Ο Ιερός Λόχος των Θηβαίων ήταν η πιο queer στιγμή της αρχαιότητας
Ένα απολαυστικό ταξίδι στο χώρο και το χρόνο με πλοηγό τον Θεόδωρο Παπακώστα, τον αρχαιολόγο που μέσω κοινωνικών δικτύων αλλά και με το πρώτο του βιβλίο έχει βαλθεί να μας πείσει ότι η αρχαιολογία είναι μια πανανθρώπινα ψυχοθεραπευτική επιστήμη.
- 31 ΙΟΥΛ 2021
Χρειάστηκαν μόλις δύο εβδομάδες για να εξαντληθεί η πρώτη έκδοση του Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ; (εκδ. Key Books), όπερ σημαίνει ότι το πρώτο βιβλίο που έγραψε ο Δρ. Θεόδωρος Παπακώστας σύντομα θα γίνει best-seller.
Το οποίο με τη σειρά του σημαίνει ότι θα επιτευχθεί με εμφατικό τρόπο η εκλαΐκευση της αρχαιολογίας που επιθυμεί ο συγγραφέας. Δημιούργησε, άλλωστε, τον δημοφιλή σοσιαλμιντιακό λογαριασμό Archaeostoryteller (41 χιλιάδες followers στο @archaeostoryteller ως τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές) «θεωρώντας ότι η επιστήμη έχει ουσία μόνο όταν επικοινωνείται, και με τη βαθιά πεποίθηση ότι η αρχαιότητα και το παρελθόν μας αφορούν όλους και πως η γνώση γι’ αυτά είναι δύναμη” και “εκεί μεταφέρει την αρχαιογνωστική πληροφορία με τρόπο απλό, άμεσο και διασκεδαστικό», όπως σημειώνεται στο αυτί του βιβλίου.
Το πανέξυπνα μεταδοτικό εύρημα του δραστήριου αρχαιολόγου στο εκδοτικό του ντεμπούτο είναι από μόνο του δείγμα ακομπλεξάριστης θεώρησης των (επιστημονικών) πραγμάτων: Δύο άγνωστοι συναντιούνται σε ένα ασανσέρ, το οποίο σταματά μεταξύ ορόφων. Ο ένας είναι αρχαιολόγος, ο άλλος όχι. Με αφορμή την ερώτηση «με τι ασχολείσαι» ξεκινάει ένας συναρπαστικός διάλογος και ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο.
Το OneMan μπήκε ξανά μαζί του στο ίδιο ασανσέρ. Το σταματήσαμε χωρίς καμία προειδοποίηση 21 στιγμές και του ζητήσαμε εξηγήσεις.
Η πιο 2021 στιγμή της αρχαιότητας: Ο μεγάλος λοιμός των Αθηνών. Όταν η Αθήνα ήταν στο απόγειο της δυναμής της, με τον Περικλή στο τιμόνι, ξέσπασε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ο μεγαλύτερος εμφύλιος της αρχαιότητας, σαν μίνι παγκόσμιος ένα πράγμα. Η Σπάρτη πολιόρκησε την Αθήνα. Όλη η Αττική στριμώχτηκε μέσα στα τείχη. Από το λιμάνι με κάποιο πλοίο έφτασε μια μολυσματική ασθένεια, η οποία εξαπλώθηκε και πέθανε εν τέλει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Ήταν ο ένας πάνω στον άλλο αφού. Ο συνωστισμός δεν βοηθούσε ούτε τότε, όπως και τώρα. Μέσα στα θύματα ήταν και ο Περικλής. Ξέρουμε λεπτομερώς τι φρίκη έζησαν οι Αθηναίοι, γιατί ο ιστορικός Θουκυδίδης, πέρασε την αρρώστια αλλά επέζησε και τα διηγήθηκε. Ο Ιπποκράτης επίσης βρισκόταν στην Αθήνα εκείνη την εποχή, και η παρουσία του ήταν καθοριστική στην αντιμετώπιση της πανδημίας.
