Toshio Suzuki: «Το έργο του Studio Ghibli είναι υλοποίηση του οράματος του Miyazaki»
Σε μια αποκλειστική συνέντευξη για την Ελλάδα, ο Πρόεδρος και συν-ιδρυτής των θρυλικών Studio Ghibli, Toshio Suzuki, μιλάει στο OneMan για τα όνειρα, τις ταινίες και τους εφιάλτες του Hayao Miyazaki, με αφορμή το νέο τους φιλμ, Το Αγόρι κι ο Ερωδιός.
- 1 ΦΕΒ 2024
Ακόμα και μέσα στα μεγέθη με τα οποία συζητάμε τους παγκοσμίως σημαντικότερους auteurs, ο Hayao Miyazaki είναι μια κατηγορία από μόνος του.
Ναι, πάντα υπήρχαν, και ακόμα υπάρχουν –και ελπίζουμε να συνεχίσουν να υπάρχουν– οι σκηνοθέτες εκείνοι που τη στιγμή και μόνο που θα θελήσουν να γυρίσουν μια νέα ταινία, έχουν το σύστημα στα πόδια τους. Όμως ο μεγάλος ιάπωνας δημιουργός διαφέρει. Είναι τόσο μεγάλο κεφάλαιο που στην ουσία έχει ένα στούντιο πρακτικά ισοδύναμο του ονόματός του.
Η ταινία Το Αγόρι κι ο Ερωδιός (The Boy and the Heron) προβλήθηκε στο BFI φεστιβάλ κινηματογράφου του Λονδίνου και κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Feelgood Entertainment.
Οι δε ταινίες του είναι πάντα παγκόσμια πολιτιστικά γεγονότα. Είναι φιλμικά όνειρα, καθώς τοποθετούνται εκεί που ο σουρεαλισμός συναντά το συναίσθημα, εκεί που οι φόβοι συναντάνε την ελευθερία, εκεί όπου ξεχύνεται η υπαρξιακή δίνη του υποσυνείδητου. Στις σπουδαιότερες ταινίες του, από το My Neighbor Totoro μέχρι το Spirited Away, τίποτα δεν εξηγείται μα τα πάντα βγάζουν νόημα – σε ένα επίπεδο βαθύτερο, σε ένα επίπεδο που δεν χρειάζεται λέξεις. Όπου δεν μπορούν καν να λειτουργήσουν οι λέξεις.
ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΤΟΥ HAYAO MIYAZAKI
Στις μαγικές του ιστορίες, νεαροί ήρωες και ηρωίδες χάνονται σε κόσμους της φαντασίας καθώς ανείπωτοι φόβοι και αγωνίες ξεδιπλώνονται με τις πιο απρόσμενες μορφές. (Ζήτησε κανείς μια στρατιά φονικών παπαγάλων; Καλωσορίστε τον νέο παράλογο εφιάλτη σας!) Εδώ όμως δεν υπάρχουν κανόνες – είναι οι ήρωες που δημιουργούν τους κόσμους, κι είναι αντίστοιχα οι θεατές που προβάλλουν σε αυτούς τους μαγικούς νέους χώρους, τις δικές τους αγωνίες.
(Τι «σημαίνει» το My Neighbor Totoro; Είναι μια από τις πιο αφηγηματικά αραιές ταινίες που έχουμε δει ποτέ, δίχως εξηγήσεις, δίχως πλοκή. Μα τότε γιατί είναι ικανή να σε κάνει να σπαράξεις; Πώς χωράει όλη η εμπειρία της ύπαρξης μέσα σε ένα τόσο απλό παραμύθι; Αυτή είναι η μαγεία του Miyazaki.)
«Στο Studio Ghibli δεν σκεφτόμαστε ποτέ το παρελθόν. Η αγαπημένη μας ταινία, είναι η επόμενη» – Toshio Suzuki
«Μπορώ μόνο να πω ότι είναι ένα ταλέντο που διαθέτει ο Miyazaki. Οι ταινίες της Ghibli, ειδικά αυτές που σκηνοθετεί ο Miyazaki, είναι εξ ολοκλήρου αποτέλεσμα της προσωπικής δημιουργίας της ιστορίας, των χαρακτήρων και της κοσμοθεωρίας του Miyazaki», λέει μιλώντας αποκλειστικά στο OneMan ο Toshio Suzuki, ο πρόεδρος και συν-ιδρυτής των θρυλικών Studio Ghibli. Της εταιρείας δηλαδή πίσω από σχεδόν όλες τις ταινίες του Miyazaki, ένα αληθινό, αγνά καλλιτεχνικό brand name παγκόσμιας δύναμης, συνώνυμο της ξέφρενης δημιουργικότητας του πολυβραβευμένου Ιάπωνα σκηνοθέτη.
