“Θέλω να εξαντλώ τους ηθοποιούς μου”: Η Ζιστίν Τριέ για το ψεύτικο σεξ και τα αληθινά δάκρυα του σινεμά της

Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να σκηνοθετείς ηθοποιούς κατά την απόδοση συγχυσμένων χαρακτήρων; Υποθέτουμε το να τους φέρνεις στα άκρα τους είναι μία μέθοδος, και το να αφήνεις να δεις τι θα έρθει μετά από αυτή την εξάντληση είναι ένα συναρπαστικό πείραμα. Σαν ακοντρολάριστος Φίντσερ, η Ζιστίν Τριέ μας περιγράφει με χαρά και πάθος τη μέθοδό της, φορώντας τα γυαλιά ηλίου της (κι ας καθόμαστε στη σκιά, το κάνει pull off το λουκ) και μιλώντας αναλυτικά για το πώς συνθέτει τις ταινίες της κομμάτι-κομμάτι στο μοντάζ, χωρίς πάντα να ξέρει από πριν πώς θα εξελιχθεί υφολογικά μια σκηνή.

Αυτό ίσως βοηθά να εξηγήσει γιατί το ‘Sibyl’ (στις ελληνικές αίθουσες με τίτλο ‘Sex και Ψυχανάλυση’) είναι τόσο διασκεδαστικό σινεφιλικό παιχνίδι, και γιατί οι ηθοποιοί μοιάζουν να το διασκεδάζουν τόσο. Στην ταινία, η Βιρζινί Εφιρά (του επερχόμενου κολασμένα πολυαναμενόμενου Βερχόφεν) παίζει μια ψυχοθεραπεύτρια που προσπαθεί να εστιάσει στη συγγραφή, όμως παθαίνει εμμονή με τη ζωή μιας wannabe νεαρής ηθοποιού, που παίζει η Αντέλ Εξαρχόπουλος.

Τα όσα ακολουθούν είναι εξόχως ψυχαναλυτικά, ερωτικά, δραματικά και κωμικά, καθώς η εμπλοκή της μίας στη ζωή της άλλης οδηγεί και τις δύο σε ένα άκρως απρόοπτο γύρισμα ταινίας-μες-στην-ταινία στο Στρόμπολι, κάπου ανάμεσα στο ηφαίστειο και τη θάλασσα.

Για την απολαυστική ταινία είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε στις Κάννες με την Τριέ, που μας εξήγησε πώς φτιάχνει τις ταινίες της μέσα από αντιφατικές λήψεις, πώς οδηγεί ηθοποιούς στα άκρα, και πώς το σκηνικό θέτει τον τόνο για το φιλμ.

Οι ηθοποιοί μας είπαν πως σε συγκεκριμένα σημεία κάνατε πολλές λήψεις, κάποιες φορές ακόμα και αντιφατικές σε τόνο, και πως έβρισκες την αλήθεια στο μοντάζ. Μπορείς να εξηγήσεις λίο περισσότερο την προσέγγισή σου;

Ναι, ναι! Μου αρέσει να το κάνω αυτό, να μπλέκω τα πράγματα, να τα κρατώ όλα φρέσκα. Να βάζω τους ηθοποιούς να αλλάζουν κατευθύνσεις ακόμα και για την ίδια σκηνή. Με διαφορετικές λήψεις, αν αλλάξεις κατεύθυνση δεν εξαντλείς τη μία νότα στην οποία στοχεύεις. Με την ίδια ιδέα, κουράζεσαι και κουράζεις. Για παράδειγμα στις ερωτικές σκηνές, ακόμα κι αν είναι χορογραφημένες, είναι ωραίο να κάνεις μια πιο κωμική λήψη τη μία φορά, πιο σοβαρή την επόμενη. Μου αρέσει όταν για παράδειγμα υπάρχει ένα ξέσπασμα γέλιου από το πουθενά, μου αρέσουν οι εκπλήξεις.

