Ο Κώστας Ακρίβος έγραψε ένα βιβλίο για όσα έχουν περάσει οι γυναίκες στα χέρια των αντρών
Με φόντο τον κόσμο του Ομήρου, η Ανδρωμάχη (εκδ. Μεταίχμιο) διηγείται τις εμπειρίες μίας γυναίκας που έχασε τα πάντα, έγινε πρόσφυγας και έπεσε θύμα βιασμού. Πώς όμως κατάφερε ο συγγραφέας της να διαχειριστεί ένα τόσο δύσκολο, λεπτό και γεμάτο παγίδες θέμα προσφέροντας ουσιαστική συγκίνηση αντί για μελόδραμα;
- 26 ΜΑΡ 2023
Μία πρόσφυγας περνάει μαζί με ένα καραβάνι από συμπατριώτες της μέσα από τη Θράκη. Πίσω της έχει αφήσει μία ολόκληρη ζωή: χαρές, λύπες, εκπλήξεις, απογοητεύσεις αλλά και την οικογένειά της που χάθηκε στον πόλεμο. Οι εμπειρίες της είναι τέτοιες, ώστε να αναρωτιέσαι πώς ακριβώς καταφέρνει να στέκεται ακόμα όρθια. Ναι, θα μπορούσε εύκολα να είναι μία σκηνή από την προσφυγική κρίση, με ηρωίδα κάποια γυναίκα συριακής καταγωγής από τη Δαμασκό.
Δεν είναι όμως. Είναι η ιστορία της Ανδρομάχης, της γυναίκας του Έκτορα – από την πτώση της Τροίας και μέχρι την προσωπική της λύτρωση, όπως επέλεξε να την αφηγηθεί ο Κώστας Ακρίβος. Ένας λογοτεχνικός χαρακτήρας, δηλαδή, που η φωνή του μοιάζει να έχει παραμείνει για αιώνες στη σιωπή. Ο πρώτος λόγος ανήκει σχεδόν πάντα στους άντρες.
Οι 144 σελίδας της νουβέλας με τον χαρακτηριστικό τίτλο Ανδρωμάχη (εκδ. Μεταίχμιο) μας φέρνουν αντιμέτωπους με σκληρές αλήθειες. Ο πολύπειρος συγγραφέας καταφέρνει να ζωντανέψει τις εμπειρίες -όχι σαν χάρτινη απομίμηση, αλλά σαν πραγματική ζωή- μίας γυναίκας που έχασε τα πάντα, έγινε πρόσφυγας, και αντιμετωπίστηκε ως τρόπαιο.
Χωρίς να κάνουμε spoilers, αφού η ιστορία είναι λίγο-πολύ γνωστή: η γυναίκα του Έκτορα είδε να δολοφονούν το μωρό παιδί της με τα ίδια της τα μάτια. Ο Οδυσσέας με τον Νεοπτόλεμο το πέταξαν από τα τείχη της Τροίας. Μετά, ακολούθησαν και άλλα βάσανα: βιασμός, προσφυγιά, εξευτελισμός, απειλές για την ίδια της τη ζωή αλλά και των άλλων παιδιών που έφερε στον κόσμο.
Πώς όμως και γιατί αποφάσισε ο Κώστας Ακρίβος να διηγηθεί αυτήν την ιστορία, τι έχουν να μας πουν σήμερα τα έπη του Ομήρου και τι συμβαίνει όταν ένας συγγραφέας εκβιάζει τον συναισθηματικό κόσμο του αναγνώστη;
Πόσο δύσκολο είναι να μπεις στην ψυχολογία μιας γυναίκας που έχει υποστεί βιασμό;
Ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία και ταυτόχρονα το πιο δύσκολο λογοτεχνικό στοίχημα. Δηλαδή, να κατορθώσω να βιώσω κατά κάποιο τρόπο και στη συνέχεια να αρθρώσω λόγο, πάντα μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση της Ανδρομάχης, για ένα βίωμα εντελώς ξένο σε μένα. Το επισήμανε σε κάποια παρουσίαση του βιβλίου μία γιατρός γυναικολόγος, που βέβαια τα λόγια της με χαροποίησαν, επειδή την απορία της τη συνόδευσε η παραδοχή της εμπειρίας της ότι, πράγματι, το ίδιο με την Ανδρομάχη αισθάνονται όσες γυναίκες έχουν βιαστεί.
«Μία γυναίκα ζωντανό πένθος ήμουν»: Πώς συνεχίζει κάποια τη ζωή της έπειτα από τέτοιες εμπειρίες;
Εξαρτάται από τη δύναμη της ψυχής της, αν και πολλές φορές ούτε κι αυτό αρκεί. Δεν είναι επομένως τυχαίο που κάποια στιγμή η Ανδρομάχη εύχεται σε κάποιον απόγονό της «Η Τύχη και η Τόλμη να είναι οι μόνοι σου θεοί».
Υπάρχει στον ελληνικό χώρο μια προαιώνια καχυποψία ή ακόμα και ρατσισμός για τις γυναίκες που έρχονται από την Ανατολή;
Αν και αποφεύγω να είμαι απόλυτος, είμαι της γνώμης πως για λόγους που μάλλον χρειάζονται κοινωνιολογική ή και ψυχολογική διερεύνηση η βεντάλια ρατσισμού του Νεοέλληνα δεν περιλαμβάνει μονάχα τις γυναίκες της Ανατολής, αλλά και εκείνες που έρχονται στη χώρα μας από τα Βαλκάνια ή από την Αφρική. Βλέπετε, συνεχίζουμε να πιστεύουμε στην «ανωτερότητα της φυλής μας» και στο ότι είμαστε «ένας περιούσιος λαός».
Είναι οι Τρώες οι πρώτοι πρόσφυγες της λογοτεχνίας;
Όντως. Αλλά τι τραγική ειρωνεία της ιστορίας, καθώς από εκείνα τα χώματα θα έχουμε το 1922 και το μεγαλύτερο κύμα προσφυγιάς για τον ελληνισμό.
Δεν τρόμαξες στην ιδέα ότι πρέπει να αναμετρηθείς συγγραφικά με τα έπη του Ομήρου;
Χρωστάμε πολλά στον Όμηρο. Τα δυο μεγάλα του ποιήματα, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, είναι η απαρχή και ο θεμέλιος λίθος όχι μόνο της ελληνικής, μα ολόκληρης της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το πιο μεγάλο ωστόσο αγαθό που μας προσφέρει είναι η ελευθερία να αγγίξουμε ή και να «πειράξουμε» τους μύθους του∙ το πιστοποιεί μια πλειάδα από έργα σπουδαίων λογοτεχνών: James Joyce, Margaret Atwood, W.H. Auden, Derek Walcott…
Με ένα τέτοιο λοιπόν πνεύμα μπήκα στον πειρασμό να αναμετρηθώ δύο φορές ως τώρα με το έργο του. Και αν στα διηγήματα Τελευταία νέα από την Ιθάκη (Μεταίχμιο, 2016) δοκίμασα να μεταγράψω αξίες, ιδέες και συμπεριφορές του ομηρικού κόσμου στη διαχρονική ιστορία του ελληνισμού, με την τωρινή Ανδρωμάχη θέλησα να προεκτείνω τον ρόλο και τον λόγο ενός δευτερεύοντος προσώπου της Ιλιάδας, όπως είναι αυτό της γυναίκας του Έκτορα.
Τι (άλλο) έχουμε να μάθουμε από την Ιλιάδα σήμερα;
Ίσως, το βασικότερο: ποτέ κανένας πόλεμος στην ιστορία του ανθρώπινου γένους δεν έλυσε κανένα πρόβλημα.
«Εμένα με προτίμησε ο γιος του κτήνους. Ο φονιάς του παιδιού μου. Το χειρότερο κτήνος. Ο Νεοπτόλεμος»: Πόσο έχουν ταλαιπωρηθεί οι γυναίκες στα χέρια των αντρών μέσα από τους αιώνες;
Δεν είναι ντροπή για τον πολιτισμό μας να μιλάμε ακόμα σήμερα, τον 21ο αιώνα, για ταλαιπωρίες (γυναικοκτονίες, βιασμούς, σωματικούς και ηθικούς ευτελισμούς) του γυναικείου φύλου; Πολιτισμός δεν είναι ή δεν είναι μόνο τα τεχνολογικά επιτεύγματα. Η ποιότητα του πολιτισμού κρίνεται από τον σεβασμό και την αγάπη ανάμεσα στους ανθρώπους, ανεξάρτητα από φύλο, χρώμα δέρματος, εθνική ή κοινωνική προέλευση.
Η Ανδρωμάχη προκαλεί αβίαστη συγκίνηση στον αναγνώστη. Τι συμβαίνει όταν ένας συγγραφέας εκβιάζει συναισθήματα;
Ανέκαθεν το μεγάλο ζήτημα για τη λογοτεχνία ήταν οι χαρακτήρες που θα σηκώσουν το βάρος της μυθοπλασίας να είναι σμιλεμένοι με τέτοιο τρόπο, δηλαδή με τέτοιες λέξεις, έτσι ώστε να μην μπαίνουν στον πειρασμό να ξεγελάσουν τον αναγνώστη με εύκολους αφηγηματικούς τρόπους, ένας από τους οποίους, ίσως ο σοβαρότερος, είναι να τον παρασύρεις στον βούρκο του μελοδράματος.
Στο τελευταίο σου βιβλίο έχουμε ομηρικούς ήρωες, στο προηγούμενο τον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Στο επόμενο;
Ας σεβαστούμε την άποψη του Ernest Hemingway: «Μη μιλάτε για βιβλία προτού γίνουν βιβλία».
Πώς βλέπεις τη νέα γενιά από Ελληνίδες και Έλληνες συγγραφείς;
Θα αναφέρω μια σειρά από νέους σε ηλικία δημιουργούς, οι περισσότεροι πρωτοεμφανιζόμενοι, που δείχνει ότι η λογοτεχνία μας καλά κρατεί και συνεχίζει δυναμικά: Σπύρος Κιοσσές Τα πρωτοβρόχια, Κώστας Μπαρμπάτσης Λυκοχαβιά, Κωνσταντίνος Δομηνίκ ώπα-ώπα, μπλάτιμοι, Βίβιαν Στεργίου Δέρμα, Γιώργος Χατζελένης Βαλκανεύοντας, Λίνα Φυτιλή Χρυσός κήπος, Μιχάλης Αλμπάτης Και οι νεκροί ας θάψουν τους νεκρούς τους.
