Μικρές πέτρες, μεγάλες ιστορίες – Η Εύα Παπαδοπούλου και η τέχνη του ψηφιδωτού

Πίνακες, επιτοίχια και γλυπτά. Κάποια ανάγλυφα, άλλα τρισδιάστατα. Ένας πίνακας με την κονσέρβα του τοματοπολτού KYKNOS. Ένας άλλος με το σοκολατάκι των παιδικών μας χρόνων, τη Noisetta της ION. Γλυπτά αποτελούμενα από ανθρώπινες φιγούρες, αλλά και δέντρα σε μεγάλη κλίμακα και έπιπλα: από τραπέζι μέχρι σκαμπό. Το βλέμμα δεν ξέρει πού να πρωτοεστιάσει – η διάσπαση προσοχής είναι δεδομένη. Τα δάχτυλα δεν μπορούν να αντισταθούν και να μην ψηλαφίσουν τις μαρμάρινες ψηφίδες, την αιχμηρή, τραχιά και δροσερή τους επιφάνεια.

Την Εύα Παπαδοπούλου δεν τη γνώριζα. Μου σύστησε το έργο της η ηθοποιός Αντιγόνη Κουλουκάκου, με την οποία την ενώνει μία μακρόχρονη φιλία, καθώς η καλλιτεχνική της περίπτωση έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Κάπως έτσι, βρεθήκαμε στον Γέρακα, εκεί όπου ανάμεσα στα δεκάδες μαρμαράδικα της περιοχής, βρίσκεται το εργαστήριό της.

Η Εύα είναι γλύπτρια, αλλά όχι με την έννοια που ίσως οι περισσότεροι έχουμε στο μυαλό μας. Μετά από πολύχρονη θητεία στη γλυπτική και έχοντας αποκρυπτογραφήσει και κατακτήσει τα μυστικά της επεξεργασίας του μαρμάρου, αποφάσισε να πειραματιστεί με τα υλικά και τις φόρμες. Κάπως έτσι, κατέληξε να μην φτιάχνει γλυπτά και έργα από μάρμαρο, αλλά να υιοθετήσει μια πρωτοπόρα τεχνική που έχει την προσωπική της εικαστική ταυτότητα μέσα από την αναβίωση της αρχαίας τεχνικής των ψηφιδωτών γλυπτών.

Τα τρισδιάστατα ψηφιδωτά έργα της Εύας Παπαδοπούλου

Όπως μου εξηγεί, επιστρέφοντας από το Παρίσι το 2018 ξεκίνησε με το παραδοσιακό ψηφιδωτό έτσι όπως το γνωρίζουμε από τα αρχαία μνημεία. «Όμως αυτός ο τρόπος ένιωθα να με περιορίζει και έτσι ξεκίνησα την αναζήτηση άλλων υλικών. Στη γύρω περιοχή από το εργαστήριο μου υπάρχουν εργοστάσια επεξεργασίας μαρμάρου. Κάποια στιγμή που μάζευα υλικά για το ψηφιδωτό που έφτιαχνα, το μάτι μου έπεσε σε ένα θραύσμα μαρμάρου, αιχμηρό και λεπτό – κομμάτια μαρμάρου, τα οποία πετιούνται κατά την επεξεργασία μεγάλων μαρμάρινων επιφανειών. Πήρα μια ποσότητα αυτών και ερχόμενη στο εργαστήριο μου αποφάσισα να φτιάξω με αυτά ένα μικρό έργο. Αμέσως κατάλαβα ότι αυτό το έργο και αυτή η τεχνική είχε μία άλλη ταυτότητα, τη δίκη μου ταυτότητα». Αντί δηλαδή της παραδοσιακής ψηφίδας (πέτρας, βότσαλου), η Εύα φτιάχνει ψηφιδωτά γλυπτά και έργα από θραύσματα μαρμάρου.