«Το προσωπικό του Studio Ghibli εργάζεται σκληρά για να “συλλάβει” τις ιστορίες που δημιουργεί η φαντασία του Miyazaki και να τις μετουσιώσει σε σκηνές. Φυσικά, ως παραγωγοί, εκφέρουμε κάποια άποψη σχετικά με το θέμα και την πλοκή, αλλά το έργο αποτελεί την υλοποίηση του οράματος του Miyazaki», εξηγεί ο Suzuki.
Τα Ghibli στα σχεδόν 40 χρόνια ύπαρξής τους έχουν καταφέρει μια ισορροπία που αναμφίβολα ζηλεύει κάθε δημιουργός και κάθε στούντιο παγκοσμίως. Με ταινίες που γίνονται τεράστιες εμπορικές επιτυχίες (5 από τα 10 πιο εμπορικά anime στην ιστορία του γιαπωνέζικου box office είναι παραγωγές Ghibli) την ίδια στιγμή που αποτελούν τεράστια καλλιτεχνικά events παγκόσμιου βεληνεκούς, κερδίζοντας βραβεία από την γιαπωνέζικη βιομηχανία μέχρι ευρωπαϊκά φεστιβάλ, μέχρι τα Όσκαρ και τις Χρυσές Σφαίρες.
«Γίναμε παγκοσμίως γνωστοί χωρίς να έχουμε προλάβει να το συνειδητοποιήσουμε, αλλά τίποτα δεν έχει αλλάξει ως προς τις “διαστάσεις” του στούντιο ή την καθημερινότητά μας», τονίζει ο Suzuki. «Βεβαίως ο αριθμός του προσωπικού πλήρους απασχόλησης έχει αυξηθεί τώρα που χτίστηκε το μουσείο και το πάρκο, αλλά εμείς που εργαζόμαστε στο στούντιο βαδίζουμε με σύνεση και δεν επιθυμούμε μια καθημερινότητα που να μην είναι στα μέτρα μας». Αναφέρεται σε ένα φοβερό μουσείο το οποίο άνοιξε το 2001, στο οποίο κανείς μπορεί να δει σκηνικά, props και εκθέματα σχετικά με τις Ghibli ταινίες, αλλά και επιλεγμένες μικρού μήκους ταινίες οι οποίες δεν είναι διαθέσιμες πουθενά αλλού και με κανέναν άλλο τρόπο.
Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ MIYAZAKI – ΚΑΙ Η ΠΙΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΠΟ ΟΛΕΣ;
O Miyazaki εγκατέλειψε την ενεργό δράση το 2014 ύστερα από την κυκλοφορία ενός εξαιρετικά υποτιμημένου αριστουργήματος, του Wind Rises. Πρόκειται για μια ταινία που με τόλμη παίρνει μια αληθινή ιστορία και την εμπλουτίζει με φανταστικά στοιχεία, αφηγούμενη ένα τεράστιο υπαρξιακό δίλημμα ενός ανθρώπου που αγαπούσε να σχεδιάζει αεροπλάνα – μέχρι που χρησιμοποιήθηκαν ως οχήματα τεράστιας καταστροφής στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ευτυχώς η αποχή αυτή απεδείχθη σύντομη και λίγα χρόνια αργότερα, το 2017, ο Miyazaki ανακοίνωσε πως δουλεύει πάνω σε μια νέα ταινία. Όπως και το Wind Rises, έτσι και το Αγόρι κι ο Ερωδιός είναι ένα φιλμ που έρχεται αντιμέτωπο με τεράστιες αγωνίες και φόβους πάνω στην κληρονομιά, το βάρος της δημιουργίας, και το χαοτικό βάρος του ερωτήματος που είναι ικανό να κόψει τα πόδια οποιουδήποτε ανθρώπου: Τι είναι αυτό που αφήνουμε πίσω;
