‘Small Axe’: Ο Steve McQueen (ξανα)γράφει την Ιστορία

2 ταινίες, δηλαδή 2 από τα επεισόδια του ‘Small Axe’, μιας σειράς/πρότζεκτ/πακέτου ταινιών (όπως θες πές το) που φέρνει τον πολύ σημαντικό visual artist και σκηνοθέτη στην τηλεόραση αλλά με ένα πολύμορφο, πολυεπίπεδο έργο που ούτε τηλεόραση το λες εύκολα, ούτε σινεμά ακριβώς, αλλά είναι γενικότερα ένα κομμάτι τέχνης- πάνω σε μια εποχή, πάνω σε μια περιοχή, πάνω σε μια κοινότητα ανθρώπων.

Κάτι που μας φέρνει σε μια άλλου τύπου Ιστορία που γράφει αυτή τη φορά ο Steve McQueen. Μια Ιστορία που υπήρξε, που ζήστηκε, που βιώθηκε, αλλά που δεν γράφτηκε ποτέ. Ως τώρα.

Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που αντιστάθηκε. Ενός ανθρώπου που ενέπνευσε. Ενός ανθρώπου που τόλμησε, και πάλεψε, και προσπάθησε. Ενός ανθρώπου που χόρεψε και ερωτεύτηκε. Ενός ανθρώπου που εκπαίδευσε. Ένας άνθρωπος (την κάθε φορά) αλλά και αμέτρητοι. Αυτές είναι ιστορίες, οι αληθινές ιστορίες, αντρών και γυναικών από την κοινότητα των Δυτικών Ινδιών στο Λονδίνο, μεταναστών από τις νήσους στη θάλασσα της Καραϊβικής) στις δεκαετίες του ‘60 ως του ‘80. Μια κοινότητα με τη δική της ζωή, διάθεση, κουλτούρα, μια κοινότητα διαρκώς στο περιθώριο.

«Αυτό μου έδωσε η κοινότητα των Δυτικών Ινδιών. Τόσο φωτεινή, τόσο πολυπληθής, οικογένεια, ξαδέρφια, θείοι, αυτή η κοινότητα έκανε θυσίες και γι’αυτό κάθομαι εδώ αυτή τη στιγμή», λέει ο Steve McQueen, γεννημένος και μεγαλωμένος στο Λονδίνο με καταγωγή από τη Γρενάδα και το Τρινιντάν μιλώντας για ένα μέρος του δικού του κόσμου που παραμένει ευρύτερα απομακρυσμένο από τις κινηματογραφικές σελίδες.

Το ‘Small Axe’ είναι ένα φιλόδοξο, εντυπωσιακό, άκρως προσωπικό πρότζεκτ πάνω στο οποίο δουλεύει λίγο-πολύ 11 χρόνια, από τότε που έκανε το πολυσυζητημένο ντεμπούτο του με το ‘Hunger’. Και τι είναι; 5 ταινίες. Τελείως αυτοτελείως και αυτόνομες. Πρακτικά κάθε μία ανήκει σε διαφορετικά είδη. Ακολουθούν διαφορετικό τόνο και διαφορετικές αισθητικές γραμμές. Το ‘Mangrove’ είναι δικαστικό δράμα που ξεκινά από μια γειτονιά του Λονδίνου και κορυφώνεται σε μια α λα ‘Δίκη των 7 του Σικάγου’ σεκάνς δικαστηρίου. Το ‘Lovers Rock’ διαδραματίζεται όλο μια νύχτα σε ένα σπιτικό πάρτυ. Το ‘Alex Wheatle’ είναι βιογραφικό δράμα. Κάθε ταινία και μια άλλη ιστορία, και ένα άλλο κινηματογραφικό κομμάτι.

