100 ταινίες μετά, ο Takashi Miike μας μιλάει για την καριέρα του
Τα λόγια είναι περιττά και οι λέξεις δεν φτάνουν για τον θρυλικό Ιάπωνα σκηνοθέτη. Εκτός αν είναι τα δικά του λόγια. Ο Takashi Miike μίλησε στο PopCode στις Κάννες με αφορμή την 100ή του ταινία, ‘Blade of the Immortal’.
- 21 ΜΑΙ 2017
“Όταν μου είπαν πως έχω πλέον κάνει 100 ταινίες είπα “ουάο!” αλλά αυτό δεν ήταν ποτέ για μένα το αντικείμενο. Δεν βλέπω κάποια σημασία στο να κάνω πολλές ταινίες.”
***
Είχα μπλέξει τις προάλλες σε μια συζήτηση για σημαντικούς auteurs που δε λογίζουν τον εαυτό τους ως τέτοιους. Είναι μια πολύ περίεργη κατηγορία σκηνοθετών. Οι περισσότεροι δημιουργοί πασχίζουν να παραμείνουν μες στη γραμμή του στυλ τους και δουλεύουν χρόνια πάνω σε ένα έργο ώστε να τελειοποιηθεί.
Και μετά έχεις κάποιον σαν τον Takashi Miike.
Ο θρυλικός Ιάπωνας σκηνοθέτης πίσω από cult classics σαν το ‘Ichi the Killer’ και το ‘Happiness of the Katakuris’, το αληθινά αξεπέραστο ‘Audition’, αλλά και πιο πρόσφατα αποστομωτικά φιλμ σαν το ‘Yakuza Apocalypse’ ή το ‘13 Assassins’, γυρίζει ταινίες με έναν αδιανόητο ρυθμό, ειδικά από τη στιγμή που πολλές από αυτές αποτελούν νέα highlights για την καριέρα του, κερδίζουν βραβεία, του φέρνουν νέες γενιές φανς ή τον οδηγούν ξανά και ξανά στο Φεστιβάλ Καννών.
Ο Takashi Miike στην πρεμιέρα του ‘Blade of the Immortal’ στο 70ό Φεστιβάλ Καννών, μαζί με τους πρωταγωνιστές του, Takuya Kimura και Hana Sugisaki (AP Photo/Alastair Grant)
O Miike έχει γυρίσει 100 ταινίες κι αυτό δε συμπεριλαμβάνει αυτές που γύριζε στα χρόνια τους ως βοηθός σκηνοθέτης, είναι 100 σκηνοθετικά credits. Σε 26 χρόνια. Αυτό σημαίνει πως ακολουθεί έναν ρυθμό περίπου 4 ταινιών το χρόνο. “Μάξιμουμ 6 το χρόνο,” διευκρινίζει γελώντας, όταν τον συναντάμε σε ένα μπαλκόνι της Κρουαζέτ με θέα τη θάλασσα, στο πιο ηλιόλουστο από όλα μας τα ηλιόλουστα πρωινά στο φετινό Φεστιβάλ.
ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΑ
Το PopCode στο Φεστιβάλ Καννών
Φέτος εκείνος βρίσκεται εδώ για το ‘Blade of the Immortal’, τη διασκευή του κλασικού manga για έναν καταραμένο, αθάνατο σαμουράι, που προκειμένου να αποκτήσει ξανά την ψυχή του υπόσχεται να βοηθήσει ένα νεαρό κορίτσι να εκδικηθεί το θάνατο των γονιών της. Η πολυαναμενόμενη έτσι κι αλλιώς διασκευή (η μία από τις δύο για αυτό το καλοκαίρι για τον Miike, μιας και το ‘JoJo’s Bizarre Adventure’ κάνει πρεμιέρα στην Ιαπωνία τον Αύγουστο), αποτελεί μέρος της επίσημης επιλογής του 70ού Φεστιβάλ Καννών, εκτός συναγωνισμού επειδή φυσικά παραείναι τέλεια για όλους τους άλλους basic auteurs του Επίσημου Διαγωνιστικού.
