Ο Αδριανός Γολέμης δούλεψε 12 μήνες στην Ανταρκτική και είναι έτοιμος για το Διάστημα

Πώς είναι να δουλεύεις επί έναν χρόνο στην Ανταρκτική;

Η ζωή και η εργασία στην Ανταρκτική, και συγκεκριμένα στο Σταθμό Concordia, είναι μια ιδιαίτερη εμπειρία, με σημαντικές διαφορές από την εργασία στο σύνηθες περιβάλλον της πόλης. 

Υπάρχουν προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, όπως η πλήρης απομόνωση για 9 από τους 12 μήνες του έτους, κάτι που σημαίνει πως ακόμα και σε περίπτωση ατυχήματος δε μπορεί να φύγει κανείς για να σωθεί αλλά και ούτε να δεχτεί εξωτερική βοήθεια. Μια άλλη πρόκληση είναι η μονοτονία (βρίσκεσαι συνεχώς στο ίδιο μέρος, σε μικρό χώρο, λόγω πολικού ψύχους βγαίνεις ελάχιστα έξω, ζεις αναγκαστικά με τα ίδια άτομα για ένα χρόνο, χωρίς ποικιλία στην κοινωνικότητα και την καθημερινότητα). 

Η επικοινωνία με την οικογένεια και τους φίλους είναι πολύ περιορισμένη ενώ ο ύπνος διαταράσσεται πολύ καθώς ο ήλιος δε δύει ποτέ το καλοκαίρι και δεν ανατέλλει καθόλου στη διάρκεια της ημέρας για 3 ολόκληρους μήνες το χειμώνα. Οι προμήθειες είναι περιορισμένες λόγω της απομόνωσης: για παράδειγμα υπάρχει αποθηκευμένη τροφή για ένα χρόνο, η οποία δεν περιλαμβάνει φρέσκα στοιχεία τον περισσότερο καιρό.

Πρέπει επίσης να έχεις προνοήσει για όλα τα ρούχα, φάρμακα, εργαλεία και χρηστικά που θα χρειαστείς όλο το έτος, μεταξύ αυτών και ανταλλακτικά σε περίπτωση που συμβεί βλάβη σε κάποια συσκευή που χρησιμοποιείς. Δεν μπορείς να αγοράσεις τίποτα καινούριο για ένα χρόνο.

Υπάρχουν όμως και θετικές διαφορές: η αίσθηση ότι προσφέρεις στη βιοϊατρική έρευνα, ότι αποτελείς χρήσιμο μέλος μίας αποστολής σε ένα απαιτητικό περιβάλλον. Η φύση βρίσκει τον τρόπο να μας επιβραβεύει – θυμάμαι για παράδειγμα τη συγκίνηση όταν βλέπει κανείς το Νότιο Σέλας το χειμώνα και τον (καθαρότερο παγκοσμίως) έναστρο ουρανό. Είναι ένα μοναδικό θέαμα!

Τι μπορούν να προκαλέσουν οι ακραίες συνθήκες διαβίωσης σε έναν άνθρωπο;

Νομίζω πως αυτό εξαρτάται από τον βαθμό στον οποίο εκτίθεται κανείς στις ακραίες συνθήκες και από το χρονικό διάστημα της έκθεσης. 

Αν σκεφτούμε τον παράγοντα της πλήρους απομόνωσης στην Ανταρκτική, τότε σταδιακά αυτός μπορεί να επιφέρει διάφορες συνέπειες στην ψυχολογία και το σώμα μας. Είναι αναμενόμενο, για παράδειγμα, να μειωθεί η αποτελεσματικότητα του πληρώματος λόγω της μονοτονίας. Δεν είναι κάτι που μας ανησυχεί. Είναι όμως επίσης δυνατό (αν και όχι ιδιαίτερα πιθανό, καθώς το πλήρωμα περνάει από ψυχολογικές εξετάσεις επιλογής) κάποιο μέλος της ομάδας να αναπτύξει ψυχιατρικά συμπτώματα.

