Ο Νίκολας Παπαχρυσοστόμου τα άφησε όλα, για να σώσει ανθρώπινες ζωές

Η ιστορία του Νικόλα Παπαχρυσοστόμου είναι μια ακόμα από εκείνες τις ιστορίες εκείνων των ‘τρελών’ που αφήνουν τη ζωή τους σε μια μεγαλούπολη του δυτικού κόσμου και μαζί μια λαμπρή καριέρα, για να γυρίσουν τον κόσμο, να βρεθούν στα πιο απίθανα σημεία του και να σώσουν ανθρώπινες ζωές. Γιατί, δυστυχώς, ανθρωπιστικές κρίσεις ξεφυτρώνουν η μια μετά την άλλη σε διάφορες γωνιές του πλανήτη μας.

Ο Νικόλας, λοιπόν, δούλευε στον χρηματιστηριακό τομέα. Σε κάποια στιγμή της ζωής του αποφάσισε να τα παρατήσει όλα. Ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο και έκλεισε τον δικό του γύρο στον Νείλο. Όλες αυτές οι εμπειρίες που αποκόμισε τον οδήγησαν τελικά στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Μέρος της ιστορίας του θα το παρακολουθήσουμε μέσα από το ντοκιμάντερ ‘Ημερολόγια Αποστολής’ με φόντο την ανθρωπιστική κρίση των Ροχίνγκια στο Νοτιοανατολικό Μπανγκλαντές, με αφορμή το οποίο κάνουμε αυτή τη συνέντευξη.

Υπήρχε κάποιο περιστατικό ή έστω μια τομή που την τοποθετείς ως αφετηρία για τη ριζική αλλαγή που έκανες στη ζωή σου;

Αφετηρία μου υπήρξε ο κόσμος. Η έξοδός μου από το σύστημα οριοθετείται στο σημείο που αποφάσισα να αφήσω την, καθ’ όλα «κανονική» δουλειά μου στην Αθήνα, για να κάνω το γύρο του κόσμου. Τόσο απλά. Η απόφαση αυτή δεν προέκυψε από κάποια αφορμή. Υπήρξε ένα αρχέγονα παιδικό όνειρο που κάποια στιγμή πήρε σάρκα και οστά στο μυαλό πρώτα και σφήνωσε καλά στις σκέψεις μου, ενώ ξεφύλλιζα εικονογραφημένα βιβλία για τον Αμαζόνιο και ταξίδια μακρινά στο Σινικό Τείχος και στο Μεγάλο Υφαλόφραγμα. Oύτε εγώ ο ίδιος δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσο έντονη είχε γίνει αυτή η επιθυμία μέχρι που, νεαρός πια, ένιωσα αυτή την ενέργεια εκ των έσω να με ωθεί να αφήσω τα οικεία για το άγνωστο. Στο τέλος αυτής της πορείας των 2.520 ημερών συνάντησα αναπάντεχα τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Έτσι υλοποιήθηκε η ριζική αυτή αλλαγή, σταδιακά και ανεπαίσθητα.

Θες να μας περιγράψεις με λίγα λόγια τη ζωή σου στον χρηματοπιστωτικό τομέα; Σκεφτόσουν όλα αυτά που συμβαίνουν εκεί έξω; Είχες φιλανθρωπική και ακτιβιστική δράση;

