυτή την ταινία; Βασικά να το πω αλλιώς. Ήθελες να κάνεις μια ταινία με τον Harry Dean Stanton ή ήθελες να κάνεις αυτή την ταινία κι ο Harry προέκυψε μετά;

Το σενάριο ήρθε πρώτα για μένα. O Logan Sparks ήταν βοηθός του Harry για πολλά χρόνια, ηθοποιός και παραγωγός, κι ο φίλος μου ο Drago [σσ. Sumonja, ο άλλος σεναριογράφος της ταινίας] ήταν ηθοποιός και παραγωγός και σκηνοθέτης, και μίλαγαν μεταξύ τους για κάτι που ήθελαν να κάνουν μαζί του, με τον Harry. Και σκέφτηκαν αυτό το concept για την ταινία. Και ήθελαν να την γεμίσουν με ένα μάτσο φίλους του Harry, να κάνουν την ταινία μια γιορτή για εκείνον. Τόσο στο σετ, να είναι δηλαδή το σετ ένα πάρτυ για εκείνον βασικά, όσο και μια ταινία για την οπτική του Harry για τον κόσμο.

Οπότε έγραψαν αυτό το σενάριο το Δεκέμβριο του ‘14, 4 μήνες αργότερα ήταν έτοιμο και ένα μήνα μετά μου ήρθε ένα τηλεφώνημα, αν ήμουν στο Λος Άντζελες για να μου αφήσουν ένα σενάριο. Ο Logan μου είπε ότι ο Harry θα έκανε την ταινία και με ρώτησε αν ήθελα να παίξω στην ταινία. Το διάβασα, μου άρεσε, και σκέφτηκα πως 4 μέρες με τον Harry Dean ακούγεται φανταστική ιδέα, οπότε σίγουρα, είμαι μέσα.

Ποιο ρόλο θα είχες;

Του Joe στο diner, που έπαιξε ο Barry Shabaka.

Οπότε 2 μήνες μετά μου τηλεφώνησε πάλι ο Drago, που τον ξέρω 16 χρόνια, και μου λέει άκου, έχουμε έναν σκηνοθέτη στο μυαλό που είναι φανταστικός αλλά έχει πολλή δουλειά και θέλουμε να βάλουμε μπροστά την ταινία, θα σε ενδιέφερε να σκηνοθετήσεις; Κι αυτό είναι κάτι που αλλάζει τελείως τη δέσμευσή σου, σωστά; Γιατί μια δέσμευση 4 ημερών γίνεται δέσμευση 2-3 χρόνων. Οπότε είπα εντάξει, πρώτα σιγουρευτείτε αν αυτό το πρόσωπο θέλει σίγουρα να το κάνει ή όχι, και αν πει όχι τότε ελάτε πίσω σε εμένα και μπορούμε να μιλήσουμε.

Πώς και σε ρώτησαν αν θες να σκηνοθετήσεις;

Ο Drago ήξερε για καιρό ότι ήθελα να σκηνοθετήσω, γράφω και κάποια πράγματα και προσπαθώ να βάλω σε παραγωγή ορισμένα πρότζεκτ. Και το συζήτησαν με τον Logan και ένιωσαν κι οι δύο πως ένας ηθοποιός θα ήταν καλή επιλογή για αυτό. Είναι κι οι δύο ηθοποιοί και εμπιστεύτηκαν αυτό το ένστικτό τους. Anyway!

Συζητήσαμε πώς ένιωθα πως έπρεπε να βαθύνει το σενάριο, πώς να μετακινήσουμε κάποια πράγματα και να καταλάβουμε περισσότερο την οπτική παλέτα. Και συμφώνησαν με την κατεύθυνση που έπρεπε να πάρει, και περάσαμε τους επόμενους μήνες προς τα εκεί. Έτσι συνέβη, πρακτικά.

Είναι μια οπτικά φιλόδοξη ταινία και δε θέλαμε ποτέ να χάσουμε αυτό το εύρος. Την αλληγορία της ερήμου, τη σχέση με τη φύση, αυτά ήταν ήδη στο σενάριο οπότε δεν ήθελα να χαθούν. Και θέλαμε να το γυρίσουμε με φίλμ, το οποίο ξεκάθαρα δε θα συνέβαινε ποτέ [γελάει] αλλά βρήκαμε το αμέσως καλύτερο πράγμα, έναν πανέμορφο φακό Panavision και είχαμε έναν φανταστικό διευθυντή φωτογραφίας, οπότε πετύχαμε τη φιλοδοξία που είχαμε από την αρχή.

Τι έφερε στο πρότζεκτ η εμπειρία σου ως ηθοποιός;

Αν έφερα κάτι συγκεκριμένο που βοήθησε, ήταν η ζωή του χαρακτήρα από στιγμή σε στιγμή. Και το πώς να βοηθήσω τον Harry να τα εκφράσει όλα χωρίς γλώσσα. Τώρα, το πρώτο πράγμα εδώ είναι ότι έχουμε εξαρχής κάποιον που είναι άρχοντας της σιωπής, ο Harry Dean ήταν πάντα ένας άρχοντας της σιωπής. Μπορεί να σκεφτεί πράγματα και το κοινό τα νιώθει. Αυτό ισχύει για όλες τις δουλειές του όσο καιρό τον βλέπω να το κάνει. Ήταν πάντα κάποιος που τον ένιωθες.

Αλλά ήταν η στιγμή σε στιγμή του εσωτερικού ταξιδιού των χαρακτήρων. Σε αυτό εστίασα πιο πολύ από οτιδήποτε. “Πού βρίσκεται ο Lucky αυτή τη στιγμή;” Κι ακόμα κι όταν συζητάγαμε το σενάριο, θα ρώταγα πού βρίσκεται ο Lucky τώρα; Στη συλλογιστική του διαδικασία γύρω από αυτές τις ερωτήσεις για τη θνητότητα. Πού βρίσκεται;

Σε κάθε στάδιο, από το σενάριο, και μετά στην παραγωγή και μετά στο post-production, να το μεταφέρουμε στην οθόνη ώστε το κοινό να καθίσει και να νιώσει το σενάριο να τους κατακλύζει και να μη χάσουν ποτέ από τα μάτια τους το ταξίδι αυτού του χαρακτήρα. Γιατί είναι ένα πολύ μικρό ταξίδι! Δεν ληστεύει μια τράπεζα, δεν βρίσκει την χαμένη του κόρη, δεν αλλάζει τη ζωή του καθόλου! Απλά αλλάζει τη νοητική του κατάσταση, με έναν πολύ δραματικό τρόπο. Και συνδέεται με την κοινότητά του ενδεχομένως για πρώτη φορά. Αυτό είναι ένα μεγάλο ταξίδι και πιο ρεαλιστικό για μένα. Αγαπώ και αυτές τις άλλες ταινίες με τα περισσότερα δραματικά στοιχεία, απλά είμαι χαρούμενος που αυτή δεν ήταν μία από αυτές.

Μίλησες για τις σιωπές, οι δύο αγαπημένες μου σκηνές στην ταινία είχαν να κάνουν με σιωπές. Η μία όταν καπνίζει, έκλαψα όντως εκεί–

Όταν ξυπνά μες στη μέση της νύχτας και καπνίζει;

Ναι. Και στο τέλος, στο μονόλογο, φυσικά έδινα σημασία σε αυτά που έλεγε, αλλά αυτό που πούλησε τη στιγμή ήταν τα μάτια του, πώς ήταν έτοιμος να κλάψει αλλά χαμογελούσε, και μετά ο David Lynch ήταν δακρυσμένος επίσης. Το βλέμμα και οι σιωπές.