Υπάρχει τέλος η ανησυχία να συμβεί μία «αποσύνδεση» από την πραγματικότητα ή από τις αρχές, τις αξίες, τους στόχους και τις ανθρώπινες σχέσεις που είχε κάποιος πριν την αποστολή. Μπορούμε να κάνουμε τη σύνδεση όλες και όλοι μας αν θυμηθούμε τον καιρό της απομόνωσης στο σπίτι κατά την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού: τι θα μπορούσε να μας συμβεί και πώς θα άλλαζαν οι ανθρώπινες σχέσεις μας αν μέναμε σε καραντίνα συνεχόμενα για ένα χρόνο χωρίς να δούμε ποτέ, ούτε μία φορά, κάποιον άνθρωπο που δε μένει στο ίδιο σπίτι;

Ο άνθρωπος ωστόσο έχει έντονο το στοιχείο της προσαρμοστικότητας και δουλεύοντας σε ακραία περιβάλλοντα όπως αυτό της Ανταρκτικής μαθαίνουμε πολλά για το σώμα και την ψυχική υγεία. Τη γνώση αυτή προσπαθούμε να την εφαρμόσουμε επιστημονικά στην ευρύτερη κοινωνία, στην ιατρική πράξη αλλά και σε κάθε σχετική επιστήμη. Έτσι κερδίζουμε συνολικά από την έρευνα σε ακραίες συνθήκες.

Γιατί ο κόσμος σήμερα βιώνει μοναξιά ενώ η τεχνολογία του επιτρέπει να συνδέεται άμεσα με όποιον θέλει όσο μακριά και αν βρίσκεται αυτός;

Η μοναξιά μπορεί να υπάρχει ανεξάρτητα από το αν κάποιος ζει μόνος, μακριά από την κοινωνία ή για παράδειγμα περιστοιχισμένος από άλλους ανθρώπους, στο κέντρο μιας μεγάλης πόλης. Έχει να κάνει μάλλον περισσότερο με τη σύνδεση που νιώθουμε με το συνομιλητή και το περιβάλλον μας. Θυμάμαι από τα μαθητικά μου χρόνια το κείμενο του Αντώνη Σαμαράκη, που έλεγε «ποτέ πριν οι στέγες των ανθρώπων δεν ήταν τόσο κοντά η μία στην άλλη, μα οι καρδιές τους τόσο μακριά η μία από την άλλη».

Η τεχνολογία μας δίνει εντυπωσιακές δυνατότητες επικοινωνίας – είμαι ευγνώμων σε αυτή καθώς μού επέτρεψε να έχω επαφή με την οικογένεια και τους φίλους μου τον ένα χρόνο που έζησα σε απομόνωση στην Ανταρκτική. Ωστόσο, χρειαζόμαστε ουσιαστική επικοινωνία, όχι επιφανειακή, και αυτό πιστεύω το αποκτούμε αν αναμίξουμε τα απαραίτητα συστατικά της εγγύτητας και του χρόνου: η εγγύτητα, το να βρισκόμαστε από κοντά, στον ίδιο χώρο με το συνάνθρωπο, είναι πιστεύω απαραίτητη μια στο τόσο, δεν αρκεί η τηλεδιάσκεψη ή τα μηνύματα, κάτι λείπει αν μείνουμε σε αυτά.

Και ο χρόνος που αφιερώνουμε στην επικοινωνία παίζει ρόλο – αν μιλήσω με 10 άτομα για 6 λεπτά με τον καθένα δε θα μπορέσω να έχω ουσιαστική επικοινωνία όσο αν μιλήσω με 1 άτομο για μία ώρα. Στην πρώτη περίπτωση δε θα προλάβω να μοιραστώ βαθύτερες σκέψεις, προβληματισμούς, φόβους, να ανταλλάξω γνώσεις, να συνειδητοποιήσω τις ομοιότητές μου με το συνάνθρωπο, να μάθω από τις διαφορές μου σε σχέση με αυτόν και να ζητήσω ή να παρέχω συμβουλές. Αν δεν τα κάνω όλα αυτά όμως, νιώθω μοναξιά κι ας έχω κοινωνικό κύκλο. 

Η τεχνολογία, μαζί με τη δυνατότητα επικοινωνίας, συχνά μας βομβαρδίζει με μια πληθώρα ερεθισμάτων που μειώνουν τον ωφέλιμο χρόνο που αφιερώνουμε στην επικοινωνία. Αυτή θεωρώ πως είναι η αιτία της μοναξιάς, παρότι υπάρχει δυνατότητα επαφής. Ένας άλλος λόγος πιστεύω πως είναι η αυξανόμενη δυσκολία μας να εμπιστευτούμε το συνομιλητή και άρα να επικοινωνήσουμε και να εκφραστούμε ανοιχτά.

