Klaus Kinski: Η ιστορία ενός κτήνους με απίστευτο ταλέντο

Μια μέρα του Οκτωβρίου του 1926 γεννιέται στην Πολωνία ένας από τους πιο σημαντικούς ηθοποιούς που έβγαλε ποτέ ο ευρωπαϊκός κινηματογράφους, ο Klaus Kinksi. Στην πορεία της ζωής του θα προσφέρει ως καλλιτέχνης σε όλους μας μερικές από τις σπουδαιότερες ερμηνείες στην ιστορία του κινηματογράφου και ως πατέρας/συνεργάτης/σύζυγος/φίλος μερικές από τις πιο φρικιαστικές ιστορίες κακοποίησης και ψυχολογικής πίεσης.

Το κίνημα του #me_too έφερε στην επιφάνεια πολλές ιστορίες κακοποίησης ή παρενόχλησης (κυρίως) γυναικών. Τα στόματα άνοιξαν συνολικά, όπως και η συζήτηση για τη σεξουαλική παρενόχληση. Παράπλευρα άνοιξε και μια δεύτερη συζήτηση, λιγότερο επιτακτική και επείγουσα: τι συμβαίνει αν ένας άνθρωπος μοιράζεται τη διπλή ταυτότητα του σπουδαίου καλλιτέχνη και του άθλιου ανθρώπου; Ο Kinski ταιριάζει ίσως περισσότερο από τον καθένα στη συζήτηση αυτή. Δεν είναι μόνο πως μιλάμε για έναν ηθοποιό με αδιανόητο ταλέντο και αρρωστημένη ψυχοσύνθεση. Το ζήτημα εδώ είναι πως αυτή ακριβώς η ψυχοσύνθεσή του αποτέλεσε τη βάση για τους περισσότερους από τους ρόλους που έφτασε σε τέτοιο σημείο, ώστε να νομίζεις ότι όντως δεν θα μπορούσε να υπάρξει κανείς καταλληλότερος για τον ρόλο.

Ο Kinski έγινε γνωστός φυσιογνωμικά για πρώτη φορά με τη σύντομη συμμετοχή του στο εμβληματικό “Doctor Zhivago” και στη συνέχεια σε διάφορα spaggetti western. Το πρώτο δείγμα του πραγματικά σπουδαίου ταλέντου του όμως ήρθε στην πρώτη συνεργασία του με τον Werner Herzog, σε μια σχέση σκηνόθετη-ηθοποιού που έγινε αφορμή για απίστευτα επεισόδια κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Οι κρίσεις και οι παρανοϊκές συμπεριφορές του Kinski ξέφυγαν γρήγορα από τον στενό κύκλο των ανθρώπων που δούλευαν μαζί του, ακόμα και σε περιπτώσεις, όπως το ‘Aguirre, the Wrath of God’ ή το ‘Fitzcarraldo’, ταινιών δηλαδή που γυρίστηκαν στο μεγαλύτερο μέρος τους κυριολεκτικά μέσα στη ζούγκλα. Ο ίδιος ο Werner Herzog παραδέχτηκε ότι σχεδίασε τη δολοφονία του Kinski περισσότερες από μια φορές μη αντέχοντας ψυχολογικά τη συνύπαρξη μαζί του. Μια φορά μάλιστα o Kinski γλύτωσε τελευταία στιγμή να καεί ζωντανός στο κρεβάτι του χάρη στον σκύλο του που επιτέθηκε στον Herzog τη στιγμή που εκείνος ήταν έτοιμος να κάψει το σπίτι του.

Η ψυχολογική πίεση που ασκούσε ο Kinski ήταν τόσο μεγάλη, ώστε στις σκηνές που, κατά το σενάριο, o χαρακτήρας που ενσάρκωνε δεχόταν βία, το υπόλοιπο cast ξεσπούσε εναντίον του, με αποτέλεσμα πολλές φορές εκείνος να χτυπήσει άσχημα. Η σχέση μίσους του με το υπόλοιπο cast δεν είναι ακριβώς αδικαιολόγητη. Στα τέλη των γυρισμάτων του ‘Aguirre’, ο Kinski εξαγριωμένος από τον θόρυβο που έκανε το υπόλοιπο cast τη στιγμή που έπαιζαν χαρτιά πυροβόλησε τρεις φορές προς το μέρος τους, με αποτέλεσμα να τραυματίσει στο δάχτυλο ένα μέλος της ομάδας.Φημολογείται μάλιστα ότι κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ίδιας ταινίας ο Herzog απείλησε με όπλο τον Kinski και στη συνέχεια, όταν εκείνος αποχωρούσε, έστρεψε την κάννη στον εαυτό του, περιστατικό που έχει αρνηθεί επανειλημμένα ο ίδιος ο Herzog.