Όμως όλα μαζί είναι οι -κατά βάση αληθινές- ιστορίες των ανθρώπων μιας κοινότητας που έχοντας δεχθεί καταπίεση και ρατσισμό, συνεχίζει να ζει, να γράφει, να αγαπά. Όλο μαζί είναι το ‘Small Axe’, μια φράση από τη μουσική του Bob Marley: «Αν είστε το μεγάλο δέντρο, εμείς είμαστε το μικρό τσεκούρι». Και αυτό το ‘Small Axe’ είναι μια κινηματογραφική συλλογικότητα, ιστορίες από έναν τόπο, διαμέσου πολλών χρόνων, έχοντας για πρωταγωνιστές πολλά διαφορετικά πρόσωπα, που τελικά σχηματίζουν την άγραφη αλλά αληθινή Ιστορία μιας παραγκωνισμένης κοινότητας που έχει πολλά να μοιραστεί. «Δεν είναι τι είναι στη σελίδα», όπως μας λέει κι ο ίδιος ο σκηνοθέτης, «είναι το πώς αντιδράς σε αυτό που είναι στη σελίδα, αυτό είναι η τέχνη».

Καθώς το ‘Small Axe’ πραγματοποιεί την πρεμιέρα του το ερχόμενο ΣΚ στο BBC και, σε αποκλειστική μετάδοση στην Ελλάδα τη Δευτέρα μέσα από το COSMOTE TV PLUS, εμείς βρήκαμε μέσω zoom τον Steve McQueen. Δύο φορές! Πρώτα μιλήσαμε μαζί του κι ύστερα, λίγες μέρες μετά, παρακολουθήσαμε μια συζήτησή με τους πρωταγωνιστές των 5 ταινιών που απαρτίζουν το πρότζεκτ, που διοργάνωσε το BBC.

Σήμερα, ο Steve McQueen μας συστήνει το πρότζεκτ ταξιδεύοντάς μας από τα μαθητικά του χρόνια ως το σήμερα, και εξηγώντας πώς σχηματίστηκε κάτι τόσο δύσκολο και δημιουργικά ογκώδες. Και, κάθε Τρίτη, ακολουθώντας την πρεμιέρα της κάθε ταινίας, θα επιστρέφουμε με σχολιασμό- δικό μας, του McQueen, και των ηθοποιών του.

Ο Steve McQueen ποζάρει μπροστά από τους ηθοποιούς του 'Mangrove', Malachi Kirby, Rochenda Sandall, Letitia Wright και Shaun Parkes, κατά την πρεμιέρα του φιλμ στο Φεστιβάλ Λονδίνου στις 7 Οκτωβρίου του 2020. / Joel C Ryan/Invision/AP

*****

Ι. Μεγαλώνοντας στο Λονδίνο

«Ως μαύρο παιδί, από πολύ νεαρή ηλικία κάνεις την ερώτηση του πώς και του γιατί, από νωρίς. Έγινε εμφανές από νωρίς, περικυκλώνεσαι από αυτή την πληροφορία, γρήγορα βλέπεις ανθρώπους να φέρονται διαφορετικά ή παρενοχλείσαι από την αστυνομία από πολύ πολύ μικρή ηλικία. Δεν υπήρχε μόνο ένα περιστατικό. Αλλά ήταν σίγουρα κάτι στο σχολείο. Με κάποιον δάσκαλο.

Όταν ήμουν σχολείο ήταν πάντως πιο διακριτικά τα πράγματα. Το σχολείο μου στην αρχή ήταν ένα παραμύθι. Ήμουν τυχερός, πήγαινα σε ένα σχολείο που είχε κάθε εθνικότητα, ήταν μια ουτοπία, δεν ήξερα τι προνόμιο ήταν αυτό μέχρι που έφυγα και μεγάλωσα. Που μια συγκεκριμένη στιγμή η πραγματικότητα του έξω κόσμου ήρθε μέσα και απέσπασε από την ουτοπία. Εκεί υπήρχε κάθε φύλο, κάθε σεξουαλικότητα, φυλή, χρώμα. Είχα Έλληνα, Πολωνό, Ιταλός, Τούρκο, Αφρικάνο, ήταν φοβερά στο σχολείο μου. Αλλά ο έξω κόσμος ήρθε μέσα και κατέστρεψε αυτή την κατανόηση».

Ο Steve McQueen κι ο Brad Pitt κρατούν τα Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας τους ως παραγωγοί του '12 Years a Slave' τον Μάρτιο του '14. / Jordan Strauss/Invision/AP

ΙΙ. 11 χρόνια προσπάθειας

«Ειλικρινά δεν ήμουν έτοιμος, δεν ήμουν ώριμος. Κάποιες φορές κάτι είναι τόσο πολύ κοντά σου, κάποιες φορές κάτι το καταλαβαίνεις μόνο διαμέσου του χρόνου. Επειδή κάποια πράγματα σου συμβαίνουν και δίνουν άλλη προοπτική στο τι είναι αυτό το πράγμα [που έχεις κοντά σου]. Κι αυτό μου συνέβη εδώ. Χρειαζόμουν απόσταση. Φυσική, νοητική, πνευματική, απόσταση. Από την ιδέα του πώς ήθελα να εκτελέσω αυτές τις ιστορίες.

Είχα μόλις κάνει το ‘Hunger’ που πίστευα ότι θα είναι το πρώτο και το τελευταίο φιλμ που θα κάνω. Οπότε ήμουν σε μια λογική “no prisoners”, απλά πάμε, αυτή είναι η ιστορία που ήθελα να πω και δεν υπάρχει γυρισμός. Πίστευα θα ήταν το τελευταίο φιλμ που θα έκανα. Δεν ξέρω, είναι από τις περιπτώσεις που χρειαζόταν να πάω το ταξίδι που πήγα για να έρθω εδώ που είμαι τώρα, αν αυτό βγάζει νόημα.

Δεν ήταν θαύμα, δεν ήταν δώρο από τους ουρανούς. Ήταν πολύς κόπος και προσπάθεια για να βγουν αυτές οι ιστορίες. Είμαι ευγνώμων απέναντι στο BBC γιατί υποστήριξε αυτή τη διαδικασία για 11 χρόνια. Αλλά αυτό που έχει ενδιαφέρον τώρα είναι το timing, τόσα έχουν συμβεί σε εμάς αυτό το χρόνο, ο Τζορτζ Φλόιντ, μετά το COVID, και αυτό που έγινε με τον μαύρο πληθυσμό στη διάρκεια της πανδημίας στην Αγγλία, είδαμε μεγάλη αναλογία μαύρων να υποφέρουν και να πεθαίνουν από αυτό. Είμαστε τυχεροί που βγαίνει τώρα αλλά θα μπορούσε να έχει συμβεί οποιαδήποτε στιγμή. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι δεν ξέρω αν υπήρχε σωστός ή λάθος χρόνος για αυτό το πρότζεκτ, αλλά χαίρομαι που είναι εδώ».

ΙΙΙ. Ο έλεγχος κι η ελευθερία, το BBC και το NHS

«Είναι σινεμά, είναι φιλμς που τυχαίνει να είναι στην τηλεόραση. Είναι στο BBC γιατί θέλω να τα δει η μαμά μου! [γελάει] Είναι εθνικές ιστορίες, θέλω αυτές οι ιστορίες να περάσουν από την κυκλοφορία αίματος της χώρας, να είναι προσβάσιμες, και το BBC για μένα είναι ο μόνος ο οργανισμός που μπορεί να το κάνει αυτό. Είναι μέρος του ποιοι είμαστε, όπως το NHS. Τα 2 πράγματα που κρατάνε τη χώρα μαζί είναι το BBC και το NHS.

Η μεγαλύτερη χαρά γυρίζοντας το ‘Small Axe’ ήταν ο έλεγχος. Όχι πως πριν δεν είχα, αλλά συχνά έχεις συζητήσεις με παραγωγούς, ενώ BBC και Amazon μου έδωσαν μεγάλο έλεγχο, με εμπιστεύτηκαν και είμαι ευγνώμων. Δεν λέω δηλαδή πως δεν είχα έλεγχο πριν αλλά θυμάμαι πως γύριζα το ‘Widows’ και λέω τι γίνεται, είναι μια τρέλα. Εδώ όλα πήγαιναν καλά, δεν ένιωθα πως… α ναι, δεν έχω παραγωγούς που τσακώνομαι όλη την ανάμεσα ανάμεσα στις λήψεις.

Είναι σημαντικό για την ελευθερία και για το να δίνεις σε άλλους ανθρώπους ελευθερία. Ως αφεντικό αγαπώ να δίνω στους ανθρώπους τη δύναμη να είναι ο εαυτός τους. Πολλοί θα προτείνουν κάτι, “να κάνω αυτό;”. Ναι, ΚΑΝΤΟ! Κάποιες φορές πρέπει να φέρεσαι στους ανθρώπους όπως θέλεις να σου φέρονται και το να μπορείς να δώσεις στους ανθρώπους την ευκαιρία να εκπληρώσουν όλες τους τις δυνατότητες… Δεν είναι μεγάλο ζήτημα δηλαδή να έχεις τον έλεγχο, το καλύτερο του να είσαι σε αυτή τη θέση είναι το να δίνεις σε ανθρώπους ευκαιρίες. Μπορείς μόνο να ευνοηθείς από αυτό.