«Πρέπει να έχεις γενικές γνώσεις πάνω σε όλα τα υλικά και να γνωρίζεις πώς να χρησιμοποιήσεις το κάθε ένα για να φτάσεις στον στόχο σου», αναφέρει σχετικά με τη δημιουργική διαδικασία και συνεχίζει: «Για τη σειρά με τα γλυπτά δέντρα και τα σύννεφα έχω φτιάξει ανοξείδωτους σκελετούς (υποστήριξης), ούτως ώστε να είναι ανθεκτικοί σε εξωτερικούς χώρους και στην επιφάνεια τους κολλάω τα θραύσματα μαρμάρου. Άλλοτε χρησιμοποιώ αλουμινένια ή ξύλινα ταμπλό, όπου σχεδιάζω το θέμα μου και με τον ίδιο τρόπο κολλάω τα θραύσματα μαρμάρου στην ξύλινη επιφάνεια».

Το να φτιάξει ένα ψηφιδωτό έργο, είτε πρόκειται για γλυπτό, είτε για πίνακα, θυμίζει τα παζλ, το πώς πρέπει να βρεις και να ενώσεις τα σωστά κομμάτια για να εμφανιστεί η εικόνα της αναπαράστασης. Για την ίδια, δεν τίθεται θέμα υπομονής. «Όταν αγαπάς αυτό που κανείς, δεν χρειάζεται να επιστρατεύσεις υπομονή για να το κάνεις. Είναι κάτι που σε ξεκουράζει, σου δίνει ενέργεια, δύναμη για να αντιμετωπίσεις όλα τα δυσάρεστα της ζωής». Είναι το happy και μαζί το safe place της.

Κι όταν ένα έργο της ολοκληρώνεται, τι συναισθήματα την κατακλύζουν; «Μπαίνω σε μία φάση άσκησης. Τι εννοώ; Προσπαθώ να εξασκήσω τον εαυτό μου να αποχωρίζομαι ευκολότερα ότι έχω ανάγκη ή στενή σύνδεση μαζί του».

Μιλώντας για σύνδεση, δύο από τα πιο αγαπημένα της έργα είναι τα ακόλουθα: «“Η Επιλογή” και “Η Επιλογή του Ηρακλή” είναι δυο έργα στα οποία απεικονίζεται ένα σταυροδρόμι. Η οποιαδήποτε επιλογή κάνουμε πιστεύω ότι μας φέρνει κοντά ή μας απομακρύνει αντίστοιχα από το προσωπικό μας μονοπάτι. Και επειδή καταλαβαίνω ότι σε κάποιες φάσεις της ζωής μου βρέθηκα -όπως οι περισσότεροι- σε παρόμοια σταυροδρόμια, ακούγοντας τη φωνή του εσωτερικού μου εαυτού, έκανα την επιλογή που εκείνη τη δεδομένη στιγμή με έφερνε πιο κοντά στον δικό μου δρόμο: στην ανακάλυψη της αλήθειας. Γι’ αυτό με ελκύει η τέχνη, γιατί με βοηθάει να καλύψω μια εσωτερική μου ανάγκη: του να προσπαθώ να βρίσκω την αλήθεια πρώτα για τον εαυτό μου, έπειτα για τον κόσμο».

Ο Κούρος του Αριστόδικου είναι ένα έργο τέχνης που την έχει σημαδέψει (φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). «Στο αριστοκρατικό του ανάστημα διακρίνεται η ανησυχία του γλύπτη να ερμηνεύσει έννοιες, όπως η αρετή, η γενναιότητα, η τόλμη, η αιώνια νεότητα, το κάλλος χωρίς καμία απολύτως υπερβολή».

Η έμπνευση για το ποιο θα είναι το επόμενο θέμα του επόμενου έργου της έρχεται μέσα από την ομορφιά που κρύβεται στη φύση, στους ανθρώπους, στις καθημερινές στιγμές. «Έμπνευση είναι οι άνθρωποι, οι στιγμές που ζω μαζί τους, μια όμορφη εικόνα, μια ωραία κίνηση, ένα μέρος του σώματος, ο ήχος μιας λέξης, η φύση με τα τοπία και τα δέντρα της. Από την ομορφιά γενικότερα σε κάτι που βλέπεις, πηγάζει και η έμπνευση».

