Ο Γρηγόρης Μηλιαρέσης πήγε στην Ιαπωνία για δύο εβδομάδες. Τελικά, ζει εκεί τα τελευταία δέκα χρόνια.

Ο Γρηγόρης ζει πια μόνιμα εκεί εδώ και δέκα χρόνια. Οι συζητήσεις μαζί του είναι πάντα συναρπαστικές, όπως ήταν και οι λίγες ώρες που περάσαμε παρέα στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, αφού με σύστησε σε πράγματα που δεν θα ανακάλυπτα ποτέ μόνος μου, ως ανυποψίαστος ταξιδιώτης. Δεν χρησιμοποίησα τυχαία το κλισέ με το ψευδώνυμο της Ιαπωνίας που τόσο μας αρέσει εδώ στην Ελλάδα. Από τη μία γιατί δείχνει πόσο εξωτική τη θεωρούμε και από την άλλη γιατί για τον μέσο Έλληνα, η Ιαπωνία είναι ακριβώς αυτό: μια σειρά από κλισέ. Μάνγκα, σαμουράι, σούσι και αυτόματοι πωλητές φορεμένων εσώρουχων.

Ευτυχώς που υπάρχει κι ο Γρηγόρης για να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στο τι νομίζουμε και στο τι είναι αλήθεια. Το βιβλίο του Γράμματα από έναν Αιωρούμενο Κόσμο είναι 100 σύντομα γράμματα που ο ίδιος στέλνει στον Έλληνα εαυτό του, με τις παρατηρήσεις του από την καινούργια του πατρίδα. Αυτές τις μέρες ο Γρηγόρης Μηλιαρέσης βρίσκεται στην Ελλάδα και βρήκαμε την ευκαιρία να τα ξαναπούμε.

Η αρχή έγινε από τις πολεμικές τέχνες

Πώς γίνεται κανείς από Ίντερνετολόγος, ιαπωνολόγος;

Στην πραγματικότητα το ενδιαφέρον για την Ιαπωνία προηγείται του Ίντερνετ (και της εποχής που γνωριστήκαμε!) κατά σχεδόν μια εικοσαετία, από την εποχή που πήγαινα στο δημοτικό. Για κάποιον λόγο που ίσως έχει να κάνει με τον δημοσιογράφο Γιώργο Καράγιωργα που ήταν φίλος του πατέρα μου από τον πόλεμο της Κορέας και ίσως όχι, η Ιαπωνία με ενδιέφερε από πολύ παλιά και διάβαζα ό,τι έβρισκα γι’ αυτή. Επειδή τότε (τέλη δεκαετίας ’70 – αρχές δεκαετίας ’80) η μόνη ιαπωνική δραστηριότητα που ήταν γνωστή στην Ελλάδα ήταν οι πολεμικές τέχνες, και κυρίως το καράτε, κυνηγούσα μετά μανίας σχετικά περιοδικά και βιβλία και αργότερα άρχισα να ασχολούμαι και έμπρακτα, πρώτα με το καράτε και μετά με άλλες πολεμικές τέχνες, άοπλες και ένοπλες αλλά πάντα ιαπωνικές. Παράλληλα συνέχιζα να διαβάζω σχετικά με την Ιαπωνία γενικότερα και από το 1995 που άρχισα να ασχολούμαι με το Ίντερνετ, το ενδιαφέρον μου απογειώθηκε μια και υπήρχαν πολύ περισσότερες πληροφορίες διαθέσιμες. Επίσης, από κάποιο σημείο και πέρα, προστέθηκε στο μείγμα και ο βουδισμός.

Οπότε το ταξίδι εκεί ήταν αναπόφευκτο.

Ε, ναι. Ήρθα το 2009 με έναν φίλο και με την προοπτική να μείνουμε τρεις εβδομάδες –στην πρώτη εβδομάδα του είπα «Συγγνώμη, εγώ θα αλλάξω το εισιτήριό μου και θα μείνω παραπάνω: τρεις εβδομάδες δε φτάνουν». Και τελικά με δύο παρατάσεις, σχεδόν εξάντλησα τις 90 μέρες της τουριστικής μου βίζας και άρχισα να σχεδιάζω πώς θα μπορούσα να μείνω για περισσότερο· αυτό έγινε το 2011 και έκτοτε ζω εδώ μόνιμα.

Ήταν τόσο συναρπαστικά;

Δεν ήταν μόνο «συναρπαστικά», αν και σίγουρα ήταν εντελώς διαφορετικά από οτιδήποτε είχα δει στα άλλα μου ταξίδια, στην Ευρώπη. Ήταν μια παράξενη αίσθηση οικειότητας, μια αίσθηση ότι παρά τις εξαιρετικές αντιφάσεις του, αυτό το περιβάλλον έχει μια δομή και μια συνοχή και μια συνέχεια και ότι είχα μια θέση μέσα του, ότι μπορούσα να ζήσω εκεί εύκολα και απροβλημάτιστα. Και 12 και κάτι χρόνια μετά, αυτή η αίσθηση όχι μόνο δεν έχει αλλάξει, έχει εδραιωθεί απολύτως.