Κάποιος μου έδωσε κάποτε ευκαιρία κι έπρεπε κι εγώ να την πάρω. Το να είμαι εδώ και να βλέπω όλα τα πρόσωπα εδώ γύρω μου [σσ. οι πρωταγωνιστές των 5 φιλμ του], αυτή είναι η ανταπόδοση. Που τους είδα όλους να πρωτομπαίνουν στο δωμάτιο κάπως αμήχανοι, όχι ακριβώς φοβισμένοι, αλλά αυτό που χρειάζονταν ήταν μια ευκαιρία. Πρέπει να την αρπάξεις!

Το κίνητρό μου ήταν το να έρθω αντιμέτωπος με τον φόβο μου. Έχω μάθει κάποια στιγμή στη ζωή μου πως θα πεθάνουμε όλοι έτσι κι αλλιώς οπότε δώστα όλα. Μετά ήμουν άφοβος. Θα τα αντιμετωπίσω όλα, φέρτα. Αυτή ήταν η πολεμική μας κραυγή στο σετ. Άστα όλα φεύγοντας. Να μην υπάρχει κάτι περισσότερο που μπορείς να κάνεις».

ΙV. Πέντε ταινίες για δύο χαμένες γενιές

«O διευθυντής φωτογραφίας είναι ένας απίστευτος τύπος, είναι σκέητερ και είναι ναύτης, ο Shabier Kirchner. Συζητήσαμε ιστορίες όπως ένας ζωγράφος και το πώς προσεγγίζει τον καμβά, αν θα πάρεις βούρτσα ή αν θα χρωματίσεις τον καμβά με την κάμερα. Στο ‘Mangrove’ μου άρεσε για παράδειγμα η ιδέα του 35αριού φιλμ, υπάρχει ένα πολύ συγκεκριμένο λουκ έτσι. Δουλεύοντας με τον διευθυντή φωτογραφίας και με τον colorist ήθελα ένα λουκ παρόμοιο με την εποχή. Που να μιμείται το λουκ, όχι απλά τις φωτογραφίες. Ώστε να αποδώσουμε την περίοδο του χρόνου.

Το ‘Lovers Rock’ το κάναμε ψηφιακά γιατί ήξερα ότι ήθελα flow. Ήθελα μακρά takes ώστε να ανακαλύψω πού θα πάνε τα πράγματα. Δεν αναζητούσα την τελειότητα με αυτό το υλικό. Άλλες φορές μου αρέσει να αναζητώ την τελειότητα με το υλικό. Μεγαλώνοντας γύριζα σε super 8 φιλμ που ήταν πολύ ακριβό. Πριν γυρίσω κάτι ήξερα ακριβώς τι ήθελα να γυρίσω. Κι όταν υπάρχει πίεση οι άνθρωποι πρέπει να ανταποκρίνονται.

Και τα 16mm για μένα ήταν κάτι που ταίριαζε στο ‘Education’, για πράγματα όπως αυτά που γυρίστηκαν πολλά στην τηλεόραση τότε, στο BBC. Είναι κάτι που δίνει υφή, αισθάνεσαι πως είναι κάτι από τα ‘70s, αισθάνεσαι πως είναι κάτι νοσταλγικό. Αισθάνεσαι πως είναι σαν την πιο βαρετή Κυριακή που μπορείς να ζήσεις! Κι αυτό είναι τα 16mm, οι Κυριακές της παιδικής μου ηλικίας.