Υπάρχει κάτι το ακραίο στον ψηφιακό κόσμο των social media;

Σε κάθε νέο μέσο ή τεχνολογία υπάρχουν ακραίες εκφάνσεις. Μία ώριμη κοινωνία στην πορεία των ετών μαθαίνει πώς να διατηρεί ως επί το πλείστον τα ωφέλιμα και να περιορίζει τα ακραία. Καταστροφική είναι η χρήση των social media από ανθρώπους που τα χρησιμοποιούν για να σπείρουν διχόνοιά, να υποκινήσουν βία και εχθρότητα. Αυτό όπως είπες μπορεί να συμβεί σε επίπεδο προσωπικό προς ένα χρήστη ή σε επίπεδο μάζας. Η εκπαίδευση θαρρώ πως παίζει το σημαντικότερο ρόλο.

Νομίζω πως δεν πρέπει να φοβόμαστε τα social media αλλά να μαθαίνουμε (και από την οικογένεια που μάς νοιάζεται αλλά και από επίσημους φορείς) πώς να τα χρησιμοποιούμε προς όφελος δικό μας και των γύρω μας.

Ποια ακριβώς είναι η δουλειά ενός γιατρού στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών;

Είναι μια ερώτηση που μού γίνεται συχνά! Ένας ή μία γιατρός που εργάζεται στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών φροντίζει ώστε ο/η αστροναύτης που έχει αναλάβει να είναι υγιής και ιατρικά έτοιμος ή έτοιμη να φέρει εις πέρας τη διαστημική αποστολή του. Μια διαστημική αποστολή ενέχει πολλούς κινδύνους, σωματικούς και ψυχολογικούς, είναι ένα ακραίο περιβάλλον όπως είπαμε νωρίτερα, στο οποίο οι αστροναύτες βρίσκονται ώστε να συμβάλουν στην επιστημονική έρευνα, την ανάπτυξη τεχνολογίας και την εξερεύνηση.

Επομένως, ως γιατροί των αστροναυτών, σε συνεργασία με συναδέλφους όλων των ειδικοτήτων, διεξάγουμε μια σειρά ιατρικών τεστ, ετοιμάζουμε τα φάρμακα που θα χρειαστούν οι αστροναύτες στην πτήση τους, παρακολουθούμε την υγεία τους από μακριά όσο χρόνο βρίσκονται στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και βοηθούμε στην αποκατάστασή τους όταν επιστρέφουν στη Γη. Φροντίζουμε να αντιμετωπίσουμε τις αναμενόμενες αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα λόγω της έλλειψης βαρύτητας στο Διάστημα και να ανακουφίσουμε το πλήρωμα από τα συμπτώματα.

Επίσης, μεριμνούμε για παράγοντες όπως η επαρκής ανάπαυση και ο διαχειρίσιμος φόρτος εργασίας για το πλήρωμα.

Πιστεύεις ότι το ενδιαφέρον του κοινού για το διάστημα έχει μειωθεί σε σχέση με την εποχή του Ψυχρού Πολέμου και τον ανταγωνισμό ΗΠΑ-Σοβιετικης Ένωσης ή όχι;

Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου το Διάστημα είχε έντονες πολιτικές προεκτάσεις και ήταν επίσης κάτι τελείως νέο. Πλέον η σημασία του έχει αυξηθεί αλλά μερικώς μετατοπιστεί στην επιστημονική και τεχνολογική σφαίρα. Παρότι μετράμε 52 χρόνια επανδρωμένων αποστολών στο Διάστημα, διαπιστώνω πως εξακολουθεί να εξάπτει τη φαντασία και να δίνει κίνητρο στους ανθρώπους και την ανθρωπότητα συλλογικά. Είναι ένας χώρος αιχμής και ένα «σύνορο» που εξερευνώντας το ειρηνικά έχουμε πολλά να μάθουμε. 

