Ο Γιώργος Λάνθιμος δεν έχει τις απαντήσεις

Η σημασία και η βαρύτητα του Γιώργου Λάνθιμου είναι ειλικρινά ανυπολόγιστη αυτή τη στιγμή όσον αφορά το Ελληνικό σινεμά. Ακόμα κι αν ο ίδιος ο σκηνοθέτης δεν κάνει πλέον Ελληνικές ταινίες, έχοντας περάσει με τρομερή επιτυχία τα σύνορα με τον ‘Αστακό’ (που κέρδισε κοινό, κριτική, βραβεία, και μια οσκαρική υποψηφιότητα σεναρίου), η διαδρομή που σε πολύ μεγάλο βαθμό βοήθησε να ανοίξει με τον κλασικό πλέον ‘Κυνόδοντα’, έστρεψε το παγκόσμιο ενδιαφέρον προς τη ντόπια κινηματογραφική παραγωγή μιας χώρας σε κρίση.

Το έκανε μιλώντας για την ελληνική οικογένεια με ένα προσωπικό σινεμά που αποτινάζει κοινωνικά βάρη, μιλώντας σε μια γλώσσα κυριολεκτικά δική του. Κύλησε νερό στο αυλάκι και πλέον σήμερα κάθε νέα ταινία του Λάνθιμου είναι γεγονός. Με ό,τι μέτρηση κι αν αναζητήσει καθένας. Το λένε οι σταρς όπως η Nicole Kidman που τον ψάχνουν στα τηλέφωνα για να δουλέψουν μαζί του. Το λένε τα Φεστιβάλ που βραβεύουν ανεξαιρέτως ό,τι έχει γυρίσει από τον ‘Κυνόδοντα’ και μετά. Το λέει ο κόσμος που έκανε εμπορική επιτυχία τον ‘Αστακό’, αλλά και που -εξίσου σημαντικά- κάνει μπλοκμπάστερ ό,τι άρθρο αναφερθεί ποτέ στον Λάνθιμο (κανένα άρθρο από την ανταπόκριση των Καννών δεν έφτασε ούτε καν κοντά στα νούμερα της κριτικής για το ‘Ελάφι’).

Στη νέα ταινία, για την οποία γράψαμε αναλυτικότερα από τις Κάννες (όπου και κέρδισε βραβείο Σεναρίου), ‘Ο Θάνατος του Ιερού Ελαφιού’, ο Λάνθιμος συνεργάζεται ξανά με τον Colin Farrell, στον ρόλο εδώ ενός καρδιοχειρουργού οικογενειάρχη που βρίσκεται στο στόχαστρο ενός εφήβου που αποζητά εκδίκηση για το χαμό του πατέρα του. Είναι ένα κλειστοφοβικό θρίλερ οικογενειακής εισβολής στην ουσία, ένα σίγουρα πολύ ενδιαφέρον δημιουργικό βήμα μετά τον ‘Αστακό’.

Εμείς συναντήσαμε τον Γιώργο Λάνθιμο στο Φεστιβάλ Λονδίνου όπου επίσης προβλήθηκε η ταινία, και εκεί μας μίλησε για τα πάντα. Από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του στυλ του μέχρι το πώς δομούν τις ιστορίες τους μαζί με τον σταθερό του συνεργάτη Ευθύμη Φιλίππου, κι από το γιατί του αρέσει να θέτει ερωτήματα στα οποία δεν ξέρει τις απαντήσεις, μέχρι τι είναι αυτό που του λείπει σήμερα σε σχέση με τον καιρό που γύριζε ταινίες στην Ελλάδα.

***

Άνθρωποι χρησιμοποιούν συχνά τον όρο ‘διαταραγμένο’ για να μιλήσουν για τις ταινίες σου,  αναρωτιέμαι αν είναι κάτι που το επιδιώκεις ως αντίδραση.