Αυτό ακούγεται κάπως παράδοξο δεδομένου ότι για πολύ κόσμο η Ιαπωνία θεωρείται αλλοπρόσαλλη και εξωπραγματική…

Ναι, το ξέρω και το εισπράττω συνέχεια όταν μιλάω με ανθρώπους που δεν έχουν ζήσει εδώ –λέω «δεν έχουν ζήσει» γιατί πολλά από τα χαρακτηριστικά των Ιαπώνων και του τρόπου οργάνωσης της ζωής τους, δεν είναι ορατά στον τουριστικό επισκέπτη που θα περάσει πέντε μέρες στο Τόκιο και πέντε στο Κιότο. Η Ιαπωνία έχει πολύ βάθος, βάθος που περιλαμβάνει, αντίθετα από ό,τι πιστεύουν πολλοί, και συναισθηματισμό και λογική και μέτρο και υπερβολή και ρομαντισμό και ρεαλισμό και αμέτρητα ακόμα στοιχεία.

Δεν νομίζω ότι μπορεί να απομονώσει κανείς ένα χαρακτηριστικό και να το χρησιμοποιήσει σαν μοναδικό προσδιορισμό των Ιαπώνων όμως αν έπρεπε οπωσδήποτε, ίσως αυτό θα ήταν η αγωνία για ομοιόσταση, για εξισορρόπηση. Στα ιαπωνικά η Ιαπωνία λέγεται Νιχόν (日本) όμως συχνά όταν αναφέρονται σε πράγματα όπως η ιαπωνική κουζίνα ή τα κλασικά ιαπωνικά ρούχα, οι Ιάπωνες χρησιμοποιούν εναλλακτικά το πρόθεμα ουά (和) το οποίο συνήθως μεταφράζεται αρμονία αλλά πρακτικά σημαίνει μια κατάσταση χωρίς εντάσεις και όπου τα πράγματα κυλάνε ομαλά· αυτό ακούγεται κάπως Νιου Έιτζ αλλά στην Ιαπωνία είναι ίσως η σημαντικότερη συνιστώσα της καθημερινής πραγματικότητας.

Η αποτύπωση σε βιβλίο

Το ουά είναι ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου σου Γράμματα από έναν Αιωρούμενο Κόσμο –είναι το πρώτο σου βιβλίο, σωστά;

Πράγματι, αν και σε αρκετά από τα βιβλία που έχω μεταφράσει χρειάστηκε να προσθέσω, συνήθως από ανάγκη, εκτενείς εισαγωγές –και όταν λέω «εκτενείς» εννοώ σχεδόν δοκίμια, μια και άπτονταν θεμάτων που δεν είχαν παρουσιαστεί ξανά στην ελληνική γλώσσα ή είχαν παρουσιαστεί πολύ πρόχειρα. Τα Γράμματα από έναν Αιωρούμενο Κόσμο ξεκίνησαν σαν εβδομαδιαία στήλη στο σάιτ Greecejapan όμως πάντα τα είχα στον νου μου σαν υλικό για βιβλίο: και τα κείμενα και οι φωτογραφίες έχουν φτιαχτεί με αυτό το σκεπτικό.

Ποιοι είναι οι παραλήπτες των Γραμμάτων;

Πρωτίστως εγώ: θα μπορούσα να πω ότι είναι ένα σημειωματάριο των πραγμάτων που βλέπω γύρω μου τα τελευταία δώδεκα χρόνια στην Ιαπωνία και που προσπαθώ να βάλω σε τάξη ώστε να καταλάβω καλύτερα την πραγματικότητα που ζω. Αλλά σίγουρα απευθύνεται και σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για τη χώρα ή για τους άλλους πολιτισμούς –μια από τις καλύτερες αντιδράσεις που έχω ακούσει είναι ότι είναι ένας τουριστικός οδηγός για σκεπτόμενους ανθρώπους που σχεδιάζουν να ταξιδέψουν στην Ιαπωνία.

Όμως ξεφεύγεις από τα γνωστά –σούσι, γκέισα, Φούτζι, σαμουράι, μάνγκα…

Πράγματι, αν και υπάρχει ένα γράμμα για καθένα από όλα αυτά! Και ο λόγος είναι ότι δεν πρόκειται για τουριστικές επινοήσεις: το σούσι, οι γκέισα, το Φούτζι, οι σαμουράι και τα μάνγκα είναι οργανικά στοιχεία της ιαπωνικής κουλτούρας και αναπόσπαστα κομμάτια του ψηφιδωτού της. Βεβαίως μπορείς να περάσεις έναν μήνα στο Τόκιο και να μη φας σούσι ούτε μια φορά όμως αυτό δεν αλλοιώνει το γεγονός ότι το σούσι είναι μια διάσταση της ιαπωνικής ιστορίας –και όχι μόνο της γαστρονομικής. Το σούσι γεννήθηκε στο Έντο, το Τόκιο της περιόδου 1600-1868, για να καλύψει ορισμένες πρακτικές ανάγκες εστίασης μιας μεγαλούπολης ενός εκατομμυρίου τεχνιτών, εμπόρων, σαμουράι και του κόσμου που τους περιέβαλλε οπότε τρώγοντάς το, έχεις την ευκαιρία να κοινωνήσεις ένα μέρος της ιστορίας αυτής.