Σε ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή του, το ‘I Am My Films – A Portrait of Werner Herzog’ (1978), o Werner Herzog κάνει μια σύντομη αναφορά στη σχιζοειδή σχέση του με τον Klaus Kinksi και αφήνει να ακουστεί ένα recording από μια κρίση υστερίας του Kinski κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του ‘Aguirre, the Wrath of God’. Ακούει χαμογελώντας την ομολογουμένως σοκαριστική ηχογράφηση και τονίζει:

“Σήμερα μπορώ να γελάω με αυτό αλλά τη στιγμή εκείνη δεν ήταν καθόλου αστείο. Οφείλω να παραδεχτώ πως η υστερία του Kinksi γινόταν παραγωγική […] όταν ο Kinski γινόταν πραγματικά υστερικός προσπαθούσαμε γρήγορα να ξεκινήσουμε γυρίσματα και εκείνος μας έδινε κάτι που πιθανόν κανένας άλλος άνθρωπος στον πλανήτη δεν μπορούσε να φέρει στη σκηνή“.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών;  Ένα αριστούργημα. Ο Kinski ενσαρκώνει τον Aguirre, έναν Ισπανό conquistador, μέλος μιας ομάδας στρατιωτών του Pizarro που αναζητούν μέσα στη ζούγκλα του Αμαζονίου το μυθικό El Dorado. Όταν ο επικεφαλής της ομάδας αποφασίζει την επιστροφή της ομάδας, ο Aguirre τυφλωμένος από ματαιοδοξία ξεκινά μια ανταρσία, προκειμένου να συνεχιστεί η εξερεύνηση. O Κinski ουσιαστικά κάνει μια ερμηνεία που ταιριάζει στην ίδια την ψυχοσύνθεσή του. Όταν την είδα δεν μπόρεσα να χωνέψω πόσο σπουδαία ήταν. Ακόμα δεν μπορώ. Oτιδήποτε σε αυτή την ταινία περιστρεφόταν γύρω από το παρανοϊκό βλέμμα του Kinski, ο οποίος είχε εγκαταλείψει τον εαυτό του και για όλη τη διάρκεια των γυρισμάτων είχε γίνει ένας παρανοϊκός Ισπανός στρατιώτης του 16ου αιώνα.

 Eπτά χρόνια μετά το ‘Aguirre’, οι Kinski και Herzog συνεργάζονται στο remake της μάλλον πιο εμβληματικής ταινίας τρόμου, του ‘Nosferatu’ και το 1982 στο επίσης γυρισμένο στη ζούγκλα ‘Fitzcarraldo’. Η τελευταία ταινία που έκαναν μαζί ήταν το ‘Cobra Verde’ του 1987. Ο Herzog χρησιμοποιούσε τον Kinski σε ταινίες περιστρεφόμενες καθολικά γύρω από διαταραγμένους ήρωες που έπαιζαν με -και συνήθως ξεπερνούσαν- τα όρια της παράνοιας βλέποντας ταυτόχρονα και την τραγική (με την πρώτη σημασία του όρου) κατάσταση την οποία ζει ένας σχιζοφρενής: την απομόνωση, τις απογοητεύσεις, τις ψευδαισθήσεις μεγαλείου που συντρίβονται από την πραγματικότητα, τον φθόνο για τους φυσιολογικούς αλλά λιγότερο ταλαντούχους ανθρώπους. Ο Herzog ουσιαστικά ζήταγε από τον Kinski να ενσαρκώσει τον εαυτό του σε διαφορετικές εποχές και διαφορετικά περιβάλλοντα.