Σε αντίθεση με την προηγούμενη «τελευταία ταινία» του, το Αγόρι κι ο Ερωδιός βρίσκεται όμως πολύ πιο κοντά στους φανταστικούς κόσμους που έγιναν σήμα κατατεθέν του σινεμά του Miyazaki. Στην ταινία, ένα νεαρό αγόρι που του λείπει η μητέρα του, την οποία έχασε σε μικρή ηλικία, μπαίνει σε έναν κόσμο τον οποίο μοιράζονται οι ζωντανοί και οι νεκροί. Εκεί θα έρθει αντιμέτωπος με εφιάλτες, με όνειρα, με ελπίδες, και με πρόσωπα που πίστευε πως είχε χάσει για πάντα. Αλλά θα έρθει αντιμέτωπος και με ένα αδύνατο δίλημμα, μια ευθύνη αδιανόητη. Θα είναι βάρος ή ελπίδα για μια νέα αρχή;
«Το έργο του Studio Ghibli είναι υλοποίηση του οράματος του Miyazaki» – Toshio Suzuki
Πρόκειται και πάλι, για κάτι βαθιά βιωματικό για τον ίδιο τον δημιουργό, όπως επιβεβαιώνει ο Suzuki στο OneMan. «Ο ίδιος ο Miyazaki έχει πει ότι αυτή η δουλειά δείχνει μια πλευρά τού εαυτού του όπως δεν έχει αποδοθεί σε ταινία του ξανά στο παρελθόν. Οι σκηνές που απεικονίζονται στην ταινία, σε μια ελαφρώς δραματοποιημένη έκδοση, άπτονται της βιωματικής πορείας του Miyazaki», εξηγεί. «Έχω εκπλαγεί και ταυτόχρονα εντυπωσιαστεί από το γεγονός ότι ο Miyazaki έφτασε ως εδώ για να κάνει μια τέτοια ταινία».
Μάλλον έχει επηρεαστεί βαθύτατα κι από μια μεγάλη απώλεια. Αυτή του Isao Takahata, ενός έτερου θρύλου του γιαπωνέζικου animation, συν-ιδρυτή επίσης του Ghibli και σκηνοθέτη αριστουργημάτων όπως το κλασικό πια Grave of the Fireflies και το υποψήφιο για Όσκαρ The Tale of the Princess Kaguya, που έμελλε να είναι η τελευταία του ταινία.
«Ο Miyazaki και ο Takahata ξεκίνησαν τη μακρά καριέρα τους στην κινηματογραφική εταιρεία Toei Doga. Η καριέρα τους αυτή εδώ και 50 χρόνια ταυτίζεται με την ιστορία του ιαπωνικού animation», μας λέει ο Suzuki. «Τολμούσαν πάντα χρησιμοποιώντας νέα μέσα έκφρασης και τεχνικές, συμβάλλοντας έτσι στην εξέλιξη του animation εν γένει. Τα έργα της Ghibli είναι μια προέκταση αυτής της διαδρομής», εξηγεί, συνδέοντας την κληρονομιά του Studio Ghibli με το έργο αυτών των δύο δημιουργών και συνοδοιπόρων – συχνά συνεργάζονταν στις ταινίες τους, από το ένα ή το άλλο πόστο.
Ο Takahata πέθανε το 2018, ενώ το Αγόρι κι ο Ερωδιός βρισκόταν ήδη στα πρώτα στάδια της δημιουργίας του. Όταν ρωτάμε τον Suzuki, που είναι παραγωγός στην ταινία, τι διέφερε αυτή τη φορά σε σχέση με τις υπόλοιπες συνεργασίες του με τον Miyazaki, ξέρει την απάντηση: «Τώρα που το σκέφτομαι, θα μπορούσε να είναι ο θάνατος του σκηνοθέτη Isao Takahata το 2018, κατά τη διάρκεια της παραγωγής αυτής της ταινίας», ομολογεί. «Ο Miyazaki ήταν επίσης συγκλονισμένος, με αποτέλεσμα το γεγονός αυτό να έχει τεράστιο αντίκτυπο στην πλοκή της ιστορίας. Η απουσία του σκηνοθέτη Takahata είναι ίσως η πιο σημαντική διαφορά σε σύγκριση με τα προηγούμενα έργα».
