Ο Tom Gash πιστεύει ότι είμαστε όλοι εν δυνάμει εγκληματίες

Ο ουρανός, η γη, η θάλασσα, ο αέρας και η βία. Όλα τα παραπάνω αποτελούν πράγματα τα οποία συναντάμε σε αυτό τον πλανήτη από τις πρώτες κιόλας ημέρες της ύπαρξής του. Απ’ όταν ο Κάιν σκότωσε τον Άβελ, ή απ’ όταν οι άνθρωποι των σπηλαίων τσακωνόντουσαν για το μεγαλύτερο και ομορφότερο ελάφι, σε αυτό το μέρος του γαλαξία υπήρχε η έννοια του εγκλήματος.

Εκατομμύρια χρόνια αργότερα, η έννοια αυτή έχει αλλάξει μορφή και χαρακτηριστικά, όμως συνεχίζει να αποτελεί μια απ’ τις μεγαλύτερες σταθερές της ανθρωπότητας. Οι άνθρωποι κάνουν άσχημα πράγματα, όπως έθιξε στο βιβλίο ‘Criminal: The Truth About Why People Do Bad Things’ ο Tom Gash.

(κεντρική φωτογραφία: AP Images/Stephen B. Morton)

Για χρόνια σύμβουλος της αγγλικής και όχι μόνο κυβέρνησης σε θέματα εγκληματικότητας και δημόσιας διοίκησης, ο Tom Gash θα ανέβει στη σκηνή του TEDXAthens για να μιλήσει σχετικά με τη σημερινή μορφή του εγκλήματος  και τον επανασχεδιασμό των κοινωνιών, σε μία απ’ τις πιο ενδιαφέρουσες ομιλίες του φετινού TEDx, με κεντρική θεματική τη λέξη-κλειδί ‘Edge’.

Εμείς, είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε μαζί του σχετικά με την σημερινή μορφή της εγκληματικότητας, την τρομοκρατία, τον τρόπο λειτουργίας των φυλακών και τις συμβουλές που δίνει συνήθως στις κυβερνήσεις, εξασφαλίζοντας ένα sneak peek όσων θα ακούσουμε το Σάββατο. 

Τι ήταν αυτό που σε τράβηξε στην επιστήμη της Εγκληματολογίας;

“Νομίζω ότι όλους μας γοητεύει η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης κι εγώ δεν θα μπορούσα να διαφέρω. Ωστόσο το βασικό μου κίνητρο στη ζωή ήταν πάντα να έχω μια θετική επιρροή στην κοινωνία και η εγκληματικότητα είναι κάτι που επηρεάζει βαθιά την ποιότητα ζωής σε όλες τις χώρες. Όσο περισσότερο μελετούσα το έγκλημα και την ποινική δικαιοσύνη, συνειδητοποιούσα ότι θα ήμασταν πολύ πιο ασφαλείς αν υιοθετούσαμε πολιτικές που επικεντρώνονταν στην πρόληψη του εγκλήματος παρά στην αντίδραση αφότου αυτό έχει συμβεί. Η δουλειά μου στον Τομέα Στρατηγικής του Πρωθυπουργού στη Μεγάλη Βρετανία στα μέσα της δεκαετίας του 2000 με έκανε επίσης να συνειδητοποιήσω ότι ο κόσμος διαρκώς παραπλανάται σχετικά με το έγκλημα και τις αιτίες του από όσους έχουν πολιτική ατζέντα και γι’ αυτό ακριβώς αισθάνθηκα πως ήταν σημαντικό να μοιραστώ τις τελευταίες και ποιοτικότερες έρευνες πάνω στο θέμα με την κοινή γνώμη, με έναν διασκεδαστικό και εύκολα προσβάσιμο τρόπο“.

Πότε ήρθες για πρώτη φορά σε επαφή με το συγκεκριμένο θέμα και κάτω από ποιες συνθήκες;