Δεν ξεκινήσαμε εξαρχής να κάνουμε μια διαταραγμένη ταινία. Πάντα ξεκινάμε διερωτώμενοι τι μπορούμε να εξερευνήσουμε με την επόμενη ταινία μας, τι είδος κατάστασης. Υπάρχει η ιδέα μιας ιστορίας, ένα είδος σύγκρουσης, και βασικά το χτίζουμε από εκεί. Λέω “εμείς” επειδή δουλεύουμε πολύ κοντά με τον Ευθύμη Φιλίππου στις περισσότερες από τις ταινίες μου. Αρχίζουμε έναν διάλογο για ιδέες που έχουμε πάνω σε διάφορα ζητήματα και τις δομούμε με έναν τρόπο που δημιουργεί κάποιες περίπλοκες αφηγήσεις που οδηγούν σε ερωτήματα πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά, την κοινωνία, τις ομάδες ανθρώπων, τους δεσμούς.

Ύστερα όλα αυτά φτάνουν σε ένα σημείο όπου πολλά συσσωρεύονται και αφήνουν έναν χώρο στους ανθρώπους που βλέπουν την ταινία να συνεχίσουν οι ίδιοι τη συζήτηση και να σκεφτούν πράγματα που πιστεύουν για αυτά τα ζητήματα, ή να δουν αν μπορούν να σκεφτούν ορισμένες απαντήσεις, ή ίσως και να συνειδητοποιήσουν πως δε μπορούν καν να βρουν απαντήσεις για κάποια πράγματα. Αυτή είναι η διαδικασία. Αν αυτό είναι διαταραγμένο τότε τέλεια, επειδή το να μας ταράζει κάτι που ανήκει στον κόσμο μας με τη μία ή την άλλη μορφή, είναι καλό να το αντιμετωπίζουμε μία στο τόσο. Είναι μια εξαιρετική αντίδραση.

Τι εκκίνησε αυτή την ιστορία, ποια ήταν η αρχική ιδέα;

Είναι δύσκολο να ξέρεις μετά από τόσα χρόνια επειδή περνάμε όλη αυτή τη διαδικασία. Ο ένας λέει κάτι στον άλλον, ο άλλος λέει κάτι άλλο, και αυτό χτίζει και είσαι μετά 2 χρόνια να μιλάς για αυτό και να ψάχνεις από που ξεκίνησε.

Νομίζω η αρχική ιδέα ήταν ότι θέλαμε να έχουμε αυτό το αγόρι να έχει τον έλεγχο της ζωής ενός ενήλικα, κάποιου πετυχημένου και μορφωμένου και ώριμου. Και ξαφνικά έχει αυτό τον έφηβο, που με κάποιο τρόπο κρατά σφιχτά τη ζωή του στα χέρια του και του ανατρέπει τα πάντα. Επίσης, η ιδέα της εκδίκησης που έρχεται από ένα τόσο νέο άτομο. Το πόσο περίεργο είναι το να προσπαθεί να εκδικηθεί τον θάνατο του πατέρα του ή το να προσπαθεί να βρει το δίκιο του σε μια τέτοια κατάσταση, μας φάνηκε πολύ ενδιαφέρον.

Υπάρχουν για σένα περιπτώσεις καταστάσεων όπου η εκδίκηση είναι δικαιολογημένη;

Δεν ξέρω. Εννοώ, γι’αυτό κάναμε αυτή την ταινία. Δεν έχω τις απαντήσεις όταν κάνω αυτά τα πράγματα. Οπότε αν ήθελα να πω κάτι τέτοιο, θα το είχα πει. Για μένα το θέμα είναι το να βρω την πιο extreme κατάσταση που μπορούσα μέσα από την ιστορία που κατασκευάσαμε, και να τη φέρουμε σε ένα σημείο όπου δε μπορεί να προχωρήσει άλλο, δημιουργώντας όλα αυτά τα ερωτήματα. Για μένα είναι εκτός θέματος το να πω ότι ναι, αυτή είναι μια κατάσταση όπου μπορείς να κάνεις αυτό ή το άλλο. Αυτό είναι κάτι που θα πει μόνο του το κάθε άτομο. Αυτή είναι η ουσία όλου αυτού του πράγματος.

Πώς ήταν η συνεργασία και το ταίριασμα της Nicole Kidman και του Colin Farrell; Έκαναν κι άλλη μία ταινία μαζί.

Έκαναν την ταινία της Coppola αμέσως μετά τη δική μας, back to back, είχαν μια βδομάδα κενό.