Ο χρηματοπιστωτικός τομέας δεν είναι ίδιος παντού, έχει τις ιδιαιτερότητές του ανάλογα με τη θέση που έχει κανείς. Δούλευα για έναν διεθνή οικονομικό οίκο και είχα ιδιαίτερη ελευθερία κινήσεων. Κοστούμι – Γραβάτα – Μαλλί κοντό crew cut, αυτός ήταν ο απαιτούμενος συνδυασμός εξωτερικής εμφάνισης για κάποιο νεαρό ανερχόμενο επαγγελματία τότε (και συνεχίζει μέχρι τώρα). Ήμουν ευτυχής σε μια Αθήνα που ευημερούσε και μαζί της κι εγώ. Βεβαίως ως ανήσυχο πνεύμα έψαχνα συνεχώς και ήξερα, όπως όλοι, ότι εκεί έξω συμβαίνουν πράγματα. Η δράση μου στο φιλανθρωπικό τομέα δεν είχε πάρει τότε κάποια συγκεκριμένη μορφή και θα με περιέγραφα περισσότερο ως παθητικό ακτιβιστή -εάν κάτι περιερχόταν στην αντίληψή μου- παρά ως ενεργητικό υπέρμαχο ιδεών. Ήμουν σε ένα είδος χειμερίας νάρκης αγνοώντας το ποιος ήθελα να ήμουν. Ακολουθούσα περισσότερο το ρεύμα γνωρίζοντας ότι έψαχνα για κάποιο υποβρύχιο κυματάκι που θα με έβγαζε εκτός ροής. Θα έλεγα ότι τότε εξέταζα περισσότερο τον σκοπό μου ως άτομο στην κοινωνία και τον κόσμο κι, ενώ γνώριζα ότι το όνειρό μου ήταν να ταξιδέψω, δεν ήξερα πώς να το τολμήσω. Η στιγμή της απόφασης ήρθε ένα βράδυ που αποφάσισα ότι έπρεπε να βάλω σε εφαρμογή το σχέδιο απεμπλοκής από τη ρουτίνα.

Έκανες τον γύρο του κόσμου για 7 χρόνια. Υπάρχει κάποια στιγμή από όλο αυτό το ταξίδι που να σου έχει μείνει περισσότερο;

Η στιγμή που τελείωσα το ταξίδι μου: στις όχθες του Νείλου, σ’ ένα μικρό χωριό στο δέλτα του μεγάλου ποταμού. Κάθισα σε ένα μικρό τεϊοποτείο και άνοιξα το τριακοστό χειρόγραφο ημερολόγιο μου και έγραψα: “Ανακηρύσσω εμπρός στο Νείλο το τέλος του δικού μου γύρου του κόσμου”.  Ένας αραχνοΰφαντος παφλασμός ακούστηκε θαρρώ από την απέναντι όχθη λες κι ο αρχαίος ποταμός ανταπαντούσε με ένα καλοκάγαθο νεύμα. Σαν αστραπή πέρασε μπροστά απ’ τα μάτια μου το επταετές μου ταξίδι και αναλογίστηκα στιγμές δύσκολες, στιγμές ευτυχίας, στιγμές συγκίνησης, στιγμές γνωριμίας με το άγνωστο. Μου φάνηκαν εκείνα τα επτά χρόνια επτά ζωές. Τελείωσα το τσάι μου και πρόσθεσα στο ταλαιπωρημένο τεφτέρι  μου: “είναι απερίγραπτο το συναίσθημα που νιώθεις όταν λες στον όποιο συνομιλητή σου, ‘ξέρεις κάποτε είχα ένα όνειρο στη ζωή μου και σήμερα το έχω κάνει πραγματικότητα’ – δεν είναι πολλοί οι άνθρωποι που έχουν αυτό το προνόμιο”. Περπάτησα κατά μήκος του Νείλου και τον είδα να χαμογελά, όλος ο κόσμος στη χούφτα μου χαμογελούσε.

Ένας άνθρωπος, όπως εσύ, που ζει την ανθρωπιστική κρίση από μέσα, τι νιώθει ακούγοντας τις ξενοφοβικές και ρατσιστικές απόψεις που έχουν ξαναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες τους στον δυτικό κόσμο;

Η ζωή κινείται κυκλικά και συχνά ξαναγεννιούνται ιδέες που υπήρξαν στο παρελθόν καταστροφικές – ίσως ως είδος, να έχουμε δυστυχώς αυτή την ιδιαιτερότητα του να αγνοούμε το παρελθόν μας και να μην μαθαίνουμε από αυτό. Είναι λυπηρό ότι, ενώ υπήρξαμε μετανάστες, ξεχνάμε τι σημαίνει μετανάστης, ότι ενώ υπήρξαμε καταδιωκόμενοι στη βάση του ρατσισμού, ξεχνάμε τι θα πει ρατσισμός. Ενώ μας περιβάλλει μια όμορφα καλειδοσκοπική διαφορετικότητα, εμείς φοβόμαστε οτιδήποτε δεν μοιάζει (για να μην πω οτιδήποτε δεν ταυτίζεται) με αυτό που εμείς γνωρίσαμε και που εθελοτυφλώντας εφαρμόζουμε. Είναι κρίμα, γιατί, εάν συνεχίσουμε έτσι, τότε είναι μαθηματικώς σίγουρο ότι οι ανθρωπιστικές κρίσεις θα συνεχίσουν να διαδέχονται η μία την άλλη μέχρις ότου εξασθενίσουν τους εξασθενημένους σε σημείο αφανισμού. Αυτό βεβαίως σημαίνει ότι και των κραταιών οι πιθανότητες επιβίωσης μειώνονται, διότι η διαφορετικότητα είναι αυτή που δημιουργεί μηχανισμούς ανοσοποιητικούς που αντέχουν στο χρόνο και όχι η απουσία της.