Και για να τις βρω, σπρώχνω πάρα πολύ τους ηθοποιούς συναισθηματικά στην αρχή σε μια σειρά από λήψεις, και τους αρέσει αυτό, να γίνονται πολύ συναισθηματικοί και να νιώθουν πως έχουν κάνει την καλύτερη σκηνή τους. Αλλά στην πραγματικότητα είναι μετά, στην επόμενη, όταν λειτουργούν πιο περιορισμένα, αλλά έχουν ακόμα ίχνη συναισθήματος στο πρόσωπό τους, που είναι συχνότερα η καλύτερη λήψη, κάτι που το καταλαβαίνεις στο μοντάζ. Έχω την ανάγκη να εξαντλώ τους ηθοποιούς μου. Για παράδειγμα η Βιρζινί στο τέλος της ταινίας, όταν κλαίει στο σινεμά, ήταν πραγματικά σε αυτή την κατάσταση. Ακόμα και όταν είπα “cut”, συνέχισε να κλαίει. Λατρεύω να τους φέρνω σε αυτή την κατάσταση, να τους οδηγώ στο χείλος, αλλά φυσικά μόνο όταν η σκηνή το απαιτεί.

Πώς ένιωσες στο Στρομπόλι όταν ήσουν εκεί και έκανες το φιλμ;

Είναι σχετικό μυστικιστικό. Ήταν πολύ ξεχωριστός ο χρόνος μου εκεί, με το παρελθόν του νησιού, αλλά και το κινηματογραφικό του παρελθόν. Με το ηφαίστειο επίσης, και με όλα όσα αυτό εκπροσωπεί. Επίσης, πολλοί άνθρωποι μου είχαν πει προσωπικές ιστορίες από την περιοχή, έχοντας πάει εκεί σε συγκεκριμένες περιόδους της ζωής τους, όπως για παράδειγμα μετά από κάποιο χωρισμό ή κάποιον θάνατο. Μοιάζει να είναι σημαντικό μέρος για πολύ κόσμο.

Όσο για το ίδιο το γύρισμα, λόγω περιορισμών και οικονομικών ζητημάτων, και την διαθεσιμότητα της Σάντρα Ούλερ, αναγκαστήκαμε να γυρίσουμε τις σκηνές στο Στρομπόλι στην αρχή των γυρισμάτων. Το οποίο δεν ήταν ιδανικό, επειδή σήμαινε πως έπρεπε να μεταφερθούμε νοητικά στο μέρος που βρίσκονταν οι χαρακτήρες σε εκείνο το σημείο της ιστορίας, και να φανταστούμε όλο το πρώτο μέρος. Επίσης κάποιες από τις πιο περίπλοκες σκηνές όλης της ταινίας γυρίστηκαν στο νησί, οπότε ήμουν σε μια κάποια κατάσταση. Αλλά ήταν πολύ δυνατό μέρος και έκανε τα πάντα πιο έντονα. Είχαμε όλους αυτούς τους ανέμους, τα κύματα, και ανθρώπους να ξερνάνε στη βάρκα. Ήταν αξέχαστο!

Δεδομένου του επαγγέλματος της κεντρικής ηρωίδας, που είναι ψυχοθεραπεύτρια, ένιωσες εσύ πως το σινεμά είναι μορφή θεραπείας;

Όχι, δε νομίζω πως είναι θεραπεία. Δυστυχώς ίσως. Αλλά είναι οπωσδήποτε ένας τρόπος να σε βοηθήσει να ζήσεις, σε βοηθά να δημουργήσεις ιστορίες.

Βλέπεις τον εαυτό σου κοντά στη σκηνοθέτη που παίζει η Σάντρα Ουλέρ;

Ελπίζω όχι! [γελάει] Αλλά με αγγίζει αυτός ο ρόλος. Καταλαβαίνω πως είναι μια γυναίκα που πρέπει να κάνει αυτή τη δουλειά, δε μπορεί να χάσει χρόνο εν μέσω μιας τόσο δύσκολης κατάστασης. Αλλά για μένα ήταν διασκεδαστικό να την φέρω αντιμέτωπη με μια κατάσταση όπου έπρεπε να γυρίσει την ταινία, και την ίδια στιγμή να σκηνοθετεί πράγματα που της θυμίζουν τον πόνο που περνάει με έναν πολύ ευθύ τρόπο. Για μένα αυτός ήταν ένας τρόπος να εξερευνήσω το πώς συγκρούονται η μυθοπλασία και η πραγματικότητα.