Το ίδιο συμβαίνει και με τις γκέισα: δίπλα στο σπίτι μου υπάρχει ένα από τα εστιατόρια με τα οποία συνεργάζονται οι γκέισα της περιοχής –η γειτονιά μου είναι από τις έξι του Τόκιο που έχουν ακόμα ενεργές γκέισα. Και παρότι λόγω κόστους αλλά όχι μόνο, πρόκειται για μια μέθοδο αναψυχής που απευθύνεται σε πολύ λίγο και πολύ συγκεκριμένο κόσμο, το γεγονός ότι υπάρχουν και κυκλοφορούν και τα σαββατόβραδα τις ακούς να τραγουδάνε και να παίζουν το όργανο που λέγεται σαμισέν, είναι μέρος της ταυτότητας της συγκεκριμένης περιοχής. Η οποία με τη σειρά της είναι μέρος της ταυτότητας του Τόκιο.

Το βιβλίο αποπνέει μια αίσθηση αγάπης για τον τόπο και τους κατοίκους του που σαφώς δεν είναι τουριστική αλλά δεν είναι και ακριβώς πατριωτική.

Ο αρχιερέας των μεταπολεμικών ιαπωνολόγων, ο κριτικός κινηματογράφου Ντόναλντ Ρίτσι, ο οποίος έζησε εδώ 60 χρόνια και στον οποίο η Δύση οφείλει ότι ξέρει ποιος είναι ο Ακίρα Κουροσάβα, είχε πει «Δεν αγαπάω την Ιαπωνία γιατί η Ιαπωνία δεν είναι αξιαγάπητη. Είναι όμως εξαιρετικά ενδιαφέρουσα». Πρόκειται για ένα τσιτάτο που το χρησιμοποιώ συχνά μια και αποδίδει ακριβώς τα συναισθήματά μου τα οποία εντείνονται επιπλέον από το γεγονός ότι δεν καταλαβαίνω ακριβώς τι σημαίνει «πατριωτισμός», ακόμα και μετά από δέκα χρόνια ζωής στο εξωτερικό. Η Ιαπωνία είναι ένας πολύ περίπλοκος κόσμος, ασφυκτικά γεμάτος με μυστικά που περιμένουν να τα ανακαλύψεις και που ακόμα και οι ίδιοι οι Ιάπωνες συχνά αγνοούν.

Πάρε τις πολεμικές τέχνες, για παράδειγμα: όλοι ξέρουν το τζούντο, το καράτε και το αϊκίντο όμως υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος κλασικών πολεμικών τεχνών που δεν διδάσκονται παρά ελάχιστα εκτός Ιαπωνίας και που στην πραγματικότητα είναι οι πρόγονοι του τζούντο, του καράτε και του αϊκίντο και συνεχίζουν να διδάσκονται σχεδόν με τον ίδιο τρόπο που διδάσκονταν πριν από 300 χρόνια, συχνά με σπαθιά, πανοπλίες, άλογα κ.λπ. Λόγω δουλειάς (γράφω σε ένα σχετικό περιοδικό) αλλά και λόγω προσωπικής εμπλοκής, αυτός είναι ένας μικρόκοσμος που τον ξέρω αρκετά καλά αλλά τον οποίο ο μέσος Ιάπωνας αγνοεί παρότι πρόκειται για κομμάτι της ιστορίας του και παρότι βλέπει αναπαραστάσεις του στις ιστορικές σειρές στην τηλεόραση.

Για μένα η Ιαπωνία είναι μια αποθήκη όπως αυτή στο τέλος των Κυνηγών της Χαμένης Κιβωτού, γεμάτη από αμέτρητα κουτιά, άλλα με παλιά πράγματα και άλλα με καινούρια, στην οποία μπορείς να περάσεις μέρες και μήνες και χρόνια ψάχνοντας. Αυτό είναι η ζωή μου εδώ και αυτό είναι τα Γράμματα από έναν Αιωρούμενο Κόσμο: 100 τέτοια κουτιά με 100 μικρά ή μεγάλα κομμάτια του παζλ που λέγεται Ιαπωνία του 21ου αιώνα.

Τα Γράμματα από έναν Αιωρούμενο Κόσμο κυκλοφορούν στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις 24 γράμματα.

Ο Γρηγόρης Μηλιαρέσης βρίσκεται online στο https://about.me/GrigorisMiliaresis.