Για μένα δεν έχει να κάνει τόσο με το να φέρουμε τους ηθοποιούς μαζί, όσο να το δούμε ένα ρόλο τη φορά. Για μένα ήταν σημαντικό να αναρωτηθούμε ποιος θα ήταν ο καρδιοχειρουργός και το αγόρι επίσης ήταν πολύ σημαντικό. Για τον χειρουργό, επειδή είχα δουλέψει με τον Colin προηγουμένως και είχαμε μια πολύ καλή εμπειρία συνεργασίας στο ‘Lobster’, ένιωθα πως ήταν φυσικό ότι αφού έχουμε αυτή τη σχέση μπορούμε να το εκμεταλλευτούμε και να το πάμε ένα βήμα παραπέρα. Κι ύστερα πήραμε αρκετό καιρό για να δούμε εκατοντάδες νεαρούς ηθοποιούς για το ρόλο του έφηβου Martin, και τον βρήκαμε. Νομίζω πως είναι πολύ ιδιαίτερος και δε ξέρω πώς θα είχε βγει η ταινία χωρίς αυτόν.

Όσο για τη Nicole, συζητούσαμε για αρκετό καιρό να κάνουμε κάτι μαζί επειδή γνώριζε τη δουλειά και προφανώς γνώριζα κι εγώ τη δική της. Όταν αυτό το σενάριο γράφτηκε κάπως το διάβασε και μου έστειλε μήνυμα λέγοντας ότι το διάβασε κι ότι θέλει να το κάνει, κι εγώ είπα “ναι, φυσικά!”. Φυσικά και στέκεσαι να σκεφτείς, αν αυτό θα λειτουργήσει ανάμεσα στους ηθοποιούς, κι εγώ πίστευα πως θα λειτουργούσε. Αλλά το πιο σημαντικό είναι να βρεις το σωστό άτομο για κάθε ρόλο και όλα τα άλλα θα μπουν στη θέση τους.

Έχει ενδιαφέρον το πώς το ‘Ελάφι’ είναι μια επιστροφή πιο κοντά στον ‘Κυνόδοντα’ με την έννοια πως εξερευνά μια πολύ κλειστή οικογενειακή δυναμική. Και αναρωτιέμαι τι είναι σε αυτές τις δυναμικές που σε συναρπάζει, καθώς και αν έχει αλλάξει κάτι στην οπτική σου από όταν άρχισες να κάνεις ταινίες στην Αγγλία, μιας και η Ελληνική οικογένεια μπορεί να είναι ένα αρκετά συγκεκριμένο concept.

Δεν προέκυψε καν η ιδέα πως κάναμε άλλη μια ταινία για μια οικογένεια, απλώς έγινε εμφανές πως αυτό ήταν το ισχυρότερο γκρουπ που θα έπρεπε να εξερευνήσουμε στο πλαίσιο της ιστορίας και αυτής της κατάστασης. Αν ξεκινήσεις από έναν έφηβο που εκδικείται για τον πατέρα του, όλα προκύπτουν λογικά μετά από αυτό. Ποιοι βρίσκονται πιο κοντά σε αυτόν τον ένα άντρα; Είναι η οικογένειά του. Οπότε ήρθε κάπως φυσικά λόγω της ιστορίας που δημιουργούσαμε, δεν είχαμε την επιθυμία να κάνουμε άλλη μια ταινία για μια οικογένεια ή κάτι τέτοιο.

Οπότε γι’αυτό και δεν σκέφτομαι το κατά πόσο άλλαξε η αντίληψή μου για την ιδέα της οικογένειας. Κατασκευάσαμε την ιστορία γύρω από τη λογική αυτού του νεαρού αγοριού που εισέρχεται σε αυτό το πολύ δεμένου γκρουπ ανθρώπων που υποτίθεται πως αγαπούν και προστατεύουν ο ένας τον άλλον ό,τι και να συμβεί. Και προφανώς, αυτοί είναι στην κοινωνία μας οι ισχυρότεροι τέτοιοι δεσμοί που μπορεί να βρεις, και γι’αυτό τους εξερευνήσαμε εκεί.