Ναι, ναι, ναι. Ναι! Σε αυτή τη συγκεκριμένη σκηνή κιόλας, το επιχείρημα που λέει είναι τόσο εσωτερικό και πυκνό υπό μία έννοια… Αυτό που ήταν σπουδαίο στον τρόπο που του επιτέθηκε ο Harry ήταν το πόσο ζωντανός ήταν σε αυτή του την πάλη να βρει τις λέξεις για αυτό, ώστε να μπορέσει να αρθρώσει αυτό που ήθελε να πει. Αλλά ήξερες πως το ήξερε. Και σου το φέρνει περισσότερο με τις σιωπές από ό,τι με τις λέξεις.

Η δουλειά του ήταν πάντα… Εννοώ αυτό ήταν πάντα το χάρισμά του. Στο ‘Straight Story’ δίνει μια από τις μεγαλύτερες ερμηνείες που έχουν καταγραφεί ποτέ σε φιλμ και δε λέει λέξη. Είναι μια απίστευτη ερμηνεία. Δε νομίζω πως λέει κάτι σε αυτή την ταινία. Ίσως λέει μια φράση όταν ανοίγει την πόρτα; Δε θυμάμαι, ανοίγει την πόρτα, τον βλέπει, και μετά η ιστορία ξετυλίγεται. Πανέμορφο.

Νομίζω πως το ‘Lucky’ είναι μια από τις ομορφότερες ταινίες αποχαιρετισμού που έχουμε δει στο σινεμά, δε μπορώ καν να φανταστώ πώς ήταν να γυρίζετε έναν τέτοιο διαλογισμό πάνω στο τέλος. Είχατε τέτοιες συζητήσεις καθώς φτιάχνατε την ταινία;

Καταρχάς όταν ξεκινήσαμε την ταινία, ο Harry δεν ήταν άρρωστος. Ήταν… μεγάλος! Οπότε θέλαμε να σιγουρευτούμε πως θα είχε την ενέργεια να την κάνει. Επειδή είναι ένα εξαντλητικό πράγμα και ήταν πολύ κουρασμένος, ήταν πραγματικά κουρασμένος. Αλλά δεν ήταν άρρωστος, οπότε δεν περιμέναμε πως θα πέθαινε αμέσως μετά. Βέβαια ήταν 90, ξέραμε πως μπορούσε να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή. Είναι κάπως αυτό για το οποίο μιλά και η ιστορία μας.

Αλλά αυτό στο οποίο εστιάζαμε καθόλη τη διάρκεια της ταινίας ήταν το ζήσιμο, όχι ο θάνατος. Επειδή δεν υπήρχε τίποτα στραβό με αυτόν. Δεν έχει κάποιο πρόβλημα ο χαρακτήρας. Δεν είναι άρρωστος. Και αυτό είναι που τον ταράζει τόσο. Λέει, “περίμενε, δηλαδή μπορεί απλά να πεθάνω ενώ τίποτα δεν πάει στραβά; Αυτό μοιάζει αυθαίρετο. Είναι μαλακίες!” Και είναι, είναι μαλακία, το ότι μπορεί απλά να σταματήσεις να ζεις. Χωρίς λόγο!

Και ξέρεις, τελικά υπάρχει ένας λόγος. Ο Harry πέθανε από πνευμονία. Το προσδιόρισαν ως πνευμονία, ΟΚ. Αλλά δεν ήταν πνευμονία! Ήταν απλά ότι, αυτό ήταν. Αυτό ήταν όσο μακριά μπορούσε να φτάσει. Δεν είχε κάποια αρρώστια, δεν πέθανε από λευχαιμία, δεν πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα, δεν είχε τίποτα, δεν υπήρχε λόγος. Απλά ξέρεις, η μηχανή σταμάτησε.

Δεν μιλάγαμε ποτέ για αυτά, αυτό που εστιάζαμε ήταν η ζωή και ο φόβος. Γιατί είναι ο φόβος αυτό στο οποίο πρέπει να ανταπεξέλθει. Ο υπαρξιακός φόβος. Και πολλές από τις ιστορίες είναι από τη ζωή του Harry. Ο φόβος που περιγράφει ως 13χρονο στο σπίτι της θείας του, είναι φόβος του Harry. Και η αίσθησή του πως τίποτα δεν έχει τον έλεγχο, είναι κάτι που πραγματικά ήθελε να πει.

Θυμάμαι, εκείνη τη μέρα, τις στιγμές που είχε όταν τα σκεφτόταν αυτά στο γύρισμα. Γυρίζαμε και είχαμε κόσμο εκεί σε περίπτωση που ξέχναγε τις ατάκες του. Και ήταν στιγμές που η παύση του γινόταν μεγαλύτερη, και ο υπεύθυνος θα σκεφτόταν “φαντάζομαι πως έχασε την ατάκα” και προσπαθούσε να βοηθήσει. Και ψάχνει την ατάκα ο Harry και μπορώ εγώ να δω στο μόνιτορ ότι δεν την έχει χάσει, απλά την αναζητά με τον τρόπο του, και ο υπεύθυνος θα του έλεγε την ατάκα κι ο Harry κάνει “MHN– ΔΙΑΟΛΕ, ΜΗΝ ΤΟ ΛΕΣ! ΤΟ ΕΧΩ! ΓΑΜΩΤΟ!”. Ήταν τόσο έξαλλος όταν τον διέκοπταν σε αυτές τις στιγμές που πραγματικά αναζητούσε κάτι άναρθρο μέσα στις στιγμές.

Ήταν τόσο διασκεδαστικό το πώς δουλεύαμε πάνω σε αυτό. Αλλά ήταν η τελευταία μέρα γυρισμάτων και ήταν κουρασμένος και έπρεπε να σιγουρευτούμε πως είχαμε τα πάντα όσο πιο ολοκληρωμένα γινόταν. Οπότε λέει κάτι το πόσο πολύ υποστήριξε όλους μας στην παραγωγή για να βγει η δουλειά που έπρεπε να γίνει.

Και δεν είναι μια από αυτές τις περιπτώσεις που μπορείς να δεις τις ραφές γύρω από κάτι, όπου κάποιος μπορεί να μην κάνει τίποτα και τα πάντα έχουν στηθεί γύρω τους τεχνητά. Τα πάντα σε αυτή την ταινία είναι πάνω του, είναι σε κάθε σκηνή.

Από την πρώτη στιγμή που αρχίσαμε να μιλάμε για την ταινία, τους είπα… Υπήρχαν στιγμές στο σενάριο που θα υπήρχε ας πούμε μια σκηνή χωρίς εκείνον. Και λέω, παιδιά, κάθε σκηνή πρέπει να αρχίζει και να τελειώνει με τον Lucky. Δε μπορούμε να πάρουμε τα μάτια μας από αυτό. Δεν βγαίνουμε ποτέ από το κεφάλι του. Είναι μια ταινία που πάει από ένα αντικειμενικό POV σε ένα υποκειμενικό POV και ποτέ δεν χάνει την αίσθηση του Lucky, πρέπει να σιγουρευτούμε πως το κοινό ξέρει ότι ακολουθεί ένα ταξίδι και πως αυτός το κουβαλά. Δε μπορείς να το προσποιηθείς όλο αυτό ερμηνευτικά. Και δεν το προσποιήθηκε ο Harry.

Ήταν γενναίος με κάθε τρόπο, τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά. Και το να εμπιστευτεί έναν σκηνοθέτη στην πρώτη του ταινία, και μάλιστα που δεν γνωριζόμασταν και τόσο καλά. Εννοώ τον είχα γνωρίσει. Αυτό. Ήταν πολύ εντυπωσιακό.

Θυμάμαι την πρώτη μέρα που στήναμε τα πάντα, είχαμε έτοιμες τις κάμερες, ήταν έτοιμος ο ήχος, και έγινε μετά αυτή η παύση, κι ο Harry στέκεται εκεί στο γραφείο του γιατρού, εγώ τον κοιτάζω στο μόνιτορ, και ξαφνικά κάνει “ε, πες ‘action’ άνθρωπέ μου, γι’αυτό πήρες τη δουλειά, σωστά;” και εγώ σκέφτομαι “ναι, σωστά! Αυτή είναι η δική μου ατάκα. Έχασα την ατάκα μου!”

Μια τελευταία ερώτηση, και αλλάζω τελείως θέμα, επειδή είμαι μεγάλος φαν του ‘Zodiac’, μια ταινία που υποτιμήθηκε πολύ αρχικά. Τι θυμάσαι περισσότερο από τότε;

Ναι, είναι μια ταινία που έχει μεγαλώσει σε στάτους από όταν πρωτοβγήκε, τότε δεν πήγε όσο καλά ήθελαν.

Αλλά τελικά αποδείχθηκε πολύ επιδραστική, κι ο Fincher έκανε τώρα και το ‘Mindhunter’…

Η δουλειά του Fincher δικαίως λατρεύεται. Οι ασήμαντες δουλειές του είναι καλύτερες από τα έπη των περισσότερων. Είναι αληθινός master. Και είναι master στα πάντα. Θα μπορούσε να είναι σε οποιοδήποτε τμήμα ενός φιλμ και να κάνει καλά τη δουλειά. Σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο. Συμπεριλαμβάνου του τομέα της ηθοποιίας, κατά τη γνώμη μου. Αν ο Fincher ήθελε να παίζει, θα μπορούσε. Απλά δε τον ενδιαφέρει.

Αλλά ναι, είναι μια σπουδαία ταινία, που μεγαλώνει στο πέρασμα του χρόνου. Και ήταν πολύ διασκεδαστική η δουλειά μας σε αυτή! Η κεντρική σκηνή, της ανάκρισης, με τον Tony Edwards, τον Elias Koteas και τον Mark Ruffalo, που οι 4 καθίσαμε για μιάμιση μέρα… Η διάθεση και το πνεύμα των 4 μας, θέλαμε τόσο πολύ να δουλέψουμε με τον David και τον τρόπο με τον οποίο ο David δούλευε. Στο τέλος αυτής της μιάμισης μέρας που κάναμε αυτή τη σκηνή, κανείς μας δεν ήθελε να τελειώσει. Τελειώσαμε και υπήρχε μια στιγμή με μια μεγάλη παύση που κοιταζόμαστε [σσ. κάνει σιωπηλά νεύματα και κοιτάγματα μεταξύ όλων] και κάνουμε στο τέλος “ήταν τρομερά fun όλο αυτό!”.

Κάπου δυο χρόνια μετά, ήμασταν ξανά όλοι μαζί στην πρεμιέρα του ‘Shutter Island’, επειδή οι 3 από εμάς έπαιζαν και εκεί. [σσ. όλοι πλην του Edwards.] Και στεκόμασταν εκεί στο πάρτυ της πρεμιέρας, κρατάγαμε ποτά στο χέρι, και κουβεντιάζαμε λιγάκι τι κάνει τώρα ο καθένας, τι κάνεις εσύ τώρα, τι κάνεις εσύ, και μετά υπήρξε πάλι αυτή η παύση και λέει κάποιος “ΠΟΣΟ fun ήταν εκείνη η σκηνή! Πρέπει να βρούμε κάτι να κάνουμε ξανά όλοι μαζί.” Γιατί ήταν πραγματικά φανταστική τετράδα εκείνη, όλοι ήταν στα καλύτερά τους, κάθε μικρή απόχρωση έβρισκε ανταπόκριση στην ερμηνεία όλων. Τόσο διασκεδαστικό, τόσο συναρπαστικό.

*Το ‘Lucky’ προβάλλεται στις αίθουσες από την Filmtrade. Το 58ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης διεξήχθη από 2-12 Νοεμβρίου.