Πώς συνεργαστήκατε με τον Άρθουρ Χαράρι στο σενάριο;

Αρχικά δεν ήθελε να συνεργαστούμε επειδή ξέρουμε καλά ο ένας τον άλλον και κάποιες φορές όταν ξέρεις κάποιον πολύ καλά μπορεί να είναι δύσκολο. Μπορεί να φτάσεις σε έντοντες καταστάσεις, οι μάσκες πέφτουν και μπορεί να γίνεις κακός. Αλλά πραγματικά επέμεινα επειδή επίσης είναι κάποιος που του αρέσει να παίρνει πράγματα από άλλους. Κι ήταν εκείνος που μου είπε να απελευθερωθώ από το πολύ πιο προγραμματισμένο μου φιλμ, ‘Victoria’.

Εγώ του είχα φέρει τη σύνοψη, για τις δύο γυναίκες που περνάν τις δύο παράλληλες κρίσεις τους, και εκείνος βοήθησε να αναπτυχθεί ο τρόπος που τα δύο επαγγέλματά τους θα έθρεφαν την ιστορία, μέσα από το παίξιμο, το γράψιμο, την ψυχοθεραπεία. Επίσης έφερε μια πιο μπαρόκ πλευρά. Κι έπειτα είχαμε αυτή την διαρκή συζήτηση, μοιραζόμασταν αναφορές, δείχναμε ταινίες ο ένας στον άλλο. Μου έδειξε το ‘Player’ του Ρόμπερτ Άλτμαν, που ήταν απίστευτο για μένα. Δεν ξέρω αν το φιλμ μου τελικά του μοιάζει, αν και υπάρχει η διάσταση του μεγάλου ensemble, με τους πολλούς χαρακτήρες. Αλλά τελικά αυτό που έχει σημασία είναι να ξεφορτωθείς τις επιρροές σου και να γυρίσεις την ταινία σου.

Πώς δούλεψες το γύρισμα των ερωτικών σκηνών;

Εξαρτάται από την προσωπικότητα του καθενός, και οι ερωτικές σκηνές σε αυτή την ταινία ήταν πολύ σημαντικές και έπρεπε να είναι πολύ ακριβείς. Απλά έπρεπε να βουτήξω σε αυτές.  Ως γυναίκα μπορείς να ζητήσεις άλλα πράγματα από μια άλλη γυναίκα από ό,τι αν ήμουν άντρας. Αλλά από την άλλη η Βιρζινί είχε μόλις γυρίσει ταινία με τον Βερχόφεν, και είμαι σίγουρος πως της ζήτησε πολύ περισσότερα από ό,τι εγώ.

Στηρίζεις το κίνημα Women in Motion; [σσ. σχετικά με το ρόλο των γυναικών στη βιομηχανία του σινεμά]

Ως γυναίκα είμαι φεμινίστρια, αλλιώς θα πυροβολούσα τον εαυτό μου. Αλλά είμαι αντίθετη στην ιδέα ότι υπάρχουν αντρικές ταινίες και γυναικείες, πως διαχωρίζεται έτσι το σινεμά. Υπάρχει νομίζω κάτι εγγενώς μισογύνικο σε αυτή την ιδέα. Αλλά φυσικά οι γυναίκες πρέπει να εκπροσωπούνται παντού και όχι μόνο ως σκηνοθέτες, αλλά σε όλες τις δουλειές. Παρατηρούμε ότι οι αριθμοί των γυναικών είναι μεγαλύτερες σε χαμηλότερες θέσεις κι αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό αν θέλουμε να αλλάξουν τα πράγματα και στη νοοτροπία.

*Το ‘Sibyl’ (‘Sex & Ψυχανάλυση’) κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Σπέντζος. Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν τον Μάιο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Καννών.