“Όπως οι περισσότεροι άνθρωποι, ήρθα αντιμέτωπος με το έγκλημα νωρίς στη ζωή μου. Μεγάλωσα σε μια φυσιολογική αγγλική πόλη τη δεκαετία του ‘80 και στις αρχές του ‘90 και γρήγορα συνειδητοποίησα πως έπρεπε να προσέχεις πού πήγαινες και με ποιους έκανες παρέα. Κι εγώ πάντως δεν ήμουν και κανένας άγγελος. Ωστόσο, η μελέτη του εγκλήματος άρχισε όταν πήγα στο Πανεπιστήμιο, ως ένα κομμάτι του πτυχίου Ιστορίας. Αυτό που με έπεισε ώστε να κάνω καριέρα προσπαθώντας να βελτιώσω την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος όμως, ήταν μια τυχαία συνάντηση στο τρένο. Ήταν η τελευταία ημέρα ενός συμβουλευτικού πρότζεκτ στο οποίο δούλευα, το οποίο αφορούσε τη συγχώνευση δύο μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών. Ήμουν εξουθενωμένος, αλλά ανακουφισμένος που έφτανα στο τέλος. Βρισκόμουν σε ένα βαγόνι πρώτης θέσης και μία κυρία ξαφνικά με ρώτησε αν πιστεύω ότι θα μπορούσε να κάτσει κι εκείνη στην πρώτη θέση παρότι δεν είχε το ανάλογο εισιτήριο. Αναρωτήθηκε αν τσεκάρουν συχνά τα εισιτήρια και μου αποκάλυψε ότι είχε πρόσφατα βγει απ’ τη φυλακή. Μου αφηγήθηκε την ιστορία της ζωής της, ήταν μια αξιαγάπητη κυρία που είχε κάνει τις χειρότερες επιλογές. Όταν αποφυλακίστηκε, την έστειλαν πίσω στο δρόμο με 46 λίρες, χωρίς ένα μέρος να μείνει και με ένα σπασμένο κινητό και για να είμαι ειλικρινής, πίστεψα ότι δεν υπάρχει περίπτωση να μην επιστρέψει σύντομα στη φυλακή. Ήταν σαφές ότι το σύστημα δεν δούλευε σωστά. Έξι μήνες αργότερα, δούλευα στην αγγλική κυβέρνηση και ανακάλυψα ότι κάνοντας τη συγκεκριμένη δουλειά, μου ήταν πολύ πιο εύκολο να σηκωθώ απ’ το κρεβάτι αν και το καλύτερο κομμάτι της νέας μου καριέρας ήταν ότι μπορούσα να αφήσω σημείωμα όταν έλειπα πως ‘είμαι εκτός για ναρκωτικά και έγκλημα με τον πρωθυπουργό’”.

Πόσο έχει αλλάξει το έγκλημα κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας; Ζούμε σε μια πιο βίαιη εποχή;

“Είμαστε πιο ασφαλείς απ’ ότι υπήρξαμε ποτέ, παρ’ ότι συχνά αυτό δεν φαίνεται. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κάλυψη των ΜΜΕ, η οποία επικεντρώνεται στα πιο βίαια και ασυνήθιστα εγκλήματα. Συμβαίνει επίσης επειδή μερικές χώρες δεν έχουν αξιόπιστα μέσα να μετρήσουν το έγκλημα. Η αστυνομία καταγράφει μόνο όσα εγκλήματα εμπίπτουν της προσοχής της, επομένως, αν όλες οι χώρες δεν κάνουν τακτικά έρευνες στον πληθυσμό τους, δεν μαθαίνουμε ποτέ για τα εγκλήματα που δεν έχουν καταγραφεί. Η αύξηση της εγκληματικότητας ορισμένες φορές μπορεί να οφείλεται απλά στο γεγονός πως περισσότερα εγκλήματα αναφέρθηκαν στις αρχές. Αν λοιπόν η αστυνομία καταφέρει να πείσει περισσότερα θύματα βιασμού να βγουν μπροστά, κάνει μια έξοχη δουλειά, όμως έτσι μοιάζει σαν τα ποσοστά βιασμών να ανεβαίνουν, κάτι που δεν ισχύει.

Βλέπουμε κάποιες αλλαγές στο έγκλημα κι οι κυβερνήσεις πρέπει να απαντήσουν άμεσα. Δύο νέα σύνορα στο έγκλημα τα οποία πρέπει γρήγορα να αντιμετωπιστούν είναι τα εγκλήματα με τη βοήθεια της τεχνολογίας και αυτά που συμβαίνουν μέσα στο περιβάλλον του σπιτιού. Μέχρι πρόσφατα, πάρα πολλές κυβερνήσεις αγνοούσαν τα ενδοοικογενειακά εγκλήματα επειδή δεν ήταν ορατά στην κοινή γνώμη και αυτά που συνέβαιναν στο ίντερνετ επειδή δεν ήξεραν πώς να τα αντιμετωπίσουν. Το Ινστιτούτο Jill Dando για την Ασφάλεια και την Εγκληματικότητα στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου ανοίγει ένα ειδικό κέντρο για τα εγκλήματα του μέλλοντος ώστε να εξετάσουμε για παράδειγμα αν τα αυτοκίνητα δίχως οδηγούς είναι ασφαλή και πώς μπορούμε να ελαττώσουμε την εύκολη πρόσβαση σε φωτογραφίες παιδικής κακοποίησης διαδικτυακά“.

Ποια είναι η πιο συχνή συμβουλή που δίνεις σε μια κυβέρνηση σχετικά με την αντιμετώπιση του εγκλήματος;

“Είμαι τεράστιος υπέρμαχος του να προλαμβάνεις το έγκλημα, παρά να το αντιμετωπίζεις. Σίγουρα, οφείλουμε να ερευνούμε το έγκλημα και να φέρνουμε αυτούς που διαπράττουν σοβαρά αδικήματα αντιμέτωπους με τη δικαιοσύνη, όμως πολλές χώρες τα τελευταία χρόνια αυξάνουν σταδιακά τις ποινές, αντιγράφοντας το παράδειγμα των ΗΠΑ. Θεωρώ πως αυτό είναι λάθος, καθώς καταλήγεις απλώς να κυνηγάς την ουρά σου. Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το έγκλημα κάνοντας κάποιες μικρές αλλαγές. Η ασφάλεια των αυτοκινήτων είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα, τοποθετώντας μερικές απλές αντικλεπτικές συσκευές, οδηγηθήκαμε σε μια σημαντική μείωση των εγκλημάτων. Με τον ίδιο τρόπο, μικρής κλίμακας παρεμβάσεις υποστήριξης σε οικογένειες με παιδιά που συγκεντρώνουν μεγάλες πιθανότητες να υποπέσουν στο έγκλημα,  μπορούν να οδηγήσουν σε φανταστικά αποτελέσματα, όχι μόνο σε ό,τι αφορά το έγκλημα αλλά και στην εκπαίδευση, την εργασία και την υγεία. Μπορείς να λύσεις το πρόβλημα του εγκλήματος κατανοώντας τις λεπτομέρειες κι εμείς συχνά προτιμάμε μια τιμωρητική αντίδραση“.

Γιατί οι άνθρωποι κάνουν άσχημα πράγματα, όπως είναι κι ο τίτλος του νέου σου βιβλίου;

“Πρόκειται για μια τεράστια ερώτηση, για ολόκληρη την εποχή και μια ερώτηση την οποία προσπαθώ να απαντήσω στο βιβλίο μου. Υπογραμμίζω την σημασία της ευκαιρίας, με άλλα λόγια, οι άνθρωποι κάνουν άσχημα πράγματα όταν τους είναι εύκολο. Τα περισσότερα εγκλήματα είναι παρορμητικά και διαπράττονται πάνω στη στιγμή και θεωρώ ότι μπορούμε να χειραγωγήσουμε τα κοινωνικά περιβάλλοντα ώστε να κάνουμε το έγκλημα λιγότερο δελεαστικό. Προφανώς, το κίνητρο και η ηθική παίζουν το ρόλο τους κι αυτά διαμορφώνονται απ’ την παιδική ηλικία. Όμως όλοι μας είμαστε ικανοί να παρανομήσουμε όταν ο πειρασμός είναι αρκετά μεγάλος“.

Είναι η τρομοκρατία η πιο δύσκολη μορφή του εγκλήματος κι αυτή που είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί;

“Αισθάνομαι ότι η τρομοκρατία κερδίζει μεγαλύτερη προσοχή απ’ όση της αναλογεί, δεδομένης της ζημιάς που προκαλεί. Χιλιάδες άνθρωποι δολοφονούνται κάθε χρόνο στην Ευρώπη, όμως μόνο λίγες εκατοντάδες εξ αυτών είναι θύματα της τρομοκρατίας. Πιστεύω ότι πρέπει να επικεντρωθούμε στο πως θα αντιμετωπίσουμε τους ενδοοικογενειακούς φόνους και τα εγκλήματα από νέους ανθρώπους, τα οποία είναι υπεύθυνα για πολλές προσωπικές τραγωδίες, ακόμη κι αν είναι λιγότερο δραματικές. Δεν λέω προφανώς ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίσουμε και την τρομοκρατία αλλά θεωρώ ότι ήδη ξοδεύονται τεράστιοι πόροι σε αυτό το ζήτημα“.