Πράγματι, στην σαρωτική συναισθηματική κλιμάκωση του φιλμ, θα διακρίνει κανείς κάτι σαν κραυγή, ή σαν ξέσπασμα από την πλευρά του Miyazaki. Μια ανάγκη, ή ίσως μια αποδοχή, για έργα που ολοκληρώνονται. Για τον φόβο της «συνέχειας», της κληρονομιάς. Είναι εμφανές πως μια ολόκληρη Ιστορία βρίσκεται στις σκέψεις, στο νου του. Τελικά, το λες και λύτρωση. Το λες και εξαγνισμό.
Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΤΑΙΝΙΑ GHIBLI, ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΑ Η ΕΠΟΜΕΝΗ
O Hayao Miyazaki τον Ιούλιο του 2009.
«Η κυκλοφορία μιας ταινίας είναι σαν ένα μεγάλο φεστιβάλ, και προσπαθούσαμε να κάνουμε το κοινό να μιλήσει για αυτήν και να γίνει η ταινία επιτυχία. Αυτό είναι κάτι που από την αρχή δεν έχει αλλάξει», λέει ο Suzuki μιλώντας για την απίστευτα τολμηρή μη-προώθηση της ταινίας στην Ιαπωνία. «Ωστόσο αυτή τη φορά, τηρήσαμε σιγή ιχθύος στο εσωτερικό της Ιαπωνίας και δεν κάναμε καμία διαφήμιση». Η ταινία κυκλοφόρησε στην Ιαπωνία δίχως να υπάρχει καν τρέιλερ(!), σαν μια ύστατη πράξη γενναιοδωρίας από τον Miyazaki και το Ghibli προς το κοινό: Δεν υπήρχαν εικόνες, δεν υπήρχε προ-σχηματισμένη ιδέα για το τι είναι το φιλμ και τι αφορά, δεν υπήρχε spin.
Υπήρχε ένας κόσμος, βγαλμένος μέσα από τα βάθη της ψυχής του Miyazaki, αλλά τεράστιος και φιλόξενος ώστε κάθε θεατής να μπορεί (α λα Totoro) να αποφασίσει τι είναι, τι αφορά, και πώς χωρούν εκεί οι δικές του αγωνίες.
Οι ιδέες πάντως του Miyazaki, συνεχίζουν να μοιάζουν ανεξάντλητες. «Τον βλέπω και του μιλάω κάθε μέρα, εδώ και σχεδόν 50 χρόνια από τότε που τον γνώρισα, και τα θέματα προς συζήτηση δεν εξαντλούνται ποτέ», μας λέει ο Suzuki. «Ίσως το πιο ιδιαίτερο του γνώρισμα να είναι ότι εργάζεται με ασυνήθιστη προσήλωση. Δεν νομίζω ότι κάποιος μπορεί να τον συναγωνιστεί στον τρόπο με τον οποίο επιφορτίζεται με νέο όγκο εργασίας ενώ είναι ήδη πολύ απασχολημένος, και τα φέρνει εις πέρας».
Αυτά, επειδή το Αγόρι κι ο Ερωδιός πλασάρεται ως –και πάλι– το Τελευταίο Φιλμ Του Miyazaki, αλλά από την άλλη ξέρουμε πως ήδη ο σκηνοθέτης έχει κι άλλες ιδέες. Κοιτάζοντας τόσο την εργασιακή του ηθική και προσήλωση, αλλά και διαβάζοντας τις ίδιες τις ταινίες του, όπως το Αγόρι και τον Ερωδιό, είναι εμφανές πως πρόκειται για κάποιον που δεν θέλει να εγκλωβίζεται στο παρελθόν και να βολεύεται στις δάφνες του.
«Ούτε ο Miyazaki ούτε εγώ σκεφτόμαστε ποτέ το παρελθόν, καθώς είναι βασική μας αρχή μας να μην κοιτάμε πίσω. Είναι στη φύση μας να ξεχνάμε τις λεπτομέρειες», επιβεβαιώνει ο Suzuki. Ρωτάμε αν έχει αγαπημένη ταινία από την πλούσια Ghibli βιβλιοθήκη. «Αν έπρεπε να απαντήσω», καταλήγει, «θα έλεγα ότι είναι η επόμενη ταινία. Εκείνη που δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμα».
Η ταινία Το Αγόρι κι ο Ερωδιός (The Boy and the Heron) προβλήθηκε στο BFI φεστιβάλ κινηματογράφου του Λονδίνου και κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Feelgood Entertainment.
Ευχαριστούμε το Πολιτιστικό Τμήμα – Πρεσβεία της Ιαπωνίας στην Ελλάδα για την μετάφραση της συνέντευξης.
