O Brian Eno πιστεύει ότι η Γη δεν έχει ανάγκη τους ανθρώπους

Θα ήταν η πιο σημαντική ακόμη και αν ήταν “απλά” μία από τις δεκάδες μετακλήσεις ξένων ονομάτων (κατά πάσα πιθανότητα όλα τους εκούσια ή ακούσια επηρεασμένα από τη μουσική που είτε ο ίδιος ο Eno έχει γράψει κατά καιρούς, είτε κάποιος από τους εντιμότατους φίλους του που έχει βοηθήσει ως παραγωγός) που, όπως είχαμε συνηθίσει μέχρι το καλοκαίρι του 2019, θα συνέθεταν και φέτος το παζλ του Ατελείωτου Ελληνικού Συναυλιακού Καλοκαιριού – το οποίο, εντάξει, δεν είναι σαν της Βαρκελώνης, αλλά ας μη χάνουμε το δάσος, καταντάει βαρετό.

Πόσο μάλλον τώρα που θα πραγματοποιηθεί εν μέσω μιας αβάσταχτης πια συναυλιακής και εν γένει πολιτιστικής ανομβρίας. 

Πόσο μάλλον τώρα που μαζί με τον -επίσης συνθέτη- αδερφό του, Roger, αποφάσισαν να παίξουν στην Αθήνα για πρώτη φορά στα χρονικά μαζί ζωντανά, για να παρουσιάσουν για μία και μοναδική φορά σε ολόκληρο τον κόσμο το Mixing Colours, τον πρώτο ολοκληρωμένο δίσκο που έγραψαν από κοινού και του οποίου η κυκλοφορία, τον Μάρτιο του 2020, συνέπεσε με την επιβολή των πρώτων lockdown στην Ευρώπη (έχει και αυτό τη σημασία του) λαμβάνοντας ως επί το πλείστον αποθεωτική υποδοχή από κριτικούς και ακροατές.

«Νομίζω ότι θα είναι ένα ασυνήθιστο ορόσημο» είπε, μεταξύ πολλών άλλων που θα διαβάσετε στη συνέχεια, ο Brian Eno μιλώντας σε Έλληνες δημοσιογράφους με αφορμή τη συναυλία της 4ης Αυγούστου στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού. Για την οποία το OneMan στοιχηματίζει ότι θα είναι μία once in a lifetime εμπειρία. 

Από αριστερά: Roger και Brian Eno (φωτογραφίες: Bee Eno, Mary Evers και Cecily Eno)

Δεν κάνω πια πολλές ζωντανές εμφανίσεις και χαίρομαι ιδιαίτερα που μία από αυτές θα είναι στην Ελλάδα. Δεν έχω παίξει ποτέ στο παρελθόν εκεί. Στην Ακρόπολη έχω βρεθεί μόνο ως τουρίστας. Είναι πολύ δύσκολο να της αντισταθείς.

Θα είμαστε πέντε άτομα στη σκηνή, θα υπάρχει και κάποιος φωτισμός. Αυτά, πάνω κάτω. Κάποια από τη μουσική θα προέρχεται από το Mixing Colours, αλλά θα υπάρχει και μουσική που δεν έχετε ξανακούσει ποτέ, γιατί δεν την έχουμε παίξει ποτέ ξανά. Νομίζω ότι θα είναι ένα ασυνήθιστο ορόσημο, υπό την έννοια ότι είναι ασυνήθιστο δύο άνθρωποι να δημιουργούν έναν ήχο μαζί κατ΄αυτόν τον τρόπο: ο Roger θα παίζει κι εγώ θα επηρεάζω αυτά που παίζει. Δεν είναι πολύ φυσιολογική κατάσταση αυτή.

Το ενδιαφέρον με αυτό το θέατρο είναι ότι στην αρχική του μορφή ήταν κλειστό, υπήρχε μια στέγη από την οποία ήταν εξαρτημένη η ακουστική. Υπό αυτή την έννοια σήμερα πρόκειται για ένα χώρο με ακουστική που εξ ορισμού δεν ανταποκρίνεται σε αυτό που είχαν στο μυαλό τους οι κατασκευαστές του. Το καλό όμως με τέτοιου τύπου ανοιχτά θέατρα είναι ότι δεν υπάρχει εσωτερική αντήχηση. Δεν υπάρχουν οι παρεμβολές και οι διαταραχές που μπορεί να προκύψουν σε ένα κλειστό χώρο. Είμαι σίγουρος ότι ο ήχος θα είναι υπέροχος. Δεν θα παίζουμε πολύ δυνατά, οπότε δεν θα αντιμετωπίσουμε κανένα πρόβλημα με feedback. Νομίζω ότι είναι ο ιδανικός χώρος για τη μουσική που σκοπεύουμε να παίξουμε.

Δεν δουλεύαμε με το σκεπτικό να ολοκληρώσουμε ένα άλμπουμ. Επεξεργαζόμουν το υλικό που μου έστελνε ο Roger μέσα σε τρένα. Μου αρέσει γενικά αυτό. Βάζω ακουστικά και δουλεύω ενώ ταξιδεύω. Οι συνθέσεις του Roger ήταν τέλειες για αυτό το σύστημα. Κοιτούσα τη φύση έξω από το παράθυρο και πείραζα τα αρχεία του με τέτοιο τρόπο ώστε να ταιριάζουν με ό,τι έβλεπα. Με γοητεύει η ιδέα της δημιουργίας μουσικής που αποτελεί από μόνη της ένα είδος ταξιδιού. Ένα γραμμικό ταξίδι χωρίς συγκεκριμένο προορισμό, χωρίς να φτάνεις ποτέ στον τερματικό σταθμό. Για πολλά χρόνια λοιπόν ο Roger έστελνε υλικό, εγώ το επεξεργαζόμουν και άργησε πολύ να μας περάσει από το μυαλό ότι μπορεί να έχουμε στα χέρια μας ένα άλμπουμ.

Η Deutsche Grammophon είναι μια καταπληκτική δισκογραφική εταιρία. Παρά το ότι στον κατάλογό τους συναντάς άφθονη κλασική μουσική, ανέκαθεν υπήρξε καινοτόμα, με διάθεση πειραματισμού και εξερεύνησης άλλων ειδών μουσικής. Μόλις πρόσφατα συνειδητοποίησα ότι το πρώτο άλμπουμ στο οποίο συμμετείχα πίσω στο 1970 αν θυμάμαι καλά, ήταν του Βρετανού συνθέτη Cornelius Cardew, για λογαριασμό αυτού του label.

Είμαι πραγματιστής. Σε αντίθεση με τον αδερφό μου δεν πιστεύω ότι η μουσική έχει μεταφυσικές δυνάμεις. Δεν εννοώ ότι δεν νιώθω τη μαγεία της. Αλλά νομίζω ότι η προσπάθεια να αναχθεί η μουσική σε κάτι μεταφυσικό, είναι αντιπαραγωγική. Για παράδειγμα υπάρχει η αντίληψη ότι ο Bach είναι τόσο σπουδαίος συνθέτης που κανείς δεν μπορεί να τον πλησιάσει. Διαφωνώ!

Avant-garde είναι απλά η κλασική μουσική που δεν είναι αρκετά παλιά.

Μπορεί κανείς να ιχνηλατήσει εύκολα την πορεία των κοινωνικών ανισοτήτων τα τελευταία χρόνια. Οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και ελάχιστοι άνθρωποι γίνονται γελοία, παράλογα πλούσιοι. Τίποτα καλό δεν θα βγει από αυτό.

Έχει αλλάξει ο τρόπος που ακούνε μουσική οι άνθρωποι, όπως έχει αλλάξει ο τρόπος που φτάνει στο σπίτι τους η τροφή. Η μουσική βιομηχανία κατά κάποιο τρόπο λειτουργεί πια σαν υπηρεσία delivery. Υπάρχει το streaming ή μπορείς να κατεβάσεις ό,τι θέλεις. Λαμβάνουμε τη μουσική με τρόπους που στο παρελθόν δεν υπήρχαν. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι όλο αυτό είναι κακό για τη μουσική. Διαφωνώ. Πιστεύω ότι απλά είναι ένας νέος κύκλος.

Όσον αφορά την ambient μουσική, νομίζω ότι όπως λατρεύουμε τη μουσική που μας ξεσηκώνει και μας κάνει να θέλουμε να χορέψουμε, μπορούμε κάλλιστα να αγαπήσουμε τη μουσική που μας ηρεμεί και μας κάνει να σκεφτούμε. Εξαιτίας της μεγάλης ιστορίας της ποπ μουσικής, πέρασε πολύς καιρός μέχρι να γίνει της μόδας αυτή η ιδέα. Η ποπ μουσική θεωρούνταν ότι απευθύνεται σε 19χρονους γεμάτους ενέργεια και αντοχή. Όμως εγώ που δεν είμαι πια 19 ακόμη δημιουργώ μουσική και θέλω να πηγάζει από τα κατά καιρούς τρέχοντα βιώματα μου, από τον εκάστοτε τρόπο ζωής μου. Θέλω η μουσική μου να έχει πιο ευρύ συναισθηματικό εύρος.

Ξέρετε το τραγούδι Jerusalema; Είναι ένα τεράστιο, παγκόσμιο χιτ από την Αφρική που κυκλοφόρησε πριν από δύο περίπου χρόνια. Το ενδιαφέρον είναι ότι χιλιάδες άνθρωποι σε όλο τον κόσμο άρχισαν να τραβάνε βίντεο αναπαριστώντας το χορό – από τους αστυνομικούς του Ναϊρόμπι μέχρι τους πυροσβέστες του Ρέικιαβικ. Στο Youtube υπάρχουν άπειρα τέτοια βίντεο. Ήταν σαν μια παγκόσμια επανάσταση φιλίας και αισιοδοξίας όλο αυτό. Διότι αποδεικνύει ότι όσο άσχημα και αν είναι τα πράγματα, οι άνθρωποι θέλουν να διασκεδάζουν ο ένας με τον άλλο. Νομίζω λοιπόν ότι η δύναμη της μουσικής να ενώνει τους ανθρώπους ίσως να είναι σήμερα πιο έντονη από ποτέ. 

“Στην Ακρόπολη έχω βρεθεί μόνο ως τουρίστας. Είναι πολύ δύσκολο να της αντισταθείς”

Σήμερα υπάρχει πάρα πολλή καλή μουσική, γι’ αυτό είναι αδύνατο να παρακολουθήσεις όλες τις τάσεις. Αυτό που ξεκίνησε να συμβαίνει πριν από 15 χρόνια είναι ότι ο καθένας μπορεί να ηχογραφήσει τη μουσική του και να την κυκλοφορήσει μόνος του στο internet. Δεν χρειάζεται να το κάνεις μέσω δισκογραφικών εταιριών. Στο παρελθόν έπρεπε να πείσεις κάποιον σε ένα label. Επρόκειτο για ένα φίλτρο που άφηνε απ’ έξω πολλά -και μερικές φορές καλά- πράγματα. Τώρα αρκεί να κοιτάξεις πλατφόρμες σαν το Soundcloud ή το Bandcamp. Θα βρεις ανθρώπους που κάνουν απίστευτα πράγματα ολομόναχοι στο υπνοδωμάτιο τους.

Θεωρώ ότι πήραμε ένα μάθημα από την πανδημία: ποιοι είναι οι πραγματικά σημαντικοί άνθρωποι σε μια τόσο δύσκολη κατάσταση. Είναι κάτι που ορισμένοι θα προσπαθήσουν να μας κάνουν να ξεχάσουμε. Νομίζω ότι δεν θα τα καταφέρουν, τουλάχιστον όχι στη χώρα μας, όπου το Εθνικό Σύστημα Υγείας βάλλεται επί τουλάχιστον 15 χρόνια από την κυβέρνηση. Ξαφνικά όλοι συνειδητοποίησαν ότι οι σημαντικοί άνθρωποι δεν είναι οι hedge fund managers, αλλά όσοι εργάζονται στα νοσοκομεία ή καθαρίζουν τους δρόμους. Υπάρχει ένας νέος σεβασμός για συγκεκριμένους κύκλους ανθρώπων πια.

Λίγα πράγματα είναι πιο αποτροπιαστικά από το να βλέπεις μερικούς ζάμπλουτους που δεν πληρώνουν φόρους να ξοδεύουν χρήματα που θα έπρεπε μέσω της φορολογίας να πηγαίνουν στους μη έχοντες, προσπαθώντας ο ένας να κατουρήσει πιο μακριά από τον άλλο ως προς την εξερεύνηση του διαστήματος. Είναι σαν ο ανθρώπινος πολιτισμός να εξαντλείται άδοξα από μερικούς επιδειξιομανείς τύπους.

Κάθε άλλο παρά εναντίον είμαι της high tech, ο κόσμος στον οποίο ζω καθορίζεται από αυτή, αλλά εναντιώνομαι σε όσους υποστηρίζουν ότι το μέλλον της ανθρωπότητας είναι στον Άρη, οπότε μπορούμε να γαμήσουμε αυτόν τον πλανήτη και μετά να φύγουμε. Όλο αυτό δεν είναι καν επιλογή.

“Μπορεί κανείς να ιχνηλατήσει εύκολα την πορεία των κοινωνικών ανισοτήτων τα τελευταία χρόνια.”

Όσο υπέροχο και μεγαλεπήβολο και αν είναι το να πατήσει ο άνθρωπος στην επιφάνεια του Άρη, δεν είναι ο πιο σημαντικός στόχος της ανθρωπότητας αυτή τη στιγμή. Η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής είναι. Θα ήμουν πολύ χαρούμενος αν όλος αυτός ο εγωισμός και το χρήμα και η αλαζονεία καταπιάνονταν με ένα πραγματικά σοβαρό πρόβλημα. Και το να φτάσουμε στον Άρη, δεν είναι.

Στην αρχή της πανδημίας άλλαξε και κάτι που ακόμη ισχύει σε κάποιο βαθμό: υπάρχουν πολύ λίγα αεροπλάνα στον ουρανό. Δεν είχαμε συνειδητοποιήσει πριν από την πανδημία ότι τα αεροπλάνα δημιουργούν ένα συνεχή θόρυβο. Αφενός λοιπόν εξαιτίας της πανδημίας ελαττώθηκε ο θόρυβος. Αφετέρου πέρυσι τα πουλιά κελάηδησαν περισσότερο από ποτέ. Δεν ξέρω αν ισχύει ή αν απλώς μου φάνηκε γιατί μπορούσα να τα ακούσω. Ίσως όμως να το έκαναν γιατί δεν κυκλοφορούσαν πολλοί άνθρωποι. Ίσως τα πουλιά να ήταν χαρούμενα. Ίσως να σκέφτονταν: «αυτή είναι η καλύτερη χρονιά της ζωής μας».

Πρόσφατα διάβασα το βιβλίο When we’ve gone που πραγματεύεται ακριβώς αυτό το ζήτημα: τι θα συμβεί στον πλανήτη αν εξαφανιστεί ως δια μαγείας ο άνθρωπος. Η Γη θα αλλάξει πολύ γρήγορα. Δεν μας έχει ανάγκη.

Η μουσική έχει να κάνει με τον τρόπο ζωής σου. Ένα προφανές παράδειγμα είναι το punk. Όταν εμφανίστηκε, δεν άρεσε στον κόσμο μόνο ως μουσική. Άρεσε ως lifestyle, ως αντίδραση στο κατεστημένο. Υπό αυτή την έννοια ναι, ορισμένες μορφές μουσικής μπορούν να αποτελέσουν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους. Αν σου αρέσει το punk και συναντήσεις κάποιον που επίσης του αρέσει, ξέρεις ότι μάλλον θα συμφωνείτε σε πολλά θέματα. Το θέμα δηλαδή δεν είναι μόνο ο ήχος αλλά ό,τι σηματοδοτεί.

“O πιο σημαντικός στόχος της ανθρωπότητας αυτή τη στιγμή είναι η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής”

Άλλη είναι η κοσμοθεωρία κάποιου που ακούει country, άλλη όποιου ακούει heavy metal. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορείς να μοιράζεις τη ζωή σου σε διαφορετικούς κόσμους. Αυτό είναι το καλό με την τέχνη: Μπορείς να δοκιμάσεις κάτι και αν δεν σου αρέσει, να δοκιμάσεις κάτι άλλο.

Το ζήτημα είναι αν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες θα έπρεπε να επιδίδονται σε προπαγάνδα. Ξέρω ότι η προπαγάνδα λειτουργεί, το Fox News είναι η καλύτερη απόδειξη. Αν λοιπόν οι εχθροί σου χρησιμοποιούν την προπαγάνδα, μήπως θα έπρεπε να το κάνεις κι εσύ; Προπαγάνδα για τους καλλιτέχνες σημαίνει να χρησιμοποιείς το ταλέντο σου ώστε να χειραγωγείς τα συναισθήματα των ανθρώπων έχοντας συγκεκριμένο πολιτικό στόχο. Δεν έχει να κάνει με επιχειρηματολογία και διαλεκτική, κάτι που θα προτιμούσα να κάνω αν ήθελα να πείσω κάποιον. Τώρα όμως που η κοινωνικοπολιτική και κλιματική κρίση έχει γιγαντωθεί, αρχίζω να πιστεύω ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε όλα μας τα όπλα.

Στο παρελθόν υπήρξαν σπουδαίοι προπαγανδιστές καλλιτέχνες, όπως στην περίπτωση του σοβιετικού σοσιαλισμού. Δεν είναι δηλαδή αδύνατο να είσαι καλός καλλιτέχνης και ταυτόχρονα προπαγανδιστής. Αναρωτιέμαι όμως αν είναι καλή ιδέα σε ηθικό επίπεδο.

Μπορεί κανείς να ιχνηλατήσει εύκολα την πορεία των κοινωνικών ανισοτήτων τα τελευταία χρόνια. Οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και ελάχιστοι άνθρωποι γίνονται γελοία, παράλογα πλούσιοι. Δεν είναι καθόλου καλή συνταγή. Προφανώς τίποτα καλό δεν θα βγει από αυτό. Γι’ αυτό δεν ήταν δύσκολο πριν από μερικά χρόνια να προβλεφθεί η άνοδος του Donald Trump ή του Boris Johnson. Στις δεκατίες του ’80 και του ’90, οι έξυπνοι άνθρωποι σκέφτηκαν ότι η πολιτική είναι μια βρώμικη δουλειά με την οποία δεν ήθελαν την παραμικρή σχέση. Πίστεψαν ότι η τεχνολογία θα έλυνε όλα μας τα προβλήματα. Αφού όμως οι έξυπνοι σταμάτησαν να ασχολούνται με την πολιτική, το πεδίο έμεινε ελεύθερο για τους ηλίθιους, οι οποίοι δεν έχασαν την ευκαιρία. Δεν κάναμε τίποτα για να τους σταματήσουμε, ήμασταν υπερβολικά απασχολημένοι να σκοτώνουμε το χρόνο μας στο internet. Μια ολόκληρη νέα γενιά δηλητηριωδών πολιτικών σκέφτηκε: «OK, αφού δε θέλουν να ασχοληθούν με την πολιτική, θα το κάνουμε εμείς». Γι’ αυτό έχει καταντήσει έτσι το ρεπουμπλικανικό κόμμα στις ΗΠΑ, για παράδειγμα. Γι’ αυτό υπάρχουν νεοναζί παντού. Φταίμε όλοι μας.

Για να είμαστε ειλικρινείς, η χώρα μου είναι τώρα πια εντελώς σκατά. 

Το μότο μου δεν είναι: «Ελπίζω να πεθάνω πριν γεράσω» (σ.σ. ο στίχος I hope I die before I get old από το My Generation των Who). Προτιμώ το: «Ελπίζω να πεθάνω πριν αρρωστήσω πάρα πάρα πάρα πολύ».

Brian and Roger Eno, Live at the Acropolis. 4 Αυγούστου, Ωδείο Ηρώδου Αττικού. Περισσότερες πληροφορίες: aefestival.gr