Υπάρχει στην ταινία η ιδέα της θυσίας, και πηγαίνοντας πίσω στην ελληνική μυθολογία, είναι το ηθικό δίδαγμα (αν υπάρχει κάποιο) πως πάντα πληρώνουμε το τίμημα του λάθους μας;

Οπωσδήποτε δε θα ήθελα να έχω μήνυμα στην ταινία, είμαι πολύ επιφυλακτικός με αυτό όποτε κάνω μια ταινία, προσπαθώ να το αφήνω όσο ανοιχτό γίνεται. Δε μπορώ να ισχυριστώ πως έχω την απάντηση σε όλα αυτά τα πράγματα ή ότι θέλω να πω ένα συγκεκριμένο πράγμα. Οπότε δεν ξεκινάμε ποτέ από το σημείο στο οποίο θέλουμε να καταλήξουμε όταν κατασκευάζουμε αυτές τις ιστορίες και τις θεματικές που εξερευνούμε. Περισσότερο δημιουργούμε την αρχική κατασκευή και τη σύγκρουση και βλέπουμε πού μας πάνε αυτά. Και αυτό εδώ μας οδήγησε στο να πρέπει να θυσιάσεις κάποιον, τι είναι δικαιοσύνη, τι θεωρεί καθένας δίκαιο, τι είναι η πίστη, τι μπορεί να σου κάνει η πίστη σωματικά ή νοητικά, ο ρόλος της ενοχής.

Όσο για τη διάσταση της ελληνικής τραγωδίας, ποτέ δεν ξεκινήσαμε από εκεί. Απλά συνειδητοποιήσαμε γράφοντας την ιστορία πως υπήρχαν ομοιότητες με την Ιφιγένεια εν Αυλίδι και σκεφτήκαμε πως θα ήταν ένα ενδιαφέρον πράγμα, να κάνουμε αναφορά στην τραγωδία σε ένα μοντέρνο πλαίσιο. Επειδή όταν συνειδητοποιείς πως αυτές οι θεματικές και τα ερωτήματα προέκυπταν από την αρχαιότητα, σε κάνει να αναρωτιέσαι αν μπορούμε ποτέ να εξελίξουμε τη σκέψη μας ή αν αυτά τα ζητήματα θα παραμείνουν για πάντα άλυτα.

Υπάρχει κι ένα σκοτεινό χιούμορ στην ταινία.

Οπωσδήποτε, είναι ο μόνος τρόπος που ξέρουμε πώς να φτιάχνουμε αυτά τα πράγματα. Αν δεν υπάρχει χιούμορ και αν είναι υπερβολικά σοβαρό, έχω μια αποστροφή απέναντί του.  Δε νομίζω πως κάνω κάτι τρομερά σημαντικό ή πως λέω κάτι πάρα πολύ σοβαρό στο οποίο όλοι πρέπει να ακούσουν, οπότε όποιες κι αν είναι οι θεματικές και όποια τα ερωτήματα που θέτουμε, ό,τι αίσθηση δυσφορίας θέλουμε να δημιουργήσουμε στους ανθρώπους ώστε να τους κάνουμε να αλληλεπιδράσουν με την ταινία και να σκεφτούν, ποτέ δε νομίζω πως πρέπει να είναι υπερβολικά σοβαρό ή πως πρέπει να κάνω ένα φιλμ που παίρνει τον εαυτό του υπερβολικά σοβαρά.

Οπότε το χιούμορ είναι τρομερά σημαντικό κομμάτι για μένα, το να κάνεις πλάκα με τον εαυτό σου και με αυτό που κάνει και το να δείχνεις πόσο εξωφρενική είναι μια κατάσταση. Κάποιες φορές ακόμα και στο μεγαλύτερο δράμα υπάρχει οπωσδήποτε κάτι γελοίο και παράλογο αν το παρατηρήσεις από συγκεκριμένη απόσταση. Και νομίζω πως αυτό μας κάνει να βλέπουμε τα πράγματα με έναν πιο βαθύ τρόπο και να μην τυλφωνόμαστε από το σκοτάδι και το δράμα της κατάστασης. Νομίζω πως πάντα ένα είδος απόστασης ή το να βλέπεις τα πράγματα από διαφορετικές οπτικές ρίχνει πολύ περισσότερο φως σε μια κατάσταση από ό,τι το να την δεις ως ένα πράγμα, ειδικά κάτι σοβαρό και σημαντικό.