Έχει έρθει ξανά ο Miike στις Κάννες με ταινίες του, το οποίο είναι βέβαια τελείως παράλογο γιατί σε αυτό το σημείο της καριέρας του, ένας σκηνοθέτης θα έπρεπε πια να φτιάχνει μόνο σκουπίδια. Δεν κάθομαι τώρα να το ψάξω, αλλά θα ρισκάρω να πω ότι κανείς σκηνοθέτης δεν έλαβε μέρος στο Επίσημο Διαγωνιστικό των Καννών με την 91η του ταινία. (‘Shield of Straw’, 2013.)
Ο Takashi Miike, 56 μόλις χρονών, έχει επισήμως πλέον 100 σκηνοθετικά credits στο βιογραφικό του. Με αφορμή αυτό το φοβερό προσωπικό landmark, εμείς τον συναντήσαμε στο πλαίσιο του 70ού Φεστιβάλ Καννών και του ζητήσαμε να μας μιλήσει για το πώς ξεκίνησαν όλα- και πώς επιβιώνει ακόμα, μέχρι και σήμερα.
1. Μπαίνοντας στην βιομηχανία
Ο Takashi Miike ποτέ δεν σκόπευε να γίνει σκηνοθέτης, ακόμα κι αφού άρχισε να ασχολείται με το σινεμά. Μας διηγήθηκε πώς ξεκίνησαν όλα και γιατί δεν σπούδασε ποτέ του σινεμά.
***
Όταν ήμουν παιδί ήθελα να γίνω οδηγός αγώνων μοτοσυκλέτας. Κι όταν πήγαινα σχολείο επισκεφθήκαμε ένα τσίρκο και όντως δοκίμασα λίγο. Μου άρεσε πάντα να ανεβάζω την ταχύτητα στα όρια και πάντα σκεφτόμουν πως ΟΚ, “ας ελπίσουμε πως θα φτάσω ασφαλής σπίτι”. Όμως δεν έχω το πνεύμα της κούρσας. Δεν ένιωθα ποτέ την ανάγκη να προσπεράσω τον άλλον. Οπότε σκέφτηκα ίσως γίνω μηχανικός; Αλλά ήμουν ΠΟΛΥ κακός στα μαθηματικά.
Στην Ιαπωνία τις παλιές μέρες οι σκηνοθέτες βασικά ανήκαν στις εταιρείες, έδιναν μέχρι και εξετάσεις για να γίνουν μέλη τους. Το αποτέλεσμα ήταν οι ταινίες να υποφέρουν. Το σύστημα σταμάτησε να δουλεύει. Και μπήκαμε εμείς σε αυτό το τοπίο ως freelancers. Προσωπικά εγώ άρχισα κατευθείαν να δουλεύω ως βοηθός σκηνοθέτη για τα επόμενα 10 χρόνια. Μέρες πραγματικά, πραγματικά γεμάτες δουλειά. Σκέφτεσαι πάντα τους Ιάπωνες ως δουλευταράδες αλλά εγώ δούλευα διπλά και τριπλά σε σχέση με έναν νορμάλ γιαπωνέζο. Και δούλευα σε διαφορετικές εταιρείες, με διαφορετικούς παραγωγούς, αλλά δεν έγινα βοηθός επειδή ήθελα να γίνω και σκηνοθέτης. Απλά έτυχε να βρεθώ σε αυτή τη δουλειά επειδή ένιωσα πως ήταν το μόνο πράγμα που μπορούσα να κάνω. Αυτό ήταν το μέρος μου, το είχα βρει.
Δεν πήγα ακριβώς σε σχολή κινηματογράφου, ήταν περισσότερο ένα course του Shohei Imamura, ΟΚ, μπορείς υποθέτω να το πεις σχολή κι αυτό. Αλλά στο πρώτο μάθημα που πήγα, ένας βετεράνος σκηνοθέτης ήρθε να μας κάνει μάθημα και στον πίνακα έγραψε, [σσ. κάνει έντονες, μεγάλες κινήσεις με το χέρι του] ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗ. Όταν το διάβασα αυτό είπα στον εαυτό μου πως είμαι στο λάθος μέρος. Πήγα άλλες δυο φορές. Δεν έμαθα τίποτα.