Πώς αντιδρούν οι ντόπιοι στις ανθρωπιστικές αποστολές στις οποίες συμμετέχεις; Υπάρχει στην αρχή τουλάχιστον μια διστακτικότητα;

Πάντα υπάρχει διστακτικότητα στην αρχή και καχυποψία. Οι ντόπιοι δεν είναι πάντα έτοιμοι να εμπιστευθούν και να μιλήσουν ελεύθερα με ξένους επισκέπτες κι ας είναι ανθρωπιστικοί λειτουργοί. Το παρελθόν και πάλι οριοθετεί τον τρόπο συμπεριφοράς των ανθρώπων. Επίσης, οι συνθήκες που επικρατούν σε μία κρίση ένοπλης βίας για παράδειγμα είναι τέτοιες που κανείς δεν εξαιρείται υποψίας. Χρειάζεται προσεκτική και ολοκληρωμένη διαπραγμάτευση με όλα τα εμπλεκόμενα μέλη σε μια σύγκρουση, ώστε να αποδεικνύεται η ανεξαρτησία, η ουδετερότητα και η αμεροληψία της οργάνωσης, προκειμένου να επιτραπεί στις ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα ασφαλής πρόσβαση στους πληθυσμούς που χρήζουν βοήθειας. Ακόμη και τότε κανείς δεν μπορεί να υποχρεώσει μια νεαρή μάνα να φέρει το παιδί της που ψήνεται στον πυρετό από ελονοσία στο αυτοσχέδιο νοσοκομείο μας, εάν εκείνη φοβάται να παραμείνει μακριά από το χωριό της και την οικογένειά της! Εκεί απαιτείται μια ακόμη πιο προσωπική ανοικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των ομάδων μας και της ίδιας ή μελών της οικογένειάς της που είναι τόσο εύθραυστη και κρέμεται πάντα από μια κλωστή. Αυτή είναι η δουλειά μου, η δημιουργία των απαραίτητων συνθηκών, για να στηθεί και να λειτουργήσει μια επείγουσα παρέμβαση στο μέσο μιας κρίσης.

Σε μια συνέντευξή σου είχες μιλήσει για την επιλογή με την οποία έρχεσαι πολύ συχνά αντιμέτωπος: αν μπορείς να σώσεις τη ζωή ενός ανθρώπου ή όχι. Το βάρος μιας τέτοιας επιλογής πώς το διαχειρίζεσαι;

Δεν το διαχειρίζομαι! Είναι τεράστιο το βάρος για να το διαχειριστώ έτσι απλά. Προσπαθώ μόνο να είμαι νηφάλιος σε στιγμές όπου κάθε μας κίνηση μπορεί να έχει αντίκτυπο στη ζωή ενός ανθρώπου και να σκέπτομαι κάνοντας χρήση της λογικής. Βλέπετε ο καθένας πάντα πρέπει να εξισορροπεί τις συνέπειες κάθε σεναρίου. Εάν στείλω το ασθενοφόρο στο χωριό για διακομιδή ενός τραυματία και κατασχεθεί από τις αρχές γιατί ο ασθενής θεωρείται εχθρός, πόσο χρόνο θα χρειαστώ για να λύσω αυτό το θέμα; Μήπως έτσι διακινδυνεύω τις ζωές άλλων; Σώζοντας τη ζωή ενός μήπως εκθέτω σε κίνδυνο την ασφάλεια άλλων συναδέλφων;

Δεν υπάρχουν απαντήσεις σε αυτές τις στιγμές παρά μόνο ερωτήσεις. Το μετέπειτα μιας απόφασης με τις όποιες συνέπειες μπορεί να ενέχει, είναι επίσης δύσκολο γιατί τότε αρχίζει η ερινυακή ταλάντωση του “εάν είχα κάνει αυτό διαφορετικά, τότε ίσως να είχαν έρθει αλλιώτικα τα πράγματα … ή μήπως όχι …”, πράγμα αυτοκαταστροφικό για την ψυχική υγεία κάποιου.  Μαθαίνουμε να ακροβατούμε στη δουλειά μας χωρίς να έχουμε πάντα προστατευτικό δίκτυ.