Η αναμενόμενη επιστροφή του ανθρώπου στη Σελήνη, με παράλληλη εγκαθίδρυση ενός μικρού τροχιακού σταθμού και αργότερα μιας μόνιμης βάσης στη σεληνική επιφάνεια, σίγουρα θα τονώσει ακόμη περισσότερο το γενικότερο ενδιαφέρον για το χώρο. Εκτός όμως από τις επανδρωμένες πτήσεις και τα ερευνητικά τους οφέλη, ας μην ξεχνάμε πως ωφελούμαστε καθημερινά ποικιλοτρόπως από τις εφαρμογές του διαστήματος και της τεχνολογίας του.

Πώς και γιατί αποφάσισες να ασχοληθείς με έναν τόσο δύσκολο και εξειδικευμένο τομέα; Ήταν το όνειρο να βρεθείς στο διάστημα ή κάτι άλλο;

Ήταν και είναι η φυσική μου κλίση. Όπως έλεγε ο Edwin Hubble για την Αστρονομία, είχα το «κάλεσμα» προς αυτό. Δεν ήμουν πάντα σίγουρος ότι θα το τολμήσω, βέβαια: αρκετές φορές σε νεαρή ηλικία έχουμε αμφιβολίες για τις επιλογές μας. Το Διάστημα και η διαστημική ιατρική αποτελούν ένα ιδιότυπο μονοπάτι και νιώθω ευτυχής που τελικά το τόλμησα, αλλά και ευγνώμων προς τους γονείς μου για την εμπιστοσύνη και την υποστήριξή τους. Είμαι επίσης ευγνώμων σε ανθρώπους που με το παράδειγμά τους μάς δείχνουν ότι είναι σημαντικό να δοκιμάζουμε και να προσπαθούμε, να μη φοβόμαστε να ανταποκριθούμε σε ένα «κάλεσμα» παρά τις δυσκολίες.

Το όνειρο μιας διαστημικής αποστολής υπήρχε και υπάρχει, ειδικά από τη στιγμή που πέρυσι είχα τη χαρά να αποτελέσω τον πρώτο Έλληνα πολίτη που ολοκληρώνει επιτυχώς όλα τα στάδια της Ευρωπαϊκής επιλογής αστροναυτών. Πρόκειται για μια απαιτητική διαδικασία που διαρκεί πάνω από ένα έτος και λαμβάνει χώρα πολύ σπάνια στην Ευρώπη. Τα τελευταία χρόνια λόγω της συνεργασίας μου σαν γιατρός με πολλούς από τους τωρινούς Ευρωπαίους αστροναύτες, θα έλεγα πως η αντίληψη έχει ελαφρώς αλλάξει μέσα μου: πλέον μια διαστημική αποστολή και τα πολλαπλά οφέλη που παρέχει αποτελούν κίνητρο περισσότερο εθνικό και ευρωπαϊκό, όχι τόσο προσωπικό. 

Όπως είχα πει και στο παρελθόν, είμαι αισιόδοξος πως η χώρα μας θα αδράξει την ευκαιρία να υποστηρίξει μια διαστημική αποστολή και τη σχετική με αυτή έρευνα στο προσεχές μέλλον. Οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες έχουν παρουσία στις επανδρωμένες διαστημικές αποστολές και το ίδιο κάνουν και άλλα έθνη, όπως η γειτονική μας Τουρκία με την πρώτη της πτήση μέσα στο 2023.

Τι έχουμε να κερδίσουμε ως ανθρωπότητα από την εξερεύνηση του διαστήματος;

Θα έλεγα πως κερδίζουμε ήδη πολλά. Πρώτον, προχωρούμε στην επιστημονική αναζήτησή μας για την προέλευση της ζωής, για την εξέλιξη του σύμπαντος, για το ρόλο μας μέσα σε αυτό. Δεύτερον, χρησιμοποιούμε τη γνώση που αποκτούμε στο Διάστημα ώστε να βελτιώσουμε τη ζωή στη Γη. Μιλήσαμε ήδη για τα οφέλη στην ιατρική – για παράδειγμα κατανοώντας την ανοσοκαταστολή που δημιουργεί η έλλειψη βαρύτητας ή μελετώντας το σύνδρομο SANS που επηρεάζει την όραση των αστροναυτών είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε ιατρικές παθήσεις στη Γη. 

Στο Διάστημα, σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, προσπαθούμε να αναπτύξουμε αναστολείς πρωτεϊνών ενάντια στη νόσο του Parkinson, τις οποίες είναι αδύνατο να παράγουμε στη Γη όπου υπάρχει βαρύτητα. Αναλόγως εφαρμόζουμε όσα μαθαίνουμε στο Διάστημα για τη χημεία, τη βιολογία, τη φαρμακευτική, την επιστήμη υλικών. 