Η φύση είναι και η μία από τις δύο ενότητες της ατομικής της έκθεσης της που ξεκινάει στις 10 Απριλίου στη Sianti Gallery, η οποία βρίσκεται πίσω από την Εθνική Πινακοθήκη. «Θα παρουσιάσω δυο ενότητες: Φύση και Νόστος, τις οποίες δουλεύω τα τέσσερα τελευταία χρόνια. Η Φύση αποτελείται από δέντρα μεγάλων διαστάσεων, σύννεφα και τοπία. Η σειρά Νόστος απεικονίζει από την άλλη αντικείμενα, τα οποία συνδέονται με αναμνήσεις μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου της ζωής μου: το σοκολατένιο κέρασμα της γιαγιάς, η ιεροτελεστία μιας συνάντησης και ο ελληνικός καφές, οι εικόνες από τα Σκυριανά κεντήματα της μητέρας μου, οι κλωστές Πεταλούδα και πολλά ακόμα».

Η έκθεση τιτλοφορείται «Η διαδρομή». «Ο τίτλος προέκυψε από τη σκέψη ότι κάθε έργο είναι για μένα όμοιο με το αποτύπωμα ενός οδοιπόρου. Κοιτώντας όλα τα βήματα της διαδρομής μου μπορεί να καταλάβει κάποιος τι μου προκάλεσε το ενδιαφέρον, τι με συγκίνησε, τι με ενέπνευσε». Ποια είναι η δική της διαδρομή;

«Κοιτώντας τώρα πια προς τα πίσω, αντιλαμβάνομαι ότι όλη μου η ζωή ήταν μια εξερεύνηση με σκοπό να βρω το δικό μου προσωπικό μονοπάτι. Ό,τι και αν έκανα με ό,τι και αν ασχολήθηκα στο παρελθόν εμπεριείχε την τέχνη. Στο Παρίσι όπου και έμεινα 10 χρόνια, δημιούργησα την οικογένειά μου, κάτι που ένιωθα ότι ήταν για μένα εκείνη τη στιγμή ένας σπουδαίος σκοπός ζωής.

Επιστρέφοντας στην Αθήνα το 2018, όπως προανέφερα, αφοσιώθηκα στο να ανακαλύψω τον δεύτερο πιο βασικό σκοπό της ζωής μου και αυτός ήταν να βρω τι ξέρω να κάνω καλά. Η τέχνη ήταν ο τομέας μου, αλλά όλα τα άλλα ήταν απροσδιόριστα για μένα. Μέτα από πολλούς πειραματισμούς με τα υλικά κατέληξα να χρησιμοποιώ τα θραύσματα μαρμάρου. Έγινε η δική μου τέχνη και έκτοτε χρησιμοποιώ αυτό το υλικό με πολλούς διαφορετικούς τρόπους».

Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής και αισθητικής της ταυτότητας έπαιξε η οικογένειά της. «Από τη μητέρα μου, που κατάγεται από τη Σκύρο, πήρα την αγάπη για την ελληνική παράδοση, τη λαογραφία, τα έθιμα και την ιστορία της χώρας μου. Από τον πατέρα μου, την αγάπη για την τέχνη». Ο πατέρας της, Θεόδωρος δημιούργησε μαζί με τον αδερφό του, Ηλία το 1977 το οικογενειακό καλλιτεχνικό χυτήριο TEP art foundry, το οποίο βρίσκεται σήμερα στον ίδιο χώρο με το εργαστήριό της. Εκεί, ουσιαστικά μαθήτευσε και απέκτησε πολύτιμες γνώσεις, τις οποίες επικαλείται κάθε φορά που ξεκινάει να δημιουργήσει κάτι από το μηδέν.

«Όλα τα μπρούτζινα γλυπτά χυτεύονται μέσα σε αυτούς τους χώρους. Η τέχνη της χύτευσης είναι πανάρχαιη και γίνεται ακριβώς και σήμερα με τον ίδιο τρόπο που γινόταν τότε: με τη μέθοδο του χαμένου κεριού». Δηλαδή μέσω της χύτευσης σε καλούπι, κατά την οποία η επιθυμητή μορφή σκαλίζεται σε κηρόμαζα, καλύπτεται με πηλό και ψήνεται σε φούρνο. Το κερί διαφεύγει από ειδικά διαμορφωμένες οπές και τη θέση του παίρνει λιωμένο μέταλλο, συνήθως ορείχαλκος. «Το μόνο που έχει αλλάξει», όπως υπογραμμίζει, «είναι τα εξελιγμένα υλικά και τα μηχανήματα που απλοποιούν κάποιες διαδικασίες».

Με τον αδερφό της, Χρήστο, που συνεχίζει μαζί με τον πατέρα τους την επιχείρηση, μεγάλωσαν μέσα σε αυτό τον χώρο. «Από παιδιά φτιάχναμε μικρά γλυπτά από πηλό, που μετά τα χυτεύαμε σε μπρούτζο. Το χυτήριο μάς διαμόρφωσε. Με βοήθησε να μην αντιμετωπίζω κανένα πρόβλημα τεχνικό στη δομή και στην υλοποίηση ενός γλυπτού».

Τη ρωτώ αν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί τον εαυτό της να κάνει μία τυπική 8ωρη δουλειά γραφείου. Η απάντηση είναι αυτή που φαντάζεστε, για να συμπληρώσει ωστόσο: «Αντιμετωπίζω αυτό που κάνω όπως αντιμετωπίζει ένας εργαζόμενος την εργασία που αγαπά. Πιστεύω ότι όταν βρίσκεις αυτό που αγαπάς να κάνεις σε αυτή τη ζωή, ο χρόνος κυλάει διαφορετικά. Δεν επιζητάς τα διαλείμματα εξαντλημένος, αλλά γεμίζεις ενέργεια κάνοντας αυτό που λαχταράς. Είναι τύχη για έναν άνθρωπο να ανακαλύπτει το ταλέντο του και ό,τι κάνει να το κάνει με βαθειά ευχαρίστηση και αγάπη».

Δεδομένου ότι πάρα πολύς κόσμος κάνει δουλειές που δεν αγαπά και τις κάνει καταναγκαστικά, αλλά και ότι η καθημερινότητα όπως έχει διαμορφωθεί γύρω μας είναι καταιγιστική και εξαντλητική, υπάρχουν φορές που νιώθει σαν να ζει σε έναν άλλο κόσμο, δικό της, πιο ρομαντικό; «Συνήθως κάνω την εξής σκέψη ότι οι άλλοι ζουν σε έναν κόσμο απόμακρο, μη ανθρώπινο, μη συναισθηματικό, χωρίς ποίηση και σκληρό και αυτό νιώθω ότι αποδομεί τον άνθρωπο και τον αρρωσταίνει σταδιακά.

Από την άλλη, βέβαια, ο βιοπορισμός δεν είναι ποτέ εύκολος για έναν καλλιτέχνη. Πιστεύω ότι αν κάποιος πάρει αυτή την πορεία στη ζωή, θα πρέπει να έχει με κάποιο τρόπο βρει ήδη άλλες λύσεις πάνω στο πρόβλημα του βιοπορισμού, έτσι ώστε να μπορεί να κάνει τέχνη χωρίς να σκέφτεται επιτακτικά να την εμπορευτεί. Στην τέχνη κάποια πράγματα για να ωριμάσουν θέλουν πολύ χρόνο, οπότε πρέπει να πιστεύεις πολύ σε αυτό που κάνεις και σε τέτοιο βαθμό, που καμία αναποδιά η αργοπορία να μην μπορέσει να κλονίσει το ηθικό σου».

***

Η διαδρομή – Εύα Παπαδοπούλου

Sianti Gallery: Βασ. Αλεξάνδρου 2 και Νηρηίδων 18, Αθήνα, τηλ. 210-7245432.

Εγκαίνια έκθεσης: 10/04, 19.00-22.00

Διάρκεια έκθεσης: 10/04-03/05

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