Ο Αργύρης Ξάφης, το “J.A.C.E.” και ο φόβος

Στο πολυσυζητημένο “J.A.C.E.” του Μενέλαου Καραμαγγιώλη παρακολουθούμε τη σύγχρονη οδύσσεια ενός νεαρού μετανάστη καθώς χαράζει τη διαδρομή μέσα από αφιλόξενα σοκάκια, που όμως βρίσκει το δρόμο του χάρη στην απροσδόκητη αγάπη και κατανόηση λιγοστών ανθρώπων που μπορούν πάντα να κάνουν τη διαφορά. Είναι ένα πολύ φιλόδοξο εγχείρημα που χρειάστηκε πάρα πολλά χρόνια μέχρι να ολοκληρωθεί και να φτάσει στην τελική του μορφή που, επιτέλους, προβάλλεται στις αίθιουσες εδώ και μια εβδομάδα.

Η ιστορία της ζωής του νεαρού Jace παρουσιάζεται μέσα από μια επεισοδιακού χαρακτήρα αφήγηση, με τα διάφορα κεφάλαια να συστήσουν νέους συμμάχους και νέους εχθρούς. Ένας από αυτούς τους δεύτερους είναι ο Άγγελος, ένας σκιώδης χαρακτήρας που παίζει τεράστιο ρόλο στη ζωή του πρωταγωνιστή, δίχως αρχικά να το συνειδητοποιεί – εκείνος ή εμείς.

Ο Αργύρης Ξάφης υποδύεται αυτό τον απαιτητικό (όσο και νευραλγικό) ρόλο, όντας μάλιστα εξαρχής στα σχέδια του σκηνοθέτη για αυτό το φιλμ. Ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να μας μιλήσει για όλα: Για την ιστορία της ταινίας μέχρι να φτάσει στη μεγάλη οθόνη, για τη σημασία και το ρόλο των “κακών” στο σινεμά, και για τη σημασία μιας τέτοιας ταινίας (που διαδραματίζεται σε μεγάλο βαθμό στο περιθώριο της κοινωνίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται) στη σημερινή εποχή, μια εποχή φόβου, μίσους και αναταραχής.

Για την διαδρομή του “J.A.C.E” προς τη μεγάλη οθόνη

Πότε παίχτηκε το “Black Out”; Mετά την πρεμιέρα, εγώ ήμουν 20-κάτι, πριν 10 χρόνια περίπου, o Μενέλαος μου είχε πει, “ένα πράμα θα σου πω, JACE”. Πέρασαν τα χρόνια, μιλάγαμε, τον έβλεπα στο θέατρο, κρατήσαμε μια φιλία ουσιαστική, μείναμε κι οι δύο στο χώρο, Οπότε πριν λίγα χρόνια, το 2003, πιάσαμε να τη συζητάμε πιο σοβαρά. Γίναν εκατοντάδες αλλαγές στο σενάριο, υπήρχαν drafts διαφορετικά. Θυμάμαι ότι ήταν το 2003 γιατί είχα πάθει πλάκα με το “Oldboy” τότε, και είχε σκηνή σε ένα από τα πρώτα drafts του “J.A.C.E.” που έκοβε τη γλώσσα του ο Jace. Κάτι που άλλαξε με τα χρόνια.

Εγώ μεγάλωσα. Ήταν να κάνω τον Jace τότε, δεν είχε όμως μετά πια νόημα, άρχισαν να ασπρίζουν τα μαλλιά μου. Πριν 4-5 χρόνια ήρθε στα χέρια μου το σενάριο όπου μιλάγαμε πια για τον Άγγελο. Άρχισε η διαδικασία του κάστινγκ, για το ποιος θα κάνει τον Jace. Έκανα δοκιμαστικά με 20-30 άτομα από όλο τον πλανήτη. Με Σέρβους, Κροάτες, Μαυροβούνιους, με Άγγλους, με Έλληνες, με χορευτές, με ηθοποιούς. Ο Μενέλαος γύρναγε όλη την Ευρώπη, ψάχναμε κόσμο, μιλάγαμε, συζητάγαμε, βλέπαμε ταινίες. Άλλαζε κι άλλο το σενάριο, σκεφτόμασταν 5 πιθανά φινάλε, μετά 4 πιθανά φινάλε, μέχρι τελευταία μέρα που έμεινε το τελικό φινάλε. Μια ιστορία που θα έχεις να τη λες.

Το making of της ταινίας ήταν άλλο ένα έπος του Μενέλαου Καραμαγγιώλη. Αν το γύριζε κάποιος αυτό, θα είχε στα χέρια του άλλη μία φανταστική ταινία.

Για τη σχέση της τέχνης με τον κόσμο

Η σχέση με οποιοδήποτε κομμάτι της τέχνης, πρέπει να είναι με το μέλλον. Ανέκαθεν μπορούσαμε να καταλάβουμε τι γίνεται και τι μπορεί να έρθει στο μέλλον στην κοινωνία μας, απλά διαλέγαμε να πιστεύουμε πως δε θα συμβεί, το αφήναμε για αργότερα. Η δουλειά του καλλιτέχνη είναι να έχει μια προοπτική σε σχέση με το μέλλον. Κι αν εσύ βλέπεις στην ταινία το ‘τώρα’, τότε σωστά δούλεψε ο Μενέλαος. Διάβασε τον καιρό, είναι καλό σημάδι.

Πρέπει να λειτουργεί η τέχνη σε σχέση με αυτό που ζούμε. Δουλειά μας είναι να πάμε κι ένα βήμα παραπέρα. Θα σου φέρουμε και μια προοπτική. Δε μου αρκεί μια αναπαράσταση της πραγματικότητας. Πρέπει να ανάγεται σε ένα μύθο, σε μια ιστορία, για το τι να περιμένεις μπροστά. Ο καλλιτέχνης θέλει να πάρει το παραπάνω βήμα. Μπορεί να πεις κάτι λάθος, δεν έχει σημασία. Αλλιώς δεν έχει και πολύ νόημα.

Για τους πολυδιάστατους κακούς

Ο χαρακτήρας μου είναι ο άλλος πόλος της ιστορίας, που αποκαλύπτεται αργότερα.Το καλό και το κακό, αν θες. Αντιλαμβάνεσαι ότι δεν έρχονται τυχαία τα πράγματα, σε σχέση με κάτι γίνονται, κάποια αμαρτία πληρώνει. Εμφανίζεται προς τη μέση της ταινίας ενώ όντως τη διατρέχει από την αρχή, από τα πρώτα χρόνια του ήρωα.

Ο Άγγελος έγινε πιο τρισδιάστατος μετο πέρασμα του χρόνου. Το συζητάγαμε κι εγώ με το Μενέλαο ότι δε θα μπορούσε να είναι απλώς η σκοτεινή μεριά του Jace, χρειαζόταν και παρελθόν. Στην ουσία μπήκαμε και δώσαμε τη σάρκα που χρειαζόταν. Τον είδα όπως όλους τους ρόλους μου με αγάπη και κατανόηση, δε θέλω ποτέ να κρίνω έναν ήρωα ως καλό ή κακό γιατί μετά μου απλοποιείται όλη η ιστορία. Έχω βαρεθεί το μασημέο το φαγητό, θέλω μια ιστορία που σε κινητοποιεί.

Έχει αρκετά στοιχεία που θα μπορούσαν να τον κατατάξουν στους κακούς, σε έναν τζεϊμςμποντικό κακό, αλλά ο κόσμος δε το χρειάζεται αυτό. Θ ήθελες έναν εύκολο κακό σε μια ταινία, να ξεμπερδεύεις με αυτή τη μεριά; Όχι. Θες τα πράματα να είναι πιο αληθινά, πιο πολυπλοκα, να υπάρχει λόγος. Όχι να είναι ένας κακός με σαρδόνιο χαμόγελο που θέλει να κάνει κακό στους ανθρώπους. Για κάποιο λόγο γίνονται όλα. Μια αδικία, ένας πόνος, μία έλλειψη τελοσπάντων. Οι ελλείψεις του είναι προφανείς και πολλές, από το ότι είναι καθηλωμένος σε καροτσάκι μέχρι [σσ. κάτι που θα φανεί στο τέλος της ταινίας και δε θα αποκαλύψουμε] μέχρι ότι έχει μπλέξει κι έχει φτιάξει έναν κόσμο γύρω του, τον έχει στήσει επειδή σε αυτόν έχει καταφέρει να είναι Ο Αρχηγός. Όλες αυτές είναι ελλείψεις, πόνοι και ζητήματα του ήρωα είναι πολύ βασικά για να καταλάβεις γιατί κάνει αυτό που κάνει.

Για την κοινωνική ζωή σήμερα

Μεγάλωσα στο Μαρούσι, στα 18 μετακόμισα στο κέντρο, Κυψέλη, Γκύζη, Αμπελόκηπους. Και μόνο που γυρνάμε στα θέατρα που δουλεύουμε, που πάμε από τη μία δουλειά στην άλλη, αποκτάς αίσθηση, είναι συνέχεια όλος αυτός ο κόσμος δίπλα σου.

Οι άνθρωποι έχουν φοβηθεί πάρα πολύ, κι ο φόβος είναι επικίνδυνο πράγμα. Μπορεί να σε οδηγήσει σε πολύ ενστικτώδεις αντιδράσεις προκειμένου να επιβιώσεις, που μπορεί να είναι καταστροφικές και για τους γύρω σου και για σένα. Επίσης ο κόσμος αισθάνεται τρομερά πατημένος και αδικημένους, δε ξέρει πώς να το εκφράσει, έχει ξεπεράσει το στάδιο του ‘αντιμιλάω επειδή με αδίκησες’. Βλέπεις τρομαγμένους ανθρώπους που δε ξέρουν πώς θα αντιδράσουν. Αυτό με φοβίζει πάρα πολύ, να ζω τη ζωή μου έτσι.

Όταν αισθάνεσαι ασφαλής, ότι έχεις κάνει τη φάση σου, δεν έχεις ανάγκη να ξεσπάσεις σε κανέναν. Δεν ασχολείσαι καν με το τι αισθάνεσαι για τον καθένα. Πρόβλημα κι αυτό. Θα έπρεπε αυτά τα πράγματα να τα έχουμε λύσει, να τα έχουμε ξεκαθαρίσει. Τώρα με το φόβο ξεσπάς. Και πάντα ξεσπάς σε κάποιον που θεωρείς πως έχει λιγότερη δύναμη και δεν κινδυνεύεις. Ακόμα και στις κωμωδίες τις κλασικές άμα πάρεις, με τον Κωνσταντάρα, βαράει ο ένας τον έναν γιο κι ο άλλος βαράει τον πιο μικρό. Δε γυρνάει κανείς να τα βάλει με τον Κωνσταντάρα. Αυτό δείχνει κάτι πολύ συγκεκριμένο για το πώς λειτουργούμε όλοι στη ζωή. Κανείς δε θα γυρίσει να αντιδράσει απέναντι σε κάποιον που θεωρεί δυνατότερο από αυτόν. Θα αντιδράσει απέναντι σε κάποιον που θεωρεί πως μπορεί να τον εξοντώσει.

Είναι επικίνδυνη εποχή και την πληρώνουν κυρίως οι λάθος άνθρωποι. Όπως δηλαδή συζητάμε ότι μας αδικεί η κυβέρνηση, έτσι κι εμείς με τον ίδιο τρόπο αδικούμε κάποιον που έχουμε τη δυνατότητα να αδικήσουμε, προκειμένου να επιβιώσουμε. Τρώει ο ένας τον άλλον, δεν υπάρχει ενότητα. Αυτό που ξέρουμε να κάνουμε είναι κριτική κακοπροαίρετη και να πολεμάμε να βγάλουμε το μάτι του άλλου. Αυτή είναι η πρώτη μας αντίδραση σε όλα αυτά τα πράγματα.

Για το πείσμα

Σε κάποια φάση πριν λίγα χρόνια ήμουν έτοιμος να τα παρατήσω, αλλά ευτυχώς ήρθαν τα πράματα αλλιώς. Κάνω ένα πράγμα που μου αρέσει, θέλω να το κάνω. Δε νομίζω να ξεμπλέξω εύκολα.

Μου αρέσει να δουλεύω με νέους ανθρώπους, τρελαίνομαι. Το γλέντι είναι με μια κοπέλα που ήταν βοηθός μου πριν 5 χρόνια σε μια παράσταση που είχα σκηνοθετήσει, και έφυγε, πήγε στη Μόσχα, στην καλύτερη σχολή σκηνοθεσίας στον κόσμο. Της είχα πει, ‘αν τα καταφέρεις ρε κωλόπαιδο και πας και τελειώσεις, θα δουλέψουμε στην πρώτη σου δουλειά μαζί’. Και έγινε, θα κάνει την πρώτη σκηνοθεσία που έρχεται από Μόσχα, θα έρθουν οι καθηγητές της να μας δούνε.

Εμένα ο τρόπος μου δεν ήταν ποτέ προς τα πίσω. Αυτή τη στιγμή το θέατρο πρέπει να είναι στο οικονομικό κομμάτι του στην πιο δύσκολη στιγμή, όπως όλη η Ελλάδα. Αλλά ήταν ήδη σε μια διαλυμένη συνθήκη. Οι άνθρωποι που δουλεύουν… Ας πούμε ότι κανένας λογικός άνθρωπος δε θα το έκανε. Έχεις μηδέν στο πηλίκο. Μηδέν, όχι ένα. Ελπίζεις να μη σου συμβεί τίποτα κακό γιατί τότε καταστράφηκες. Θέλει κότσια.

*Ο Αργύρης Ξάφης παίζει στο “J.A.C.E.” που προβάλλεται ήδη στις αίθουσες. Θα πρωταγωνιστήσει στην παράσταση “Mistero Buffo” (Θέατρο Θησείον, 19 Νοεμβρίου), στο “Treasure Island” (Μέγαρο, Δεκέμβριος) και στο “Γλέντι στον Καιρό της Πανούκλας” (Βυρσοδεψείο, τέλη Γενάρη).