Μια συζήτηση με τον Γιώργο Κυριαζή, τον μεταφραστή του Cormac McCarthy

Στάχτες. Ένας γκρίζος, μεταποκαλυπτικός ουρανός, διάσπαρτες φωτιές, ένας πατέρας και ο γιος του οι οποίοι προσπαθούν να επιβιώσουν από μια καταστροφή για την οποία, ως θεατές, δεν γνωρίζουμε το παραμικρό. Αυτός είναι ο Δρόμος του Cormac McCarthy, τουλάχιστον στην κινηματογραφική του μεταφορά το 2009.

Το βιβλίο, από την άλλη, είναι πολλά περισσότερα, κάτι το οποίο θα έχει την ευκαιρία να διαπιστώσει σύντομα το αναγνωστικό κοινό – τον Δεκέμβριο η έκδοσή του από τις εκδόσεις Gutenberg. O Δρόμος κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2006 και ένα χρόνο αργότερα κέρδισε το βραβείο Pulitzer. Στη συνέχεια έφτασε και στη χώρα μας από τις εκδόσεις Καστανιώτη, όμως πλέον είναι εξαντλημένο.

Και κάπου εδώ εμφανίζεται ο Γιώργος Κυριαζής με τη νέα του μετάφραση, να δώσει ένα ακόμα βιβλίο του συγγραφέα μετά τον Αιματοβαμμένο Μεσημβρινό, τον Επιβάτη και το Stella Maris (εκδ. Gutenberg) στο ελληνικό κοινό, ένα κοινό το οποίο αρχίζει και εξοικειώνεται όλο και περισσότερο με το έργο του McCarthy.

Με τον Γιώργο Κυριαζή συναντηθήκαμε ένα μεσημέρι στο Κουκάκι και, εκτός φυσικά από τον Δρόμο και την κληρονομιά που άφησε πίσω του ο ΜcCarthy, μιλήσαμε για την πρόσφατη συνέντευξη της Augusta Britt στο Vanity Fair, η οποία παρουσιάστηκε ως η «κρυφή του μούσα». Τον γνώρισε όταν εκείνη ήταν 16 και αυτός 42, σε μια ιστορία που συζητιέται έντονα, κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Έφτασε λοιπόν η στιγμή. Ο Δρόμος σε νέα έκδοση.

Είναι άλλο βιβλίο. Όχι γιατί ο ένας μεταφραστής είναι καλύτερος και ο άλλος χειρότερος, αλλά επειδή το έχει γράψει ένας άλλο άνθρωπος. Αναγκαστικά, το ύφος του πρωτοτύπου δεν μπορεί να περάσει στο μεταφρασμένο κείμενο, διότι είναι άλλη η γλώσσα.

Πώς φτάσαμε σε αυτό;

Από τη στιγμή που άρχισαν να βγάζουν McCarthy οι εκδόσεις Gutenberg, και επειδή είχαν εξαντληθεί τα προηγούμενα του Καστανιώτη, τους ήρθε η ιδέα να κάνουμε μια μετάφραση στο Δρόμο. Δεν το είχα διαβάσει πριν, είχα δει μόνο την ταινία, η οποία ουσιαστικά είναι ένα μικρό κομμάτι του βιβλίου.

Δεν ήταν τόσο κακή πάντως.

Κακή δεν ήταν, αλλά υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούν να αποτυπωθούν. Σκέψου ότι το έπιασα τον Δεκέμβρη και το παρέδωσα τέλος Ιουλίου. Δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλο το κείμενο.

Σε ζόρισε;

Όχι τόσο όσο ο Επιβάτης και το Stella Maris. Είναι πιο απλό κείμενο. Μάλλον, το έβγαλε για να γίνει best seller. Πρόσεξε, δεν λέω ότι είναι κατώτερο, αλλά έχει άλλο ύφος.

Χρησιμοποιεί πιο απλές λέξεις, είναι αλήθεια και αυτό με κάνει και σκέφτομαι τι τράβηξες με τον Επιβάτη και το Stella Maris.

Ήταν σαφώς πιο δύσκολο και ήθελε περισσότερο ψάξιμο. Ο Δρόμος, από την άλλη, φαίνεται ότι απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινό. Ο Αιματοβαμμένος Μεσημβρινός ας πούμε δεν απευθύνεται σε ευρύ κοινό.

Έχει και στοιχεία από τον Kafka, έτσι δεν είναι; Δεν ξέρουμε τι έχει συμβεί, απλώς βιώνουμε κατευθείαν την καταστροφή.

Ναι. Κι επειδή οι αναγνώστες είναι περίεργα ζώα – με την έννοια του ζωντανού -, πολλοί έχουν γκρινιάξει ακριβώς με αυτό: Επειδή δεν ξέρουμε τι έχει συμβεί.

Να σου πω την αλήθεια εμένα μου άρεσε αυτό.