2. Από βοηθός, σκηνοθέτης
Η πρώτη του ταινία που κυκλοφόρησε είναι το ‘Toppuu! Minipato tai – Aikyacchi Jankushon’ του 1991 για ομάδα από γυναίκες αστυνόμους που καταπολεμούν το έγκλημα χρησιμοποιώντας γυμναστικές φιγούρες. (Αν και η πρώτη που γύρισε είναι το ‘Lady Hunter’.) Εδώ ο Miike θυμάται πώς έκανε τη μετάβαση από βοηθός σε σκηνοθέτης.
***
Δεν ήθελα να γίνω σκηνοθέτης μέχρι που ένας παραγωγός με ρώτησε αν ήθελα. Δεν μου είχε περάσει καν από το μυαλό η ιδέα. Και αυτός ο παραγωγός ήταν στην πραγματικότητα έξω από την κινηματογραφική βιομηχανία. Ήθελε απλά να κάνει μια ταινία που είχε οραματιστεί. Αλλά συνήθως οι σκηνοθέτες είναι πολύ πομπώδεις, έχουν τις δικές τους γνώμες και θέλουν να λένε συνέχεια “ω δεν ξέρεις τίποτα για το σινεμά, είσαι ένας ερασιτέχνης παραγωγός”. Και ο παραγωγός έβρισκε αυτή τη συμπεριφορά κάπως δυσκίνητη. Οπότε είπε αντίο στον σκηνοθέτη, όμως ήθελε ακόμα να κάνει την ταινία. Ήθελε να τη γυρίσει ο ίδιος όταν ήταν νεότερος αλλά δεν είχε εμπειρία στη σκηνοθεσία. Οπότε, μιας και ήμουν βοηθός σκηνοθέτη στο πρότζεκτ, με προσέγγισε και μου είπε, Ίσως μπορείς εσύ να το κάνεις! Και του απάντησα ναι, ίσως μπορώ να κάνω μια ταινία που ένας συνηθισμένος σκηνοθέτης θα έκανε, σίγουρα μπορώ να προσπαθήσω. Οπότε δεν είχα τίποτα να χάσω.
Αυτή ήταν η πρώτη μου δουλειά ως σκηνοθέτης. Και τώρα πέρασαν έτσι 26 χρόνια, αλλά και πάλι, ο χρόνος που πέρασα τα 10 μου χρόνια ως βοηθός σκηνοθέτη ήταν ακόμα πιο πυκνά. Όταν μου είπαν πως έχω πλέον κάνει 100 ταινίες είπα “ουάο!” αλλά αυτό δεν ήταν ποτέ για μένα το αντικείμενο. Δεν βλέπω κάποια σημασία στο να κάνω πολλές ταινίες. Αλλά αυτά μου τα χρόνια ως βοηθός σκηνοθέτη πραγματικά σχημάτισαν το τι είναι, το πώς κυλάει το σινεμά για μένα. Οπότε για μένα είναι κάπως φυσικός αυτός ο ρυθμός. Και τώρα είμαι στα 100.
3. Μία καριέρα, πολλά είδη, αμέτρητες ταινίες
Στα 26 χρόνια που ακολούθησαν ο Miike γύρισε ‘λίγο-πολύ 100 ταινίες’ όπως γράφει κλείνοντας το μάτι και το πρόγραμμα των Καννών. Μαφιόζικα έπη, ψυχολογικά θρίλερ, ζόμπι μιούζικαλ, σουρεαλιστικοί εφιάλτες, μεταφυσικές περιπέτειες, κόμικ διασκευές, meta γουέστερν, σαμουράι περιόδου. Τι να θες και να μη το έχει γυρίσει. Οι τίτλοι μιλούν μόνοι τους: ‘Audition’, ‘Ichi the Killer’, ‘13 Assassins’, ‘Happiness of the Katakuris’, ‘Gozu’, ‘Hