Jo Nesbo: “Ίσως να μην είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε το καλό”
- 8 ΙΟΥΛ 2017
Όταν ο Jo Nesbo ήταν 13 ετών, η δασκάλα του, στο σχολείο τους έβαλε να γράψουν μια έκθεση με θέμα «Περίπατος στο δάσος». Τα περισσότερα παιδιά έγραψαν για πρασινάδες, ρυάκια, πικ νικ στο γρασίδι και πουλιά. Όμορφα πράγματα. Η δικιά του έκθεση δεν ήταν και πολύ όμορφη. Mάλλον ασυνήθιστη θα την έλεγες. Βασικά, στο τέλος, κανένας από τους ήρωές του δεν γύριζε πίσω – τσεκούρι, μαχαίρι, καραμπίνα, τόξο, όλοι πέθαιναν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Η δασκάλα του ανησύχησε λίγο. Έγραψε μια ενημερωτική επιστολή στο σπίτι. Η μητέρα του ανησύχησε περισσότερο. Τότε – λέει ο Jo – «άρχισα να συνειδητοποιώ πως ήμουν μάλλον παράξενο άτομο. Μια διεστραμμένη ψυχή. Αλλά αυτό είναι το ωραίο με το να μεγαλώνεις : συνειδητοποιείς πως είναι σχεδόν φυσιολογικό το να είσαι μη -ομαλός».
Για να πω την αλήθεια, από κοντά είναι αρκετά ομαλός – τουλάχιστον έτσι έδειχνε τις δυο φορές που τον είδα. Μία, το 2015, το φθινόπωρο, όταν στη διάρκεια επίσκεψής του στην Ελλάδα (σ.σ. τα τελευταία 6-7 χρόνια πηγαίνει στην Κάλυμνο, για την οποία δηλώνει πως «είναι το καλύτερο μέρος για αναρρίχηση στον κόσμο») πετάχτηκε στην Αθήνα και συναντήθηκε με τους αναγνώστες του στο Μέγαρο. Κι άλλη μια, στη διάρκεια μιας one on one, τηλεοπτικής συνέντευξης.
Κοντός, αδύνατος, νευρώδης, με τραχιά χέρια χειρώνακτα και γένεια τριών ημερών, ο Jo Νesbo είναι σαν να ΄χει ξεπηδήσει από κάποιο gangster movie-parody του Guy Ritchie. Υπό κανονικές, φυσιολογικές συνθήκες, o Mr. Best Seller με τις 33.000.000 πωλήσεις βιβλίων δεν πρέπει να μοιάζει με Λονδρέζο μαφιόζο- μποξέρ ή πρώην δρομέα (αν υποτεθεί πως υπήρξε ποτέ τέτοιο πράγμα) ή έστω με μια πιο αδύνατη, μελαγχολική εκδοχή του Jason Statham. Οπότε ναι, θα συμφωνήσω τουλάχιστον με το «παράξενο άτομο».
Αυτή τη φορά, μιλήσαμε στο τηλέφωνο. Τον πέτυχα στο Όσλο, σε ένα διάλειμμα της παγκόσμιας περιοδείας του, για την προώθηση της ‘Δίψας’, του 11ου βιβλίου της σειράς Ηarry Hole. Πριν από λίγους μήνες, ο διάσημος ήρωάς του επέστρεψε στα ράφια και στα σοκάκια της νορβικής πρωτεύουσας, για να εντοπίσει έναν serial killer που αναζητά τα θύματά του, μέσω Τinder – έναν δολοφόνο αιμοδιψή, κατά κυριολεξία – και ο Jo είναι χαρούμενος γι’αυτό. Ακόμα ένας συλλογικός εφιάλτης, έστω και στα χαρτιά, για κείνον σημαίνει καλή δουλειά. Μμμ, σίγουρα πολύ παράξενο άτομο.
-Στο Όσλο, είναι 9 το πρωί. Τι κάνετε συνήθως τόσο νωρίς το πρωί – εννοώ όταν δεν σχεδιάζετε ή δεν εξιχνιάζετε έναν σαδιστικό, άγριο φόνο;
Α, δεν έχω συγκεκριμένο πρόγραμμα. Συνηθισμένα πράγματα, πάντως. Σήμερα ας πούμε, θα κάνω αυτή τη συνέντευξη, μετά άλλη μια ,το μεσημέρι έχω μια επαγγελματική συνάντηση, μετά θα πάω για αναρρίχηση με έναν φίλο και το βράδυ θα φάω με την κόρη μου. Ή μπορεί και να γράψω. Δεν το ξέρω ακόμα.
-Σας βρίσκω αφύσικα κανονικό – τουλάχιστον για μπεστσελερίστα crime writer. Αυτή η πλευρά σας ενθουσιάζει ή απογοητεύει όσους σας γνωρίζουν;
A, δεν το ξέρω, αλήθεια δεν το ξέρω. Δεν το προσπαθώ πάντως. Μερικές φορές – ειδικά όταν ξεκινώ να γράψω ένα βιβλο- χάνομαι λίγο, δεν ακούω, δεν μιλάω, δυσκολεύομαι να επικοινωνήσω. Είναι σαν να αποσύρομαι σε ένα άλλο σύμπαν, στο κόσμο μου. Ευτυχώς, αυτό συμβαίνει μόνο το πρωί που ξυπνάω, τις πρώτες δύο ώρες.
-Ας μιλήσουμε για τη ‘Δίψα’. Πρέπει να σας πω ότι αυτή τη φορά το παρακάνατε – ανάμεσα στα άλλα πράγματα που σκοτώσατε, δολοφονήσατε και την ιδέα πως η αγάπη μιας καλής γυναίκας μπορεί να αλλάξει έναν άντρα.
Nαι… χμ… έτσι είναι. Φαίνεται πως μάλλον δεν μπορεί.
-Σε αυτό το βιβλίο, έχω την εντύπωση ότι προσπαθήσατε να ρίξετε φως στην τρύπα που έχει στην καρδιά ο Harry (σ.σ. Ηarry’s, hole). Μεταξύ μας, ας είμαστε ειλικρινείς: πιστεύετε πως ένας τέτοιος άντρας μπορεί να αγαπήσει;
Ναι φυσικά και μπορεί, ο Harry εκκινείται από την αγάπη, είναι το πιο σημαντικό του κίνητρο – το αν μπορεί, όμως, να δεσμευτεί σε μια κανονική σχέση, είναι μια άλλη ιστορία. Ξυπνάει, κάποια στιγμή νιώθοντας ευτυχής, χαρούμενος κι αυτό τον μπερδεύει, δεν έχει καμιά εμπειρία από την ευτυχία. Δεν είναι καλός σ’αυτήν. Και ξαφνικά, βρίσκεται σε έδαφος άγνωστο για κείνον : είναι παντρεμένος, έχει φύγει από την Αστυνομία – αν και τον περισσότερο καιρό, φυσικά, σκέφτεται τον δολοφόνο που του ξέφυγε. Μοιάζει σαν να πηγαίνει γυρεύοντας για μπελάδες. Σαν να ψάχνει κάποιο λόγο για να νιώθει θυμωμένος.
-Μα γιατί; Γιατί δεν μπορεί απλώς να κάτσει στα αυγά του και να γίνει ευτυχισμένος;
Ξέρετε, νομίζω πως στο βάθος και κείνος κάνει στον εαυτό του την ίδια ερώτηση: γιατί δεν μπορώ να είμαι ευτυχισμένος ; Αλλά είναι σαν να ξέρει, εκ πείρας, πως η ευτυχία είναι εύθραυστη σαν πάγος και δεν κρατάει πολύ, αλλάζει την ίδια στιγμή που γλιστράς, ανέμελος πάνω της. Εκείνος, έχει ακούσει ήδη την πάγο να σπάει. Τώρα περιμένει την πτώση στα βαθιά, σκοτεινά νερά. Ένα μέρος του Harry – κι αυτό είναι κάτι που μοιράζεται με αρκετούς, πραγματικούς ανθρώπους – πάσχει από κρυφή επιθυμία δυστυχίας. Κάποιοι απλώς έχουν ανάγκη μια πινελιά θλίψης στη ζωή τους.
– Τι είναι, αλήθεια η ευτυχία; Πώς την είδατε εσείς σε αυτό το βιβλίο; Είναι κάτι που μπορούμε να επιλέξουμε;
Αυτό είναι άλλη μια ερώτηση που πρέπει να κάνουμε. Μπορούμε να ρωτήσουμε π.χ. γιατί οι άνθρωποι παντρεύονται και κάνουν παιδιά που δεν θέλουν ή γιατί επιλέγουν δουλειές που μισούν. Στην περίπτωση του Harry, βέβαια, η δουλειά του συνοδεύεται με ένα μεγάλο χρέος, μια ευθύνη απέναντι στην κοινωνία. Μια κοινωνία από την οποία ο ίδιος είναι, ουσιαστικά, ξένος, δεκάδες χιλιάδες απρόσωπους ανθρώπους με τους οποίους δυσκολεύεται να συνδεθεί – οπότε γιατί αισθάνεται υπεύθυνος γι’αυτούς; Κι όμως, το κάνει. Δέχεται να θυσιαστεί. Και αυτό δίνει νόημα στο μαρτύριό του.
-Θυσιάζεται όμως στ’ αλήθεια; Ή απλώς δεν μπορεί να κάνει αλλιώς;
Αυτό, υποθέτω είναι το ζήτημα ελεύθερης βούλησης: το αν είμαστε ή όχι αιχμάλωτοι της μοίρας μας. Αν επιλέγουμε τα λάθη μας ή αν είμαστε «προγραμματισμένοι» να τα επαναλάβουμε, γιατί τείνουμε να ενεργούμε με παρόμοιο τρόπο, σε παρόμοιες συνθήκες. Η ελεύθερη βούληση είναι ένα γρίφος και δεν έχουμε φτάσει ούτε στη μέση, στην προσπάθεια μας να τον λύσουμε. Κι επίσης, είναι το κεντρικό θέμα στο σύστημα της δικαιοσύνης μας: οι περισσότεροι πιστεύουν πως με το να τιμωρείς τον ένοχο ενός εγκλήματος αποδίδεις δικαιοσύνη, η δε τιμωρία συνδέεται με την θρησκεία, αφού ο κόσμος πιστεύει πως ο καθένας μας είναι ελεύθερος να ακολουθήσει το δρόμο του Θεού, να επιλέξει το «καλό». Ίσως όμως και να μην είναι.
-Αυτή είναι η πιο άγρια ιστορία του ήρωά σας, βουτηγμένη στο αίμα – στην κυριολεξία. Ο Harry Hole υπερβαίνει το ανθρώπινο μέτρο, διαπράττει ύβρι, είναι ένας τραγικός ήρωας. Ξέρω πως έχετε μελετήσει τους Έλληνες κλασικούς. Θα ακολουθήσει η πτώση του;
Η ‘Δίψα’ είναι ένα αιματοβαμμένο βιβλίο, δεν θα έλεγα όμως πως είναι το πιο σκοτεινό του Ηarry – έχει ανοίγματα, ξέφωτα με φως. Τον βλέπουμε βέβαια να βασανίζεται από τις αμφιβολίες του, την παρόρμησή του να ενεργήσει σαν υπεύθυνος διώκτης του εγκλήματος – και στο τέλος επιλέγει να αναλάβει αυτό το ρόλο, να αναλάβει την ευθύνη του απέναντι στην κοινωνία. Τον περιμένουν αρκετές καλές στιγμές, νομίζω, όμως υπάρχει σίγουρα και κάτι τραγικό σε αυτό τον ήρωα.
-Η αλήθεια είναι πως είναι οδυνηρό για μας, τους αναγνώστες σας να σας βλέπουμε να τιμωρείτε τους αγαπημένους μας ήρωες. Δεν νομίζω πως θα σας συγχωρήσουμε ποτέ για ό, τι συνέβη στην Μπέτε Λεν (spoiler alert: η αξιωματικός της Σήμανσης – ηρωίδα στη σειρά βιβλία του Νesbo, με πρωταγωνιστή τον Harry Hole – πεθαίνει με θεαματικά οδυνηρό τρόπο στην ‘Αστυνομία’, το προηγούμενο βιβλίο από τη ‘Δίψα’).
Ωχ, ναι, έχετε δίκιο, σας καταλαβαίνω – η μόνη μου δικαιολογία είναι πως η Μπέτε έπρεπε να ακολουθήσει την μοίρα της. Φυσικά, ως συγγραφέας, εγώ είμαι ο «καπετάνιος» του πλοίου, κι αυτός που αποφασίζει για το τι θα συμβεί, από την άλλη όμως υπάρχει και μια εσωτερική λογική σε κάθε χαρακτήρα, μια βαρύτητα που δεν μπορώ να αγνοήσω. Και δεν πρέπει να το κάνω. Είσαι σαν η ιστορία να προϋπάρχει, να είναι ήδη εκεί. Εσύ, ως συγγραφέας, καλείσαι απλώς να την καταγράψεις…
-Πόσοι από τους φίλους σας – αφού διάβασαν την ‘Δίψα’ – έκλεισαν τους λογαριασμούς τους στο Tinder;
Χα χα, μόνο μια: η φίλη που χρησιμοποίησα για να κάνω την έρευνά μου για το Tinder. Aλλά νομίζω πως θα τον έκλεινε έτσι κι αλλιώς – το πιστεύετε πως μέσα από αυτόν τον λογαριασμό γνώρισε το αγόρι της; Να που κάποιες Tinder ιστορίες έχουν και καλό τέλος.
-Δε μπήκατε στον πειρασμό να ανοίξετε δικό σας λογαριασμό, για έρευνα πεδίου;
Ναι, αυτό ήταν το πλάνο, στην αρχή. Όπως ξέρετε, κάνω έρευνα για τα βιβλία μου – μερικές φορές, μάλιστα, υπερβολικά μεγάλη έρευνα – αλλά σε αυτή την περίπτωση, για να πω την αλήθεια, δείλιασα. Θεώρησα πως θα ήταν πολύ σκληρό να βγω ραντεβού μέσω Tinder, παριστάνοντας πως το θέλω για άλλους λόγους, και όχι για τον πραγματικό – δηλαδή από επαγγελματικό ενδιαφέρον.
-Μα δεν θα σας αναγνώριζαν έτσι κι αλλιώς;
Στην Νορβηγία, το πιθανότερο είναι πως ναι, θα με αναγνώριζαν. Αλλά έτσι κι αλλιώς, απ’ όσο ξέρω υπάρχουν και celebrities που βγαίνουν ραντεβού μέσω Tinder.
-Χμμμ… ενδιαφέρον. Θέλετε να μιλήσουμε λίγο για τον βαμπιρισμό; Στην Ελλάδα, ξέρετε υπάρχουν δεκάδες μύθοι για βρικόλακες, βαμπίρ, σκοτεινά πνεύματα, κανείς όμως δεν έχει ασχοληθεί με το θέμα από την ψυχολογική του πλευρά. Τι σας τράβηξε σε αυτή την ιδέα;
Νομίζω πως ήταν ακριβώς αυτό, ο όρος «κλινικός βαμπιρισμός», με τον περίεργο συνδυασμό των μύθων και των θρύλων που αναφέρατε και μιας πλευράς καθαρά επιστημονικής, που συνοψίζεται στη λέξη «κλινικός». Είναι ένα παράδοξο. Aκόμα και το «βαμπιρισμός», ουσιαστικά επινοήθηκε από τον ψυχολόγο Richard Noll, ο οποίος, εναλλακτικά χρησιμοποιούσε τον όρο Renfield’s Syndrome (σ.σ.Renfield όπως ο υπηρέτης του Dracula, στο μυθιστόρημα του Bram Stoker) για να περιγράψει την διαταραχή κάποιων ανθρώπων, που έχουν την εμμονή να πίνουν αίμα.
-Αυτό είναι ένα στοιχείο που στη ‘Δίψα’ το χρησιμοποιείτε και μεταφορικά – όταν πίνεις το αίμα κάποιου, ουσιαστικά ενσωματώνεις την ζωική του ενέργεια.
Αυτό είναι, η μια περίπτωση ναι. Από την άλλη, το να πίνεις το αίμα του θύματός σου είναι και μια μορφή, ύψιστης οικειότητας. Ή οικειοποίησης. Και ελέγχου.
-Ο κακός της ‘Δίψας’ είναι ο πιο σατανικός κακός των βιβλίων σας και οι φόνοι που διαπράττει είναι σκληροί, θηριώδεις, βρώμικοι. Νιώθετε την ανάγκη να εντυπωσιάσετε το κοινό σας – ένα κοινό εθισμένο στο κινηματογραφικό σπλάτερ;
Όχι, δεν επιχειρώ να εντυπωσιάσω κανέναν. Προσπαθώ μόνο να βεβαιωθώ πως τα βιβλία αυτής της σειράς θα συνεχίσουν να παρουσιάζουν ενδιαφέρον για μένα. Συνήθως δεν με ενδιαφέρουν τα τέρατα, τα τέρατα στα βιβλία, είναι σαν τους καρχαρίες: δεν είναι δίκαιοι ή άδικοι, είναι αυτοί που είναι και τους μισούν όλοι. Ουσιαστικά ο μόνος λόγος που υπάρχουν εκεί έξω είναι για να δεις πως αλληλεπιδρά ο ήρωας μαζί τους. Κατ’ εξαίρεση σε αυτή την περίπτωση, με ενδιέφερε και το τέρας. Ήθελα να δω, τι σκέφτεται και πως λειτουργεί ο καρχαρίας.
-Γιατί;
Διότι όταν το κάνεις αυτό, όταν αρχίσεις και περιγράφεις και εξηγείς το τέρας, και συνδέεσαι μαζί του, μπορείς να δεις και μια άλλη, πλευρά του: την εναλλακτική λογική της τρέλας. Κι αυτό – δηλαδή το γεγονός πως ακόμα και το τέρας υπακούει σε κάποιους κανόνες, αιτίες, λογική – έχει, νομίζω τρομακτικό ενδιαφέρον.
-Ένα από τα best sellers της σειράς Harry Hole, o ‘Χιονάνθρωπος’ έγινε ταινία και θα βγει το φθινόπωρο στις αίθουσες. Είδατε καθόλου υλικό από τα γυρίσματα;
Όχι δεν το έχω δει. Και μάλλον δεν θα το δω μέχρι την πρεμιέρα.
-Δεν έχετε την περιέργεια να δείτε τον Harry Hole, με σάρκα και οστά;
Όχι, Είναι μια ταινία – ο ήρωάς μου, γεννήθηκε, ζει μες στις σελίδες των βιβλίων μου. Έχω το δικό μου σύμπαν, ο σκηνοθέτης Τomas Alfredson έφτιαξε το δικό του πιθανότατα, με έναν Harry διαφορετικό από κείνον που φαντάστηκα εγώ. Πάντα βλέπω τα βιβλία μου με αυτή την προοπτική: ως βάση, τροφή για άλλους παραμυθάδες.
-Και με το επόμενο βιβλίο σας τι γίνεται ; Θα είναι πάλι μια ιστορία του Harry ή κάτι άλλο; Το magnum οpus σας, ίσως…
Ε, λοιπόν… Ξέρετε, ως συγγραφέας, ό,τι και αν είναι αυτό που γράφεις, -είτε αστυνομικό, είτε κάτι άλλο – ελπίζεις πως με τον καιρό, με κάθε καινούργια σου δουλειά, γίνεσαι καλύτερος, ακονίζεις τα εργαλεία που έχεις στη διάθεσή σου. Και πάντα ψάχνεις για κείνη, τη μεγάλη ιστορία, το επόμενο σπουδαίο βιβλίο. Πιθανότατα αυτό είναι μια υπέροχη και μάλλον χρήσιμη ψευδαίσθηση – το να πιστεύεις δηλαδή πως, ως συγγραφέας ήρθες στη γη, για να πεις μια συγκεκριμένη ιστορία. Ή πολλές. Αν έχω κάτι τέτοιο, στο πίσω μέρος του μυαλού μου; Μμμ μπορεί και να έχω. Αλλά δεν θα σας το πω. Για να μην το γρουσουζέψω…
Ιnfo: Η ‘Δίψα’, όπως και όλες οι περιπέτειες του Harry Hole, κυκλοφορούν στην Ελλάδα από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. Φέτος το καλοκαίρι, μάλιστα, ο Jo Nesbo και ο δημοφιλής ήρωάς του, χώρεσαν σε δέκα ολοκαίνουργιες κασετίνες, με δύο βιβλία, σε εξαιρετική, εκπτωτική τιμή. Και κάτι ακόμα : 100 συσκευασίες περιέχουν δωροεπιταγές βιβλίων από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο αξίας 30 έως 200 ευρώ. Σας περιμένουν, να τις ανακαλύψετε, στο πλησιέστερο βιβλιοπωλείο.
ΔΕΣ ΑΚΟΜΑ: