O Christopher C. King ανακάλυψε στην Ήπειρο μια αρχέγονη μουσική

Όταν διάβασα το βιβλίο του Christopher King ‘Ηπειρώτικο Μοιρολόι‘ μετά από την προτροπή μιας φίλης, εντυπωσιάστηκα ιδιαίτερα από τον τρόπο γραφής ενός ανθρώπου που όχι μόνο ξέρει αυτό για το οποίο γράφει, αλλά εμφανώς το λατρεύει. Με μια αγνή αγάπη για την Ήπειρο και τη μουσική της. Όχι από κάποιον ντόπιο. Από έναν άνθρωπό που ζει στην άλλη άκρη του κόσμου, στις ΗΠΑ. Αν μη τι άλλο σημαντικό από μόνο του.

Θεωρώ ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο ενδιαφέρον από το να συνομιλείς με έναν άνθρωπο που ξέρει αυτό για το οποίο μιλάει και το ξέρει όχι επειδή υποχρεώθηκε να το μάθει. Το ξέρει ακριβώς γιατί το λατρεύει. Του μιλήσαμε, λοιπόν, με αφορμή την εμφάνισή του στο main stage του TEDxAthens, την 1η Ιουνίου.

Aπό πότε ακούς και πώς ανακάλυψες όλα αυτά τα ελληνικά παραδοσιακά τραγούδια;

Θα έλεγα ότι αυτό συνέβη περίπου 9 χρόνια πριν, όταν ανακάλυψα μερικούς παλιούς, πολύ μυστηριώδεις δίσκους από την περιοχή της Ηπείρου. Λίγο μετά από αυτή την ανακάλυψη, βούτηξα μέσα στη βαθιά ποικιλομορφία της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής.

Πώς θα περιέγραφες το βιβλίο σου “Ηπειρώτικο Μοιρολόι”; Είναι ένα δοκίμιο ενός μουσικολόγου που έχει σπουδάσει φιλοσοφία ή ένα βιβλίο γραμμένο από έναν λάτρη της μουσικής;

Θα περιέγραφα του βιβλίο σαν να ήταν ένα γράμμα αγάπης που απευθύνεται στους ανθρώπους, στον χώρο και στη μουσική της Ηπείρου. Καθώς μάλιστα έγραφα το βιβλίο, είχα μια πολύ συγκεκριμένη εικόνα στο μυαλό μου. Απλά έλεγα, αφηγούμουν μια ιστορία. Πολύ αργότερα, οι κριτικοί και οι αναγνώστες στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη διάβασαν και κατάλαβαν το βιβλίο ευρύτερα ως ένα φιλοσοφικό κείμενο ή ως κείμενο μουσικολογίας ή και ανθρωπολογίας.

Γνώριζες στοιχεία της ελληνικής κουλτούρας, πριν ανακαλύψεις τη μουσική από την Ήπειρο;

Πριν την ανακάλυψή μου, οι γνώσεις μου για τον ελληνικό πολιτισμό περιορίζονταν στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Γενικά, ομολογώ ότι υπάρχει πολύ μικρή γνώση σχετικά με τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες εκτός από τα πολύ βασικά πράγματα που γνωρίζει το ευρύ κοινό.

Υπάρχει μια μπάντα που ονομάζεται Villagers of Ioannina City. Η μπάντα -με αρκετά μεγάλη επιτυχία- αναμειγνύει post rock και stoner rock ήχους με την παραδοσιακή μουσική της Ηπείρου.  Θα ήθελα πολύ να μάθω πώς βρίσκεις αυτό το είδος της σύγχρονης πειραματικής μουσικής και αυτού του τύπου την αναγέννηση της παραδοσιακής μουσικής.

Έχω δει τους VIC στη Βίτσα, το χωριό μου στο Ζαγόρι. Έπαιξαν δύο νύχτες πριν την έναρξη του πανηγυριού. Για να είμαι ειλικρινής δεν είναι αυτό που προσωπικά προτιμώ -προτιμώ τις πιο παραδοσιακές μορφές της ηπειρώτικης μουσικής, χωρίς τους ενισχυτές. Μόνο κλαρίνο, βιολί, ντέφι και λάουτο – μπορώ να καταλάβω και δέχομαι ότι η μουσική αλλάζει με την πάροδο των χρόνων. Αν δεν υπήρχαν αυτού του τύπου οι καινοτομίες, η μουσική θα ήταν ακόμα και σήμερα στην πρωταρχική και αρχέγονη της κατάσταση. Διαφορετικοί άνθρωποι έχουν διαφορετικές ανάγκες και προφανώς μια μπάντα όπως είναι οι VIC θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον για πιο παραδοσιακές μορφές της ηπειρώτικης μουσικής. Πιστεύω πάντως πως, αν η μουσική στην πιο ‘καθαρή’ της μορφή, γιατρεύει με τον τρόπο που το κάνει όλες αυτές τις γενιές, γιατί να την αλλάξουμε;

Στο βιβλίο σου ‘Ηπειρώτικο Μοιρολόι”, τονίζεις ότι η μουσική είναι οικουμενική. Πιστεύεις ότι ένας ακαδημαϊκός, ένα άνθρωπος που δεν είναι ντόπιος μουσικός για παράδειγμα, μπορεί να ζήσει και να περιγράψει όλα τα συναισθήματα που αυτό το είδος μουσικής εκφράζει ή προκαλεί;

Σίγουρα δεν πιστεύω ότι μια ακαδημαϊκή προσέγγιση θα μπορούσε να περιγράψει τη συναισθηματική και πνευματική δύναμη της μουσικής αυτής. Όχι. Είναι μόνο ένας τρόπος να ορίσεις τη μουσική και σίγουρα αφορά το πιο μικρό της κομμάτι. Αυτό που πράγματι πιστεύω όμως είναι ότι αν ένας άνθρωπος αφήσει στην άκρη τα πράγματα που αναμένει, όλες τις αξιώσεις του, τότε μπορεί να βιώσει τα ίδια συναισθήματα με έναν ντόπιο. Επειδή η μουσική είναι σαν μια οικουμενική γλώσσα, πρέπει να μπορεί να την καταλαβαίνει και ένας εξωτερικός παρατηρητής, ειδικά αν ήδη έχει μια συναισθηματική ή πολιτισμική προδιάθεση να το κάνει. Κάποιος ακούει μουσική ως ο εαυτός του αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μοιραζόμαστε όλοι μαζί κάποια βαθύτερα κοινά χαρακτηριστικά και αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά μπορούν να μας επιτρέψουν να βιώσουμε τη μουσική ατομικά μεν αλλά με κοινούς τρόπους.

Από όλα τα παραδοσιακά μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται στην Ήπειρο, ποιο είναι το αγαπημένο σου, αυτό που θεωρείς ότι κάνει τη μουσική τόσο ξεχωριστή;

Ακόμα και αν το κλαρίνο είναι αυτό που πιο συχνά συνδέεται με τη μουσική της Ηπείρου, πρέπει να πω ότι αγαπώ το βιολί. Περισσότερο λόγω της ικανότητάς του να μιμείται τέλεια τον ήχο των πουλιών και της φύσης. Όπως συμβαίνει στον ‘Σκάρο’ ή στη ‘Σέλφω’ ή στην ‘Τζαμάρα’. Φυσικά, πρέπει να το παίζει ο σωστός μουσικός -ένας Αλέξης Ζούμπας, ένας Κώστας Καραπάνος, ένας Δημήτρης Χαλκιάς, κτλ.

Γιατί πιστεύεις ότι η Ήπειρος είναι η γενέτειρα αυτού του μουσικού θησαυρού; Επηρεάζουν τα τοπία αυτής της ορεινής περιοχής τόσο μελαγχολικούς τόνους;

 Πιστεύω ότι τα τοπία επηρεάζουν τη μουσική με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν τα συναισθήματα. Η μουσική είναι σαν να εμπεριέχεται μέσα σε μια βιοσφαίρα και όλα τα στοιχεία πρέπει να είναι παρόντα προκείμενου αυτή να διατηρηθεί και να ανθίσει. Επομένως, η απομόνωση και η ατμόσφαιρα συμβάλλουν στη μουσική της Ηπείρου. Πιστεύω επίσης ότι αυτός είναι ο λόγος που πολλά από τα κομμάτια μιμούνται ηχητικά τη φύση.

Παραδοσιακά, η μουσική και η γλώσσα αντιμετωπίζονται ως διαφορετικοί τρόποι να εκφραστεί το συναίσθημα. Συνδέονται με κάποιον τρόπο;  Μπορούμε να πούμε ότι με το να δημιουργεί μουσική ένας καλλιτέχνης εκφράζει συναισθήματα που δεν θα μπορούσαν να εκφραστούν από τον γλωσσικό κώδικα;

Πιστεύω ότι στη μουσική της Ηπείρου, όπως και σε άλλα δημοτικά τραγούδια από απομονωμένες περιοχές της Ελλάδας, αποδεικνύεται ότι η γλώσσα και η αρμονική έκφραση (η μουσική) χρησιμοποιούνται για να συνδεθούν με πολύ βαθείς τρόπους. Με άλλα λόγια, υπάρχει στον σύγχρονο κόσμο μια διάκριση μεταξύ του τι εκφράζει μια γλώσσα και τι η μουσική. Σε μια πρότερη περίοδο, σε πιο απομονωμένα μέρη, αυτή η διάκριση δεν υπάρχει: η μουσική και η γλώσσα ήταν ένας τρόπος έκφρασης, όχι δύο. Σκεφτείτε τα νανουρίσματα. Σκεφτείτε τα μοιρολόγια χωρίς λέξεις (ακόμα τραγουδιούνται στα Γραμμενοχώρια). Πρόκειται για τρόπους έκφρασης συναισθήματος που είναι εξίσου σημειολογικοί αλλά και αρμονικοί.

Προσπάθησες ποτέ να χορέψεις ‘τσάμικο’ ή οποιονδήποτε άλλο παραδοσιακό χορό;

Φυσικά. Λατρεύω να χορεύω στα πανηγύρια. Συνηθίζω όμως να περιορίζω τον εαυτό μου σε κομμάτια όπου μπορώ να εκφραστώ με τις κινήσεις, όπου καταλαβαίνω δηλαδή τι σημαίνει η κινησιολογία των ποδιών. Κυρίως αυτό αφορά τους πιο ‘αργούς’ χορούς από το Πωγώνι. Πράγματι, αγαπώ το τσάμικο, όσο αγαπώ μερικούς από τους πιο πολύπλοκους χορούς από το Ζαγόρι.

Αν υπάρχουν κάποιοι στίχοι από την ηπειρώτικη μουσική οι οποίοι σε συγκλονίζουν, ποιοι είναι;

Oι πιο αγαπημένοι μου από όλους είναι στο τραγούδι ‘Ποιος πλούσιος απέθανε’. Πρόκειται για ένα τραγούδι με καθολικές αλήθειες, το οποίο είναι το ίδιο αληθινό σήμερα όσο ήταν εκατοντάδες χρόνια πριν.