Μπορεί μια φυλακή να εκπληρώσει το ρόλο της ως σωφρονιστικό ίδρυμα ή καταλήγει απλά να κάνει χειρότερο έναν κρατούμενο;

“Στις περισσότερες χώρες, η φυλακή δεν είναι ένα καλό μέρος για σωφρονισμό, όταν όμως βλέπω τις φυλακές της Σκανδιναβίας εντοπίζω λόγους να είμαι αισιόδοξος. Εκεί, επικεντρώνονται στο να διασφαλίζουν ότι οι κρατούμενοι συνεισφέρουν πλήρως στη καθημερινή ζωή της φυλακής μέσα από την εργασία, ενώ προσπαθούν να αντιμετωπίσουν και ζητήματα ψυχικής υγείας και χρήσης ουσιών. Η προσέγγιση αυτή ωστόσο είναι λίγο πιο ακριβή βραχυπρόθεσμα, ενώ η αλήθεια είναι ότι στις περισσότερες χώρες, η κοινή γνώμη δεν λατρεύει την ιδέα μια φυλακή να μην είναι ένα απαίσιο μέρος. Πιστεύω ότι αξίζει να ανοίξουμε τη συζήτηση σχετικά με το αν ο κόσμος θα ήταν χαρούμενος με ένα πιο αναμορφωτικό περιβάλλον φυλακής, δεδομένων των πιθανών οφελών της. Προσωπικά, έχω μεγάλες ενστάσεις σχετικά με την χρήση της απομόνωσης στις φυλακές. Υπάρχουν πλέον ισχυρές αποδείξεις πως η απομόνωση αποτελεί έναν εξαιρετικό τρόπο να διασφαλίσεις ότι οι κρατούμενοι θα αποφυλακιστούν περισσότερο ζημιωμένοι και επιρρεπείς στο έγκλημα απ’ ότι ήταν όταν φυλακίστηκαν“.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα του τρόπου που λειτουργεί το δικαστικό σύστημα; Αντιμετωπίζεις συχνά περιπτώσεις αδικιών;

“Υπάρχουν φυσικά περιπτώσεις αδικιών. Είναι όμως δύσκολο να γενικεύσεις ανάμεσα σε όλες τις χώρες, ακόμη και στις πιο αναπτυγμένες. Αλλά σίγουρα παρατηρώ ότι άνθρωποι χωρίς πόρους δυσκολεύονται να βρουν καλή νομική εκπροσώπηση και υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις όπου κατηγορούμενοι δηλώνουν ένοχοι για εγκλήματα που δεν έχουν κάνει, επειδή πιστεύουν ότι θα καταδικαστούν έτσι κι αλλιώς με ακόμη μεγαλύτερες ποινές. Παρατηρώ επίσης τεράστιες ανεπάρκειες στα δικαστικά συστήματα, συχνά ως αποτέλεσμα της αδυναμίας να προσαρμοστούμε στις νέες τεχνολογίες“.

Ποιο είναι το συχνότερο πρόβλημα μιας μοντέρνας κυβέρνησης;

“Οι κυβερνήσεις πολύ συχνά αντιδρούν γρήγορα στην πίεση των ΜΜΕ, ανακοινώνοντας πολιτικές οι οποίες δεν έχουν εξεταστεί διεξοδικά. Πιστεύω πως πρέπει να υιοθετηθεί μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση, κατά την οποία οι κυβερνήσεις παίρνουν χρόνο ώστε να εξετάσουν όλα τα στοιχεία και να συμβουλευτούν τον κόσμο. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει επίσης να είναι έτοιμες να παραδεχτούν ότι δεν ξέρουν πώς ακριβώς να αντιμετωπίσουν ένα συγκεκριμένο πρόβλημα και ότι θα πρέπει να δοκιμάσουν διαφορετικές προσεγγίσεις μέχρι να βρουν αυτή που θα δουλέψει. Βασικά, θα προτιμούσα πολιτικές βασισμένες σε στοιχεία που εμπλέκουν την κοινή γνώμη και αυτούς που θα εκτελέσουν τις υπηρεσίες“.

Τι να περιμένουμε από την ομιλία σου στο TEDxAthens;

“Να είστε έτοιμοι να αμφισβητήσετε όλες σας τις προκαταλήψεις σχετικά με το έγκλημα και τις αιτίες πίσω απ’ αυτό. Θα υποστηρίξω πως μπορούμε να επανασχεδιάσουμε δραματικά τις κοινωνίες μας, ώστε να γίνουν πιο ασφαλείς και χαρούμενες και θα εξηγήσω πώς κάποιες χώρες έχουν πετύχει σημαντική μείωση της εγκληματικότητας τις τελευταίες δεκαετίες. Η ομιλία θα αναφερθεί και σε μερικές απ’ τις κεντρικές θεματικές του βιβλίου μου, αλλά δυστυχώς δεν θα έχουμε χρόνο να συζητήσουμε τα πάντα“.

Το φετινό TEDxAthens με θέμα ‘Edge’ διεξάγεται το Σάββατο 13 Μαΐου στο Κέντρο Πολιτισμού, Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.