Ο Κlaus Kisnki πέθανε στις 23 Νοεμβρίου 1991 από ανακοπή καρδιάς. Το αποκορύφωμα, ωστόσο, της παρανοϊκής ψυχοσύνθεσης του Kinski το μαθαίνουμε μετά θάνατον από τις αποκαλύψεις των δύο παιδιών του. Η Pola Kinski, μεγαλύτερη κόρη του, αποκάλυψε στην αυτοβιογραφία της πως ο πατέρας της βιάζε συστηματικά από την ηλικία των 5 μέχρι τα 19 της έτη. Η κακοποίηση της σταμάτησε το 1972 (χρονιά που βγήκε στις αίθουσες το ‘Aguirre’) αλλά η ίδια τόνισε πως ένιωσε ανακούφιση μόνο στην είδηση του θανάτου του πατέρα της.

Έγραψα αυτό το βιβλίο επειδή δεν μπορώ να αντέξω άλλο το πώς ο άνθρωπος αυτός δοξάζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο ολοένα και περισσότερο, χρόνο με το χρόνο

Και πραγματικά ποιος μπορεί να την αδικήσει; Τι σημασία έχει για μια κακοποιημένη κόρη η καλλιτεχνική αξία του βιαστή πατέρα της; Μπορούμε να συζητάμε σφίγγοντας το φουλάρι μας για το πόσο σπουδαίος ηθοποιός είναι ένας βιαστής και παιδόφιλος; Προσωπικά ήμουν πολύ τυχερός γιατί πρόλαβα να δω κάποιες από τις ταινίες του πριν μάθω για τις αποκαλύψεις της Pola Kinski. Έκτοτε δεν ξαναείδα τίποτα. Καταλαβαίνω το επιχείρημα περί αυτονομίας του καλλιτέχνη από τον άνθρωπο, αλλά πού μπαίνουν τελικά τα όρια; Μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να θαυμάζουμε έναν άνθρωπο που έχει φτάσει στο απόλυτο κακό; Από την άλλη, έχει νόημα να αφήσουμε στη λήθη το έργο ενός ηθοποιού με τέτοιο τρομερό ταλέντο; Δεν είναι άδικο για όλους τους υπόλοιπους συντελεστές όλων αυτών των ταινιών;

Η Nastassja Kinski, αδερφή της Pola και κόρη του Klaus Kinski.

 O τρόπος που μας έχει διαμορφώσει η εποχή που ζούμε μας έχει κάνει αδύναμους να δώσουμε μια απόλυτη απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Οι εκπτώσεις που πρέπει να κάνουμε είναι πραγματικά πολύ σοβαρές είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση. Η απόλυτη διάκριση του καλλιτέχνη από το έργο του είναι τελείως αδύνατη με δεδομένο ότι καμία δημιουργία δεν πέφτει από τον ουρανό, αλλά αντίθετα έρχεται μέσα από ερεθίσματα, ιδέες και την κοσμοθεωρία ενός ανθρώπου. Ο καλλιτέχνης επηρεάζεται από το κοινωνικό, ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται, ενώ ταυτόχρονα ένα έργο τέχνης έχει τη δυναμική να επηρεάσει τους δέκτες προτείνοντας τρόπους σκέψης και καλλιεργώντας αξίες. Τι θα ήταν η ερμηνεία του Kinski χωρίς τα αρρωστημένα συναισθήματά του; Τι συνεπάγεται το να τον θαυμάζεις, αφού έχεις μάθει όλα όσα έκανε;

Το κείμενο αυτό ομολογουμένως γράφτηκε με έναν συνδυασμό συναισθημάτων θαυμασμού και απέχθειας, εκνευρισμού και θλίψης. Προφανώς η αισθητική μου κρίση για τις ερμηνείες του Kinski θα είχε επηρεαστεί αν είχα πληροφορηθεί για τη ζωή του πριν τις δω. Άλλωστε, η τέχνη δε φέρει μόνο αισθητική. Τελικά θυμάμαι ένα quote που φέρεται να είπε και που για όλα τα παραπάνω συναισθήματά μου είναι κατά κάποιο τρόπο λυτρωτικό:

“Θα προτιμούσα να μην ήμουν ποτέ ένας ηθοποιός. Θα προτιμούσα να ξεπουλάω το κορμί μου στον δρόμο από το να πουλάω τα δάκρυα μου και το γέλιο μου, τον πόνο μου και τη χαρά μου“.

Φωτογραφίες: AP IMAGES