Το κεντρικό θέμα του ντοκιμαντέρ περιστρέφεται γύρω από την ανθρωπιστική κρίση στο Μπαγκλαντές; Τι συμβαίνει με τους Ροχίνγκια; Σε ποια κατάσταση βρισκόμαστε τώρα;

Δυστυχώς οι Ροχίνγκια βρίσκονται στην ίδια κατάσταση που τους άφησα στα μέσα του 2018. Παραμένουν στοιβαγμένοι στους καταυλισμούς της μικρής χερσονήσου του νοτιοανατολικού Μπανγκλαντές, απάτριδες και παρατημένοι. Ο πατέρας μιας οικογένειας που μένει σ’ ένα καταφύγιο από μπαμπού δεν έχει το δικαίωμα να δουλέψει.

Η μητέρα της ίδιας οικογένειας δεν έχει επίσης το δικαίωμα να στείλει τα παιδιά της στο σχολείο και αρκείται σε αυτοσχέδιες κοινοτικές συγκεντρώσεις για να τα απασχολεί καθημερινώς. Ούτε έχει επισήμως το δικαίωμα να εισαχθεί στο νοσοκομείο εάν το χρειάζεται. Οι καταρρακτώδεις μουσώνες απειλούν την ασφάλεια του καταφυγίου κάθε χρόνο την ίδια εποχή, ενώ οι συνθήκες υγιεινής δεν μπορεί να βελτιωθούν, αφού εκεί διαμένουν πάνω από 600.000 άνθρωποι. Θα επιστρέψουν ποτέ στις εστίες τους στη Μυανμάρ; και αν ναι ως τι; ως πρόσφυγες στην ίδια τη χώρα που γεννήθηκαν; Με την ψυχική τους υγεία εμφανώς κλονισμένη και το ηθικό τραυματισμένο συνεχίζουν να ζουν την νέα αυτή καθημερινότητά τους δυο χρόνια μετά το βίαιο και αστραπιαίο εκτοπισμό τους από τη μια μέρα στην άλλη.

Υπάρχει κάτι που να σε έχει απογοητεύσει στην πορεία σου; Κάποια στιγμή που να σκέφτηκες να τα παρατήσεις και να επιστρέψεις στην προηγούμενη ζωή σου;

Όχι και θα εξηγήσω γιατί. Δεν είναι εύκολο να αφήσεις τον εαυτό σου να απογοητευθεί διότι τα σενάρια που ζούμε στις αποστολές καθιστούν αυτονόητο το ότι δεν θα είναι απλή η έκβαση των πραγμάτων έτσι όπως θα τη θέλαμε. Ως εκ τούτου αποδέχομαι ότι οι στιγμές δυσκολίας θα διαδέχονται στιγμές εκπλήρωσης στόχων. Η προηγούμενη ζωή μου νομίζω δεν υπάρχει πια, παρά ανήκει στο δικό της χωρόχρονο και εκεί θα παραμείνει, ως μία περίοδος που μου έδωσε πολλά και με διαμόρφωσε επαγγελματικά, έτσι ώστε να μπορώ να κάνω αυτό το οποίο κάνω σήμερα. Είμαι αισιόδοξος άνθρωπος πιστεύω, και επομένως αποδέχομαι την απογοήτευση ως στιγμιαία πρόκληση που δεν διαρκεί και που θα πρέπει κανείς να υπερβεί για να προχωρήσει, δεδομένου ότι η πορεία μας στη ζωή χαράσσεται από χιλιάδες τέτοιες προκλήσεις. Η απογοήτευση μαρμαρώνει και μουδιάζει την ενεργητικότητά μας και δεν θα πρέπει να επιτρέπουμε στους εαυτούς μας κάτι τέτοιο.

Σε τελείως προσωπικό επίπεδο, υπάρχει ένα πράγμα (από το πιο σημαντικό μέχρι το πιο ασήμαντο) που να σου λείπει, όταν λείπεις;

Ίσως αυτό που λείπει περισσότερο να είναι η επικοινωνία γύρω από ένα τραπέζι με τσάι και κουλουράκια με κάποιο δικό σου άνθρωπο τις μικρές ώρες της νύχτας. Τις ώρες εκείνες όταν η αποστολή αρχίζει πια να δείχνει τα δόντια της και το μόνο που σκέφτεσαι είναι πώς θα καταφέρουμε να πείσουμε τους πάντες να μας αφήσουν να στήσουμε την παρέμβασή μας, προκειμένου να ξεκινήσουμε να βλέπουμε ασθενείς άμεσα … Αυτή η συντροφιά όπως την έχω στο μυαλό μου μ΄ ένα προσφιλές πρόσωπο δεν μπορεί να υπάρχει ποτέ στην αποστολή εξ’ ορισμού, άρα ο καθένας πρέπει να φτιάξει άλλο μηχανισμό επιβίωσης εκεί πέρα. Για μένα ο μηχανισμός αυτός είναι τα Ημερολόγια Αποστολής που διατηρώ σε κάθε αποστολή, μια συνομιλούσα φωνή εκείνες τις σκοτεινές στιγμές που χρειάζεται να επικοινωνήσεις με τον εαυτό σου.

Η διάσωση μιας και μόνο ανθρώπινης ζωής είναι προφανώς κάτι αδιανόητα σημαντικό. Σε πιο μεγάλη εικόνα όμως, πιστεύεις ότι η δραστηριοποίηση αρκεί για να γίνει στη δομή του καλύτερος αυτός ο πλανήτης;

Δεν αρκεί ένα πράμα για να γίνει καλύτερος ο πλανήτης. Η αφηρημένη, αποσυντονισμένη και αποκεντρωμένη δραστηριοποίησή μας δεν θα κάνει τον πλανήτη καλύτερο κατά τη γνώμη μου. Μόνο εάν συνειδητοποιήσει ο καθένας μας ότι χωρίς τη δική του προσωπική εμπλοκή αυτός ο πλανήτης δεν θα επιβιώσει μακροπρόθεσμα, και αρχίσει να ασχολείται, στο επίπεδο που ο ίδιος μπορεί, με τα κοινά και όχι μόνο με τα ειδικά που αφορούν την οικογένειά μας, τότε και μόνο τότε ίσως να αυξήσουμε τις πιθανότητές μας. Η εμπλοκή με τα κοινά απαιτεί οργάνωση κοινοτικών δομών, εθελοντικών, κρατικών σε επίπεδο γειτονιάς, χωριού, πόλης, χώρας κλπ.

Όσο λιγότερο παραπονούμενους, απογοητευμένους και συχνά αδρανείς πολίτες έχουμε στον κόσμο αυτό, τόσο περισσότεροι θα είναι οι αισιόδοξοι και ενεργοί πολίτες και μόνο έτσι μπορούμε να ελπίζουμε σε αλλαγές κι ας είναι τοπικές. Ο κόσμος μπορεί να μην αλλάξει ποτέ αλλά μπορεί να γίνει καλύτερος σε κάποια τουλάχιστον σημεία του. Η φωνή του καθενός μας μπορεί να επιφέρει σημαντικές αλλαγές, όπως έχει να επιδείξει το παρελθόν μας ˙ και δεν απαιτούνται ούτε σπουδές συγκεκριμένες, ούτε υπερφυσικές δυνάμεις για να δράσουμε συλλογικά για το κοινό καλό ως προς το αύριο και όχι απλά το εγωιστικό σήμερα. Αρκεί η θέλησή μας και μόνο.

(Το ντοκιμαντέρ των Γιατρών Χωρίς Σύνορα «Ημερολόγια Αποστολής» με κεντρικό ήρωα τον Νικόλα Παπαχρυσοστόμου θα φιλοξενηθεί στο 25ο επετειακό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας. Η προβολή του ντοκιμαντέρ θα γίνει την Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου στις 16:00 στον κινηματογράφο Δαναό 1 (Λεωφόρος Κηφισίας 109, Μετρό Πανόρμου). Είσοδος ελεύθερη. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας. Για κρατήσεις θέσεων: 210 5200 500 / [email protected]. Μετά την προβολή θα ακολουθήσει συζήτηση με τον Νικόλα Παπαχρυσοστόμου).