Ακριβώς. Σε άλλους αρέσει, σε άλλους όχι. Λένε ‘’τι γίνεται εδώ πέρα, γιατί δεν μας λέει τι συνέβη;’’. Αν διαβάσεις στο Goodreads, μερικές φορές τα σχόλια είναι αστεία. Γράφει ένας για παράδειγμα ότι είναι ένα μετριότατο θριλεράκι. Αυτά συνήθως τα γράφουν άνθρωποι που δεν εκτιμούν τη γλώσσα και το μόνο που θέλουν είναι να διαβάσουν μια πλοκή, που τους τα εξηγεί ωραία και καλά και να τους παίρνει από το χεράκι και να καταλήγει κάπου. Κάποιοι δεν γράφουν έτσι, τι να κάνουμε;

Η γενικότερη εντύπωσή σου για τον Δρόμο;

Είναι ένα πολύ συγκινητικό κείμενο.

Είναι και επηρεασμένος από τον μικρό του γιο.

Εννοείται. Αυτό το παθαίνουν όλοι. Το μοναδικό συγκινητικό βιβλίο του Thomas Pynchon, είναι Mason and Dixon, γιατί είχε μόλις γίνει πατέρας. Οπότε ο Δρόμος είναι ένα συγκινητικό βιβλίο και όχι δύσκολο στην ανάγνωση. Νομίζω ότι οι αναγνώστες θα το εκτιμήσουν περισσότερο από τον Αιματοβαμμένο Μεσημβρινό, κουβαλάει άλλωστε και ένα μύθο με όλη αυτή τη βία που εμφανίζεται στις σελίδες του.

Θεωρείς τον Μεσημβρινό το καλύτερό του βιβλίο;

Να σου πω την αλήθεια προτιμώ τον Επιβάτη. Ο Μεσημβρινός είναι εντυπωσιακός από πολλές απόψεις, αλλά εν τέλει προτιμώ τον Επιβάτη, είναι πιο ώριμο έργο.

Όσο ωριμάζει και στο δικό μου μυαλό ο Επιβάτης σκέφτομαι το ίδιο. Πόσο δύσκολος μπορεί να γίνει ο McCarthy; Γενικότερα τον θεωρώ δύσκολο, με εξαίρεση τον Δρόμο, ίσως και το Καμιά Πατρίδα για τους Μελλοθάνατους.

Όταν ένας συγγραφέας έχει δουλεμένη γλώσσα, πολλοί κάνουν αυτό που σου είπα πριν, ψάχνουν για την πλοκή και τα συναισθήματα των ηρώων. Είναι αρκετοί αυτοί που δεν εκτιμούν τη γλώσσα. Θα κάνω τώρα μια μεγάλη παρένθεση.

Καθένας διαβάζει με διαφορετικό τρόπο και πολλοί αναγνώστες διαβάζουν με τρόπο που εμένα μου φαίνεται εξωγήινος. Διατρέχουν τις σελίδες διαγώνια για να πιάσουν ονόματα και μερικές πληροφορίες ώστε να δουν πού οδηγεί, με αποτέλεσμα να διαβάζουν ένα βιβλίο 500 σελίδων σε τέσσερις ώρες. Αυτό όπως καταλαβαίνεις δεν γίνεται. Η λογοτεχνία δεν διαβάζεται έτσι.

Το κείμενο πρέπει να μπει μέσα σου, να κάτσει μέσα σου, πρέπει να το επεξεργαστείς και, αν είναι ωραίο το κείμενο – θα το έχεις διαπιστώσει κι εσύ -, δεν συνεχίζεις. Κάθεσαι λίγο και το σκέφτεσαι, το αφήνεις να δουλέψει. Ο τρόπος που δομείται μια πρόταση, υποβάλλει το μυαλό του αναγνώστη σε μια κατάσταση. Αν αυτό το πετάξεις στην άκρη, έχεις χάσει πάνω από το μισό βιβλίο.

Οπότε οι αναγνώστες που δεν εκτιμάνε τη γλώσσα, δεν έχουν κάτι να πάρουν από σπουδαίους συγγραφείς. Δεν τους λέει κάτι. Δηλαδή αν πάρεις τον Επιβάτη και τον Κώδικα Ντα Βίντσι, είναι το ίδιο πράγμα. Ναι, αλλά αν δεις πώς λειτουργεί η γλώσσα μέσα στο μυαλό σου, δεν έχει καμία σχέση το ένα με το άλλο.

Και ο McCarthy έχει μια ιδιαίτερη γλώσσα.

Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο McCarthy ναι, είναι ιδιαίτερη. Ακολουθεί μια μεγάλη πορεία Αμερικανών συγγραφέων, μια παράδοση, η οποία ξεκινάει από τους μοντερνιστές, με τον ογκόλιθο, τον Faulkner. Όπως καταλαβαίνεις, όταν βγαίνει ένας νέος συγγραφέας ο οποίος έχει τη φιλοδοξία να πατήσει πάνω σε αυτή την παράδοση και όχι να γράψει best seller και να βγάλει λεφτά, τότε αναγκαστικά θα πάει την τέχνη ένα σκαλί πιο πάνω.

Κάτι που πρέπει να ξέρoυν οι αναγνώστες για το Δρόμο;

Είναι ένα κείμενο που ρέει, που έχει αγάπη μέσα του, που δεν είναι τόσο παράξενο όσο τα άλλα βιβλία του, που έχει βία αλλά με διαφορετικό τρόπο – υπάρχουν μερικές σκηνές -, αλλά δεν έχει όλο αυτό το περίεργο όπως στον Επιβάτη ή τους φόνους σε άλλα βιβλία του. Έχει και σκηνές δράσεις, οπότε είναι και κάπως κινηματογραφικό.

Μετά από τις μεταφράσεις σου σε τέσσερα πλέον βιβλία του, τι πιστεύεις για τον McCarthy;

Είναι ογκόλιθος. Εντάξει, έχει και τις εμμονές του, όπως για παράδειγμα με τον αμερικανικό Νότο. Δεν έχω βρεθεί ποτέ εκεί, δεν ξέρω πώς είναι να ζεις στην έρημο. Αν έχεις ζήσει εκεί σου μιλάει διαφορετικά ένα κείμενο. Εμείς εδώ, μεσογειακό κλίμα. Θα έλεγα ότι εκτιμώ περισσότερο τη γλώσσα, όχι τόσο τη θεματολογία. Που στον Δρόμο είναι διαφορετική και η θεματολογία και η γλώσσα, αλλά εξακολουθεί να είναι δουλεμένη.

Είναι πολύ πιο απλή.

Είναι, ναι. Αλλά είναι αυτό που σου είπα πριν, ήθελε μάλλον να απευθυνθεί σε μεγαλύτερο κοινό. Είχε βγει να μιλήσει στην Oprah όταν κυκλοφόρησε, ενώ μέχρι τότε είχε δώσει μόλις μία συνέντευξη. Αλλά και πάλι, πρέπει να αφήσεις το κείμενο να μπει μέσα σου, ειδικά με τους μεγάλους συγγραφείς είναι το πιο σημαντικό.

Νομίζω είναι μία από τις σημαντικότερες κυκλοφορίες του 2024, στην εκπνοή που λέμε. Εν τω μεταξύ το 2024 κυκλοφόρησε και ο Αιματοβαμμένος Μεσημβρινός.

Πάντα όταν εκδίδονται βιβλία τέτοιων συγγραφέων είναι σημαντικό, ακόμα κι αν είναι επανέκδοση. Είναι διαφορετική μετάφραση οπότε μιλάμε για κάτι καινούργιο. Είναι και ευκαιρία να δεις το κείμενο με άλλο μάτι.

Δεν είμαι υπέρ των cancel, το αντίθετο, αλλά ένιωσα κάπως περίεργα με τη συνέντευξη στο Vanity Fair.

Κοίταξε, θα μπορούσαμε να πιάσουμε λεπτομέρειες και να αναλύσουμε διάφορα. Αν κάτι τέτοιο συνέβαινε σήμερα κι εγώ θα ένιωθα περίεργα. Μιλάμε για αμερικανικό Νότο τη δεκαετία του 1970.

Απλώς έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς είναι άγιοι ή το ίδιο μεγάλοι με το έργο τους. Δεν αναιρεί το ένα το άλλο βέβαια.

Όχι, δεν αναιρεί. Το πιο σημαντικό για μένα είναι η εμπειρία της γυναίκας. Από τη στιγμή που η ίδια δεν έχει τίποτα το αρνητικό να πει για όλη αυτή την ιστορία, εμένα μου αρκεί. Εγώ σταματάω εκεί. Η γυναίκα είναι εντάξει με ό,τι έγινε.

Η άλλη πλευρά μπορεί να πει βέβαια ότι εφόσον η γυναίκα αυτή ήταν τότε ευάλωτη και έμοιαζε με πλαστελίνη, σαν την έπλασε…

Δεν ξέρεις αν την έπλασε. Πιστεύω ότι αν επιβιώσεις από άσχημες εμπειρίες σε τόσο μικρή ηλικία, ωριμάζεις πάρα πολύ και πάρα πολύ γρήγορα. Κι απ’ ότι λέει η ίδια σήμερα, που για μένα αυτό είναι το σημαντικό, δεν ένιωσε ποτέ ότι την εκμεταλλεύτηκε εκείνος και διατήρησαν καλές σχέσεις μέχρι τη μέρα που ο McCarthy πέθανε.

Η εμπειρία της γυναίκας είναι σημαντική και εφόσον η ίδια αξιολογεί την εμπειρία της ως θετική, για μένα τελειώνει εκεί. Καταλαβαίνω ότι υπάρχει μια αυξημένη ευαισθησία σήμερα – και καλώς υπάρχει -, αλλά η ίδια λέει ότι όλα είναι εντάξει.