Υπάρχει και ένα πιο πρακτικό κομμάτι: η επένδυσή μας στον διαστημικό τομέα συνεισφέρει στην οικονομική ανάπτυξη. Έχει υπολογιστεί πως κάθε ευρώ που επενδύεται στο διάστημα επιστρέφει στον επενδυτή κέρδος σε πολλαπλάσιο βαθμό. Κέρδος προκύπτει για όλους και από την ανάπτυξη της διαστημικής τεχνολογίας: η σμίκρυνση των ηλεκτρονικών μας συσκευών και η αύξηση της αυτονομίας και της αποτελεσματικότητάς τους τον προηγούμενο αιώνα οφείλεται κατά πολύ στις ανάγκες των διαστημικών αποστολών. 

Τέλος, τα δορυφορικά δεδομένα που χρησιμοποιούμε καθημερινά είτε ως πολίτες για να οδηγήσουμε στον προορισμό μας είτε ως επαγγελματίες (π.χ. παρακολούθηση αγροτικών παραγωγών ανά έτος) επίσης συμβάλλουν στη βελτίωση του επιπέδου ζωής.

Πολλά από τα σημαντικά οφέλη όμως είναι μη ευκόλως μετρήσιμα – και αυτός είναι και ο λόγος που οι επανδρωμένες αποστολές στο Διάστημα προϋποθέτουν ωριμότητα και όραμα από έναν πολιτισμό ώστε να επενδύσει σε αυτές: Οι διαστημικές αποστολές δίνουν κίνητρο στη νέα γενιά, συμβάλλουν στην παιδεία, μπορούν να ενδυναμώσουν τα ιδεώδη της κοινωνίας και την εμπιστοσύνη ενός έθνους στις δυνατότητές του. Αναμένεται να παίξουν σημαντικό ρόλο στη γεωπολιτική σφαίρα τα επόμενα χρόνια καθώς υπάρχει ένας μερικός αναθεωρητισμός των διεθνών συνθηκών για το Διάστημα. Είναι σημαντικό η έρευνα και εξερεύνηση στο Διάστημα να παραμείνουν ειρηνικές, οικουμενικές, με ευκαιρίες για όλους.

Και αν, τελικά, βρεθείς πέρα από τη στρατόσφαιρα τι συναισθήματα πιστεύεις ότι θα βιώσεις;

Είναι μια σπάνια εμπειρία. Νομίζω πως θα είμαι ανοιχτός σε κάθε συναίσθημα που θα γεννηθεί αυθόρμητα, δε θα ήθελα να περιορίσω αυτό που νιώθει κανείς θέτοντας συγκεκριμένες προσδοκίες. Γνωρίζουμε ωστόσο βάσει επιστημονικών ερευνών πως οι αστροναύτες βλέποντας τη Γη από μακριά αναπτύσσουν πιο έντονη την αίσθηση του «όλου», της ανθρωπότητας ως σύνολο αδιαίρετο, επίσης εκτιμούν βαθύτερα το οικοσύστημα του πλανήτη μας επειδή έχουν το πλεονέκτημα της προοπτικής, βρισκόμενοι έξω από αυτόν.

Επίσης, φαντάζομαι πως στο Διάστημα νιώθει κανείς συναισθήματα παρόμοια με εκείνα που βίωσα στην Ανταρκτική: εκτίμηση για τη συνολική ερευνητική προσπάθεια που γίνεται σε ένα αντίξοο περιβάλλον, δέσιμο με τα μέλη της ομάδας που υποστηρίζουν την αποστολή από μακριά, αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι αυτής, ηρεμία και ικανοποίηση αν η αποστολή πετύχει τους στόχους της. Μία αποστολή έχει κάτι το ιδιαίτερο, μία πρόκληση, ένα σκοπό που ενώνει τους ανθρώπους και γεννάει επίσης τη χαρά της προσφοράς προς το κοινωνικό σύνολο.

*Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε με αφορμή τη συμμετοχή του Αδριανού Γολέμη στο φετινό SNF Nostos Conference του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ).

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

10 απαντήσεις για το ChatGPT, από έναν καθηγητή υπολογιστικής γλωσσολογίας