Τα πράγματα δεν θα αλλάξουν μέχρι κάποιοι άνθρωποι να βρεθούν σε θέση ισχύος, να κάνουν φιλμ. Έκανα 5 κι ο λόγος ήταν κάτι τρελό, κάπως ήθελα να ρεφάρω για αυτές τις ταινίες που δεν έγιναν ποτέ. Προσπαθούσα με κάποιο τρόπο… Θα ήθελα δηλαδή να έχω δει το ‘Mangrove’ το 1974, το ‘Lovers Rocks’ στα ‘80s, στο 1979, αλλά αυτές δεν υπήρχαν τότε. Οπότε υποθέτω αυτό που προσπαθούσα να κάνω με έναν έμμεσα τρόπο είναι να γεμίσω αυτό το κενό από τα ‘68 ως το ‘84. Γιατί χάσαμε δύο γενιές κινηματογραφιστών, μοντέρ, ντιζάινερς, παραγωγών».

Ο Steve McQueen πανηγυρίζει με το καστ και το crew του '12 Years a Slave' καθώς η ταινία κερδίζει το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας τον Μάρτιο του '14. / John Shearer/Invision/AP

V. Το παρόν ως επιστημονική φαντασία

«Ελπίζω στο μέλλον η πανδημία να τελειώσει και νομίζω όταν τελειώσει οι άνθρωποι θα έρχονται ως ΑΓΕΛΗ στο σινεμά. Θα υπάρχει μια χιονοστιβάδα… ένας καταρράκτης! ανθρώπων που θα θέλουν να πάνε στο σινεμά. Στην Ρώμη πριν έναν μήνα παίχτηκε το ‘Red, White and Blue’ στο σινεμά και ήταν απίστευτο να ακούς τα “α” και τα “ου” και τα γέλια. Το κάνουμε από την εποχή των σπηλαίων, καθόμαστε γύρω από τη φωτιά ως κοινότητα και λέμε ιστορίες, αυτοί είμαστε, είμαστε κοινότητα που αγαπά να μαζεύεται καθώς λέγονται ιστορίες. Οκλαδόν μπροστά από τον δάσκαλο στο σχολείο καθώς διαβάζει ένα βιβλίο.

Το σινεμά δεν θα φύγει μακριά. Αυτό που θα γίνει με το τέλος της πανδημίας, θα γίνει τρέλα, πραγματικά το πιστεύω. Ξέρω πως πολλοί λένε πως οι άνθρωποι θα συνηθίσουν τα λάπτοπ, αλλά νομίζω θα συρρεύσουν στα σινεμά. Αυτού λεχθέντος ναι, τώρα είναι αβαντάζ το να έχουμε το ‘Small Axe’ στη μικρή οθόνη, οι άνθρωποι δεν μπορούν να πάνε σινεμά. Αλλά για μένα ήταν ενθαρρυντικό όταν είχαμε 2 από αυτά τα φιλμ στις Κάννες, 3 στη Νέα Υόρκη, είχαμε στο Λονδίνο, στη Ρώμη. Αυτά τα φιλμ έχουν σταμπαριστεί ως σινεμά κι αυτό ήταν πολύ σημαντικό για μένα.

Νιώθω πως για μένα αυτή η σειρά από φιλμ είναι σαν επιστημονική φαντασίας, όσο με αφορά. Μας λένε πού είμαστε τώρα, πόσο έχουμε προχωρήσει, αλλά τελικά μας λένε πόσο πρέπει να προχωρήσουμε ακόμα. Έτσι νιώθω με το ‘Small Axe’. Πάντα ήταν κάτι για το μέλλον. Για το πού θέλουμε να πάμε κι αυτό είναι το θέμα πάντα. Πού θέλουμε να πάμε και τι χρειαζόμαστε για να κάνουμε το ταξίδι μας και να φτάσουμε εκεί. Όταν κάνεις τέχνη η δουλειά σου είναι πάντα μια κατάσταση του να προχωράς την κουβέντα- όχι μόνο να γεμίζεις κενά».

*Η σειρά από 5 φιλμ του Steve McQueen με τίτλο ‘Small Axe’ θα προβληθεί αποκλειστικά μέσω της COSMOTE TV. To πρώτο φιλμ, ‘Mangrove’, θα κάνει πρεμιέρα την Δευτέρα 16 Νοεμβρίου μέσα από την on demand υπηρεσία COSMOΤΕ TV PLUS αμέσως μετά την προβολή του στο BBC. Τις επόμενες πέντε Τρίτες θα σχολιάζουμε την κάθε ταινία μαζί με τον Steve McQueen και τους πρωταγωνιστές της σειράς.