Η πιο #metoo στιγμή: Ο θρύλος της Αγνοδίκης. Η Αγνοδίκη ήθελε να γίνει γιατρός. Μαιευτήρας για την ακρίβεια. Αλλά οι γυναίκες δεν μπορούσαν να «σπουδάσουν» ιατρική. Η Αγνοδίκη ντύθηκε άντρας, σπούδασε και έγινε εξαιρετική γυναικολόγος μαιευτήρας. Για την ακρίβεια, επειδή πολλές γυναίκες πέθαιναν επειδή ντρέπονταν να εμφανιστούν γυμνές μπροστά σε άντρα γιατρό, η Αγνοδίκη τους αποκάλυπτε μυστικά ότι είναι γυναίκα, και τις βοηθούσε. Με τα πολλά, έγινε, λέει ο θρύλος, ο πιο διάσημος γυναικολόγος στην Αθήνα. Οι άλλοι γιατροί τον (την) έσυραν στα δικαστήρια με την κατηγορία ότι την πέφτει στις πελάτισσες της και έτσι έχει την περισσότερη πελατεία. Τότε η Αγνοδίκη αναγκάστηκε να αποκαλύψει ότι είναι γυναίκα! Αυτό οδήγησε σε νέα κατηγορία όμως, γιατί δεν της επιτρεπόταν να ασκεί την ιατρική. Και σε αυτή τη φάση, ξεσηκώθηκαν όλες οι γυναίκες των πιο ισχυρών αντρών της πόλης, τις οποίες μάλιστα είχε βοηθήσει ιατρικά η Αγνοδίκη, πήραν το μέρος της και απαίτησαν την αθώωσή της. Όπερ και εγένετο.
Η πιο αντρική στιγμή: Η πιο αντρική στιγμή είναι και η πιο ηρωϊκή κατ’ εμέ. Και είναι στη Μάχη του Μαραθώνα! Όχι την ίδια την μάχη, παρότι είναι για μένα η πιο εντυπωσιακή μάχη του αρχαίου κόσμου, αφού τα φανταράκια της Αθήνας βρέθηκαν για πρώτη φορά απέναντι στην θηριώδη πολεμική μηχανή της Περσίας, λίγοι εναντίον πολλών, και της λιάνισαν τα πρέκια! Αλλά δεν είναι η μάχη αυτή καθαυτή. Είναι το γεγονός πως όταν οι Πέρσες μπήκαν στα πλοία στο Μαραθώνα, κυνηγημένοι, σάλπαραν για Φάληρο για να καταλάβουν την άδεια Αθήνα! Αφού όλος ο μάχιμος πληθυσμός ήταν στο Μαραθώνα και εξουθενωμένος από τη μάχη. Αλλά δεν μάσησαν τα παλικαράκια της Αθήνας. Αντιλήφθηκαν το κόλπο, άφησαν τραυματίες στο Μαραθώνα και ξεκίνησαν τρέχοντας, πάνοπλοι και ξεθεωμένοι να προλάβουν να σώσουν την πόλη τους! Όταν πια οι Πέρσες έπιασαν Φάληρο, είδαν έκπληκτοι τους Αθηναίους να στέκονται ψηλά στους λόφους γύρω από την πόλη και να τους υψώνουν το μεσαίο δάχτυλο (λέμε τώρα). Και πήραν τα μπογαλάκια τους και έφυγαν.
Η πιο queer στιγμή: Ο Ιερός Λόχος των Θηβαίων. Μια από τις ικανότερες πολεμικές «μηχανές» του αρχαίου κόσμου. 300 άντρες, 150 ζευγάρια. Γιατί θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να φανείς δειλός όταν πολεμάς πλάι σε αυτόν που αγαπάς και θες να εντυπωσιάσεις.
Η πιο ρατσιστική στιγμή: Όχι στιγμή, αιώνες. Οι αιώνες και οι αμέτρητοι και ανώνυμοι σκλάβοι που πέθαναν κάτω από άθλιες συνθήκες, άντρες, γυναίκες και παιδιά, στα ορυχεία. Όπως πχ τα ορυχεία του Λαυρίου, από τα οποία πλούτισαν πολλοί στην κλασική Αθήνα. Στις ανασκαφές, μέσα στα λαγούμια, βρέθηκαν σκελετοί αλυσοδεμένοι στο βράχο. Αφημένοι εκεί για χιλιάδες χρόνια. Ανώνυμα θύματα μιας πιο σκληρής εποχής.
Η πιο οπαδική στιγμή: Στην Θεσσαλονίκη κατά την ύστερη αρχαιότητα, όταν πια είχε επικρατήσει ο Χριστιανισμός, υπήρχαν πάρα πολλοί «εθνικοί» ακόμη, δηλαδή λάτρεις του Δωδεκάθεου. Και αυτοί συνήθως ήταν μεγάλοι φαν του ιπποδρόμου. Αλλά φανατικοί μιλάμε. Είχαν έναν αγαπημένο ηνίοχο που τον υποστήριζαν με τρέλα! Ο Βουτέριχος ήταν ο Γότθος φρούραρχος της Θεσσαλονίκης. Σα να λάμε διοικητής αστυνομίας. Ο ηνίοχος αυτός, τα έφτιαξε με τον γιο του Βουτέριχου.
Το έμαθε ο Βουτέριχος και καθόλου δεν του άρεσε! Συνέλαβε τον ηνίοχο και τον έριξε στα μπουντρούμια. Οι οπαδοί ξεσηκώθηκαν. Το σύνθημα «ελευθέρωσε τον παιχταρά μας» οδήγησε σε λαϊκή εξέγερση που κατέληξε σε σφαγή της γοτθικής φρουράς και του Βουτέριχου. Μήνες αργότερα οι Θεσσαλονικείς θα πλήρωναν την οπαδική τους αντίδραση, γιατί με πρόφαση νέους αγώνες στον ιππόδρομο, η νέα γοτθική φρουρά έκλεισε τις πόρτες και έσφαξε 7000 κατοίκους που είχαν πάει ως φίλαθλοι να δουν τους αγώνες.
Η πιο γελοία στιγμή: Ο Ηρόστρατος ήταν ένας εμπρηστής. Πήγε και έκαψε τον ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, έναν από τους μεγαλύτερους ναούς που χτίστηκαν ποτέ, και ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, απλά και μόνο για να μείνει στην ιστορία. Διέταξαν να διαγραφεί το όνομά του από παντού για να μη του γίνει το χατήρι και μείνει στην ιστορία. Αλλά κάποιος τον ανέφερε. Και τελικά ο Ηρόστρατος, όντως έμεινε στην ιστορία.
Η πιο χορευτική στιγμή: Ο Κλεισθένης ήταν τύραννος της Σικυώνας. Είχε μια κόρη, την Αγαρίστη και έκανε διαγωνισμό γαμπρών. Έφτασαν γαμπροί από όλη την Ελλάδα. Ο πεθερός διάλεξε έναν Αθηναίο, τον Ιπποκλείδη που ήταν και πάμπλουτος και πανέμορφος λένε. Και τη βραδιά των αρραβώνων, που έσφαξε 100 βόδια ο Κλεισθένης και έγινε τσιμπούσι, ο Ιπποκλείδης ήπιε παραπάνω από ότι άντεχε, κάλεσε τους μουσικούς κοντά του, άρχισε τις παραγγελιές και άρχισε να χορεύει! Ανέβηκε πάνω σε ένα τραπέζι, στηρίχτηκε στο κεφάλι του και άρχισε να χορεύει ανάποδα.
Έπεσε και ο χιτώνας, φάνηκαν όλα τα καλαμπαλίκια του, και ο Κλεισθένης ενοχλήθηκε. Του λέει: «Απόρχησες τον γάμο σου». Όρχησις είναι ο χορός, αλλά και παραπέμπει και στους όρχεις. Σαν να του λέει, με το χορό σου, και με τους όρχεις σου, διώχνεις το γάμο σου! Και ο Ιπποκλείδης απάντησε: «Ούτε που με νοιάζει». Θύμωσε κι ο πεθερός, ακύρωσε τον αρραβώνα, κι έδωσε την κόρη του σε έναν άλλο Αθηναίο! Το παιδί που θα γεννιόταν από αυτόν τον απρόσμενο γάμο, θα θεμελίωνε τη Δημοκρατία στην Αθήνα λίγα χρόνια μετά!
Η πιο καλοκαιρινή στιγμή: Μα φυσικά οι αθλητικές διοργανώσεις! Δεν ήταν μόνο οι Ολυμπιακοί αγώνες. Αυτοί συνέβαιναν κατακαλόκαιρο, κάθε τέσσερα χρόνια. Κάθε τέσσερα όμως συνέβαιναν και οι Πυθικοί αγώνες, και κάθε δυο χρόνια οι αγώνες στα Νέμεα και στα Ίσθμια. Όλοι καλοκαίρι. Και αυτοί ήταν οι τέσσερις πανελλήνιοι. Υπήρχαν και πολλοί άλλοι κατά τόπους αγώνες! Γενικά το καλοκαίρι ανήκε στον αθλητισμό!
Η πιο δυσοίωνη στιγμή: Ο Δούρειος Ίππος. Χάρηκαν οι Τρώες ότι τους ήρθε δωράκι. Τελικά ήταν kinder έκπληξη.
Η πιο μουσική στιγμή: Ο Ορφέας. Ο μουσικός που κατάφερνε να εξημερώσει μέχρι και την άγρια φύση με τη μουσική του. Αγάπησε τρελά την Ευρυδίκη, την οποία και έχασε από την κουταμάρα του. Έκτοτε αποφάσισε ότι καμιά άλλη γυναίκα δε θα μπορούσε να την φτάσει. Οι μαινάδες, αγριεμένες τύπισσες, το πήραν λίγο βαριά αυτό το εμπάργκο, και τον σκότωσαν.
Η πιο μοδάτη στιγμή: Για κάποια περίοδο, στους μεγάλους αθλητικούς αγώνες (πχ Ολυμπιακούς), είχαν το συνήθειο να πετάνε οι θεατές στο νικητή, ρούχα! Ετσι ο αθληταράς και βραβείο κέρδιζε, και είχε νέα γκαρνταρόμπα να μη κυκλοφορεί με τα προπέρσινα σαν κανας τριτοτέταρτος. Δεν κράτησε πάρα πολύ το έθιμο αυτό.
Η πιο τραγική στιγμή: Ο πρώτος μεγάλος τραγικός ποιητής ήταν ο Αισχύλος. Δούλευε ως εργάτης στα αμπέλια ως πιτσιρικάς ώσπου ένα βράδυ είδε στο όνειρό του τον Διόνυσο να του ζητάει να του γράψει θεατρικά έργα! Ξύπνησε αλαφιασμένος μέσα στη νύχτα και ξεκίνησε να γράφει το πρώτο του έργο την ίδια στιγμή. Θα γινόταν ένας από τους μεγαλύτερους τραγικούς ποιητές καθώς άλλαξε τελείως την φύση του θεάτρου. Σε βαθιά γεράματα, πέθανε όταν ένας αητός πέρασε τη φαλάκρα του για βράχο και έριξε μια χελώνα επάνω του για να σπάσει. Νταξ. Τραγικό.
Η πιο ψυχεδελική στιγμή: Ο μάντης Επιμενίδης στην Κρήτη, μια μέρα ως έφηβος, που έψαχνε ένα πρόβατο, βαρέθηκε και χώθηκε σε μια σπηλιά να κοιμηθεί. Κοιμήθηκε για 57 χρόνια κι όταν ξύπνησε, πέραν του ότι οι γονείς του είχαν πεθάνει και ο αδελφός του ήταν γέρος, ο ίδιος είχε αποκτήσει μαγικές και μαντικές ικανότητες!
Η πιο ινσταγκραμική στιγμή: Ξεκάθαρα ένα αγγείο του αγγειογράφου Σμίκρου, στις αρχές του Ερυθρόμορφου ρυθμού, όταν η Αθήνα δημιουργούσε τη Δημοκρατία και ξεκινούσε η έκρηξη του κλασικού πολιτισμού. Λεγόταν Σμίκρος, που σημαίνει μικρός, μάλλον ως παρατσούκλι, γιατί θα ήταν μικρόσωμος. Αλλά μικρός στο μάτι, μεγάλος στην τέχνη! Ζωγράφισε τον εαυτό του σε ένα συμπόσιο, την ώρα που μια αυλητρίδα παίζει μουσική κι αυτός γουστάρει πίνοντας κρασί! Και έγραψε και το όνομά του δίπλα στο κεφάλι του! Ακριβώς όπως σήμερα ταγκάρουμε τους εαυτούς μας σε ινσταστορι το σαββατόβραδο στο μπαρ!
Η πιο νόστιμη στιγμή: Στην αρχαία Σύβαρη, στην Κάτω Ιταλία, τα αρχαϊκά χρόνια ακόμη, είχαν τόση πολλή χλιδή και καλοζωϊα, που το αγαπημένο pastime των πολιτών ήταν να οργανώνουν dinner parties. Τα δείπνα ανακοινώνονταν μήνες και περίμεναν και rsvp ενώ για τα μενού προσλάμβαναν τους καλύτερους μάγειρες που έπρεπε να φτιάξουν δικές τους συνταγές με τους πιο ευφάνταστους τρόπους και γεύσεις! Είχαν μάλιστα απαγορεύσει να ζουν κόκορες στην πόλη για να μη ξυπνάνε τους γλεντζέδες από τα χαράματα γιατί ήταν τακτικά από το ένα dinner party στο άλλο! Τελικά η Σύβαρη καταστράφηκε ολοσχερώς όταν της επιτέθηκε ο γειτονικός Κρότωνας. Που μυαλό για άμυνα οι Συβαρίτες; Ο νους τους στο φαΐ.
Η πιο «μάνα είναι μόνο μία» στιγμή: Η μάνα του Μεγκάλεξ, η Ολυμπιάδα ήταν μια… μοναδική προσωπικότητα. Ισχυρή, δυναμική, πεισματάρικη και φυσικά… με έντονη γνώμη στα θέματα διακυβέρνησης. Όταν ο Μεγκάλεξ έφυγε για την Ασία, άφησε τοποτηρητή τον Αντίπατρο. Η Ολυμπιάδα ανακατευόταν στις υποθέσεις του κράτους και έκανε τη ζωή του Αντίπατρου δύσκολη. Επομένως ο Αντίπατρος έγραψε ένα εκτενές γράμμα στον Αλέξανδρο, γεμάτο παράπονα για την Ολυμπιάδα. Όταν το διάβασε ο Αλέξανδρος είπε: δεν ξέρει ο Αντίπατρος ότι ένα δάκρυ της μάνας, μπορεί να σβήσει χίλιες τέτοιες επιστολές;
©Λεωνίδας Βασιλόπουλος
Η πιο «το μήλο θα πέσει κάτω από τη μηλιά» στιγμή: Στις Συρακούσες υπήρχε ένας διάσημος ρήτορας, ο Κόρακας. Κάποιος Τεισίας, που δεν είχε να πληρώσει δίδακτρα, τον παρακάλεσε να του μάθει ρητορική και θα τον πλήρωνε από τα πρώτα χρήματα που θα έβγαζε από την πρώτη δίκη που θα κέρδιζε! Αλλά δεν πήγε ποτέ να εξασκήσει τη ρητορική σε δικαστήριο. Ο Κόρακας τον έσυρε ο ίδιος σε δίκη.
Υποστήριζε πως θα τον πλήρωνε όπως και να έχει, γιατί αν έχανε το δικαστήριο, όφειλε να σεβαστεί την απόφαση και να πληρώσει, κι αν κέρδιζε το δικαστήριο θα τον πλήρωνε αφού κέρδισε χρήματα από δίκη. Ο Τεισίας υποστήριζε πως αν κέρδιζε το δικαστήριο θα όφειλε να σεβαστεί την απόφαση, και αν το έχανε δε θα πλήρωνε, αφού δεν κέρδισε την πρώτη του δίκη. Οι δικαστές σήκωσαν τα χέρια ψηλά λέγοντας: Από κακό κοράκι, κακό αυγό θα βγεί.
Η πιο «σκωτσέζικο ντους» στιγμή: Ο Τίμων ο Αθηναίος ήταν περιβόητος μισάνθρωπος. Μιλούσε μόνο σε έναν άλλο τύπο, εξίσου στριφνό, τον Απήμαντο. Μια μέρα, αποφάσισαν να κάνουν συμπόσιο μόνο οι δυο τους (το νόημα του συμποσίου ήταν να έχεις μεγάλη παρέα). Ο Απήμαντος του λέει: Ωραία δεν είναι Τίμωνα που κάνουμε συμπόσιο μόνοι μας; Και ο Τίμωνας του απαντά: Θα ήταν ακόμη καλύτερα αν έλειπες κι εσύ!
Η πιο άσεμνη στιγμή: Ο Αρχίλοχος ήταν ποιητής. Έγραφε ερωτικά ποιήματα. Όχι αισθηματικά. Erotica. Τόσο XXX ήταν η ποίησή του, που σε κάποια φάση απαγορεύτηκε να τραγουδιούνται τα ποιήματά του στην Πάρο. Δυστυχώς έχουν χαθεί τα ποιήματά του. Μας σώζονται ελάχιστοι στίχοι. Ένας από αυτούς, που προέρχεται από ένα ποίημα για το πως φλέρταρε και έπεισε μια κορασίδα να κοιμηθεί μαζί του, λέει ότι στο τέλος (και το αφήνω αμετάφραστο): Λευκόν αφήκα μένος. Παρεμπιπτόντως, ο Διόνυσος λένε ότι τιμώρησε τους Πάριους με μαζική ανικανότητα επειδή αρνήθηκαν τον Αρχίλοχο, και μετά από χρησμό των Δελφών, οι Πάριοι ίδρυσαν ιερό προς τιμήν του, το Αρχιλόχειο, και τότε μόνο ξανασήκωσε κεφάλι ο έρωτας στο νησί.
Η πιο διδακτική στιγμή: Όλη η αρχαιότητα είναι διδακτική. Όλο το παρελθόν μας. Μας δείχνει τι παίχτηκε, τι έφταιξε και κατέληξε ο άνθρωπος να είναι η πιο κομπλεξική μορφή ζωής στο ηλιακό σύστημα.
Το Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ; του Θεόδωρου Παπακώστα κυκλοφορεί από τις εκδόεις Key Books.