Ο διάλογος στις ταινίες σου μοιάζει σαν κάτι έξω από τη συνηθισμένη ζωή, σα να θέλει να δημιουργεί περισσότερη απόσταση;

Δεν το βλέπω ως κάτι απόμακρο. Απλά διαλέγουμε πράγματα που θα μπορούσαν να εμφανίζονται στη ζωή αλλά όταν τα τοποθετείς σε μια ταινία εντός μια συγκεκριμένης φόρμας, μοιάζουν διαφορετικά απ’ ότι η αληθινή ζωή. Αλλά δεν υπάρχει πρόθεση να δημιουργήσουμε τεχνητό διάλογο ή απόσταση.

Τι απολαμβάνεις περισσότερο στην όλη διαδικασία; Είναι το γράψιμο; Έχει αλλάξει αυτό στο πέρασμα των χρόνων όσο τα πρότζεκτ γίνονται όλο και μεγαλύτερα;

Αυτό που λέω συνήθως είναι ότι δεν απολαμβάνω τίποτα από τη διαδικασία! Είναι τόσο αγχωτική και αγωνιώδης, αλλά υπάρχει αυτή η στιγμή στα πρώτα στάδια, όπου νομίζεις πως έχεις μια καλή ιδέα και νομίζεις πως σχηματίζει κάτι ενδιαφέρον, ελπίζεις πως θα είναι κάτι σπουδαίο. Μετά φυσικά όσο πιο αληθινό γίνεται τόσα περισσότερα προβλήματα έχεις να αντιμετωπίσεις, τόσες περισσότερες ερωτήσεις πρέπει να απαντήσεις, και μετά πρέπει να πας να το κάνεις αλλά δε μπορείς να έχεις ακριβώς ό,τι φαντάστηκες. Ελπίζεις πως θα έχεις και ευχάριστες εκπλήξεις.

Διαμέσου της διαδικασίας, για να είμαστε δίκαιοι, υπάρχουν οι στιγμές ανάμεσα στο στρες και την αγωνία που έχεις στιγμές απόλαυσης, όπως να δουλεύεις με αυτούς τους ανθρώπους και να νιώθεις πως θέλουν να είναι μέρος του έργου, πως αφοσιώνονται όλοι σε σένα και τη δουλειά σου ώστε να πετύχεις κάτι. Αυτό το εκτιμάς, όταν δημιουργούνται τέτοια είδη δεσμών.

Και μετά κάποιες φορές τα πράγματα δεν πάνε όπως τα θες και έχεις λιγότερο χρόνο να κάνεις τα πράγματα που θέλεις και έχεις λιγότερα χρήματα για να το κάνεις. Και πίστεψέ με, όσο μεγαλύτερο κι αν γίνεται το μπάτζετ, δεν είναι ποτέ αρκετό. Είναι πάντα ίιιισα λίγο λιγότερο από αυτό που χρειάζεσαι για να κάνεις την ταινία. Δεν ξέρω πώς γίνεται αυτό! Υποθέτω έχει κάτι να κάνει με την οικονομική δομή αυτής της βιομηχανίας, πώς αν έχεις ένα φιλμ που κοστίζει αυτό το ποσό, με κάποιο τρόπο είναι δομημένο για ακριβώς αυτό το ποσό, αλλά επειδή τα πράγματα πάντα παίρνουν διαφορετικές κατευθύνσεις, καταλήγεις να μην έχεις αρκετά για να κάνεις έστω τα αναγκαία πράγματα. Οπότε αυτή η πτυχή δεν έχει αλλάξει. Είναι πάντα αγχωτικό, πάντα παλεύεις ενάντια στο χρόνο, και απέναντι σε μια προϋπάρχουσα ιδέα για το πώς τα πράγματα υποτίθεται πως πρέπει να φτιάχνονται, πόσοι θα είναι στο συνεργείο, πώς σετάρεις ένα ολόκληρο φιλμ.

Επειδή ξεκίνησα κάνοντας ταινίες στην Ελλάδα με τους φίλους μου και ήμασταν ας πούμε 5 άνθρωποι που δεν χρειάζονται πολλά, μπορούσαμε να είμαστε ελαστικοί, να κάνουμε ό,τι θέλουμε, να αλλάζουμε γνώμη. Εκεί δουλεύεις μόνο με ανθρώπους που το κάνουν από την αγάπη τους για τη δημιουργία μιας ταινίας, σου δίνουν τα ρούχα τους, τα αυτοκίνητά τους, σου δίνουν τα πάντα απλά για να γίνει η ταινία, δεν πληρώνονται! Οπότε πηγαίνοντας σε μια δομή που είναι πάρα πολύ επαγγελματική, έχεις κάποια λίγα χρήματα αλλά όχι την ίδια αξία. Επειδή οι άνθρωποι το βλέπουν κυρίως σαν δουλειά οπότε δεν είναι έτοιμοι να κάνουν κάτι παραπάνω από την περιγραφή της δουλειάς, κι όταν θες να είσαι ελαστικός είναι πάντα δυσκολότερο επειδή “αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίον γίνονται οι ταινίες, τόσους ανθρώπους χρειάζεσαι στο production design, τόσους χρειάζεσαι στα κουστούμια, τόσους εκεί” οπότε γίνεται μια άκαμπτη κατασκευή που είναι δύσκολο να διασχίσεις αν θες να κάνεις ταινίες με έναν συγκεκριμένο διαφορετικό τρόπο.

(AP Photo/Alastair Grant)

Και οι 4 τελευταίες ταινίες σου κέρδισαν μεγάλο βραβείο σε όποιο Φεστιβάλ έκαναν πρεμιέρα, το οποίο είναι ένα φοβερό σερί. Τι σημαίνει αυτό για σένα;

Ξέρεις, τα βραβεία είναι ωραία όταν τα κερδίζεις, δε μπορείς να παραπονεθείς για αυτό, αλλά την ίδια στιγμή έχω απόλυτη συναίσθηση του ότι είναι 5-7 άνθρωποι που βλέπουν αυτές τις ταινίες και είναι το γούστο τους. Δε σημαίνει απαραιτήτως πως άλλοι άνθρωποι θα εκτιμήσουν μια ταινία εξίσου. Δεν είναι ακριβής επιστήμη ποιες ταινίες παίρνουν βραβεία. Είμαι χαρούμενος που συμβαίνει γιατί συγκεκριμένοι άνθρωποι που εκτιμώ τους ίδιους και τη δουλειά τους, εκτιμούν της ταινίες μου. Και σίγουρα βοηθά την ταινία να τη δουν περισσότεροι άνθρωποι και βοηθά εμένα να κάνω το επόμενό μου βήμα με την επόμενη ταινία μου. Οπότε είναι πολύ σημαντικά. Απλά δε μπορώ να τα πάρω υπερβολικά σοβαρά, ή να πω ότι α, πήραμε βραβείο άρα η ταινία είναι καλή ή ότι είμαι σπουδαίος δημιουργός ή τίποτα τέτοιοι. Είναι απλά η γνώμη λίγων ανθρώπων.

Μιλώντας για επόμενη ταινία, τι μπορείς να μας πεις για το ‘Favourite’, συμφωνείς με την Rachel Weisz που είπε πως είναι ένα “sex-driven ‘All About Eve’;”

“Sex-driven”. Δεν είμαι σίγουρος αν είναι “sex-driven”. [γελάει] Ναι, είναι ταινία εποχής, είχε ενδιαφέρον για μένα να κάνω μια ταινία εποχής και να προσπαθήσω να κάνω κάτι διαφορετικό με το είδος. Και είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Πέρασα πολύ καιρό προσπαθώντας να βρω τον κατάλληλο σεναριογράφο με τη σωστή φωνή για να γράψει το σενάριο. Οπότε ναι, νομίζω είναι μια αρκετά αστεία και σκοτεινή -ξανά- ιστορία, αλλά αρκετά διαφορετική από τις ταινίες μου επειδή είναι φιλμ περιόδου και βασίζεται σε αληθινούς ανθρώπους. Αν και πήραμε αρκετές ελευθερίες με την ιστορία. Είναι οπωσδήποτε ένα ενδιαφέρον, διαφορετικό είδος φιλμ. Το δουλεύουμε ακόμα, οπότε θα δούμε πώς θα προκύψει.

*Η ταινία ‘Ο Θάνατος του Ιερού Ελαφιού’ (‘The Killing of a Sacred Deer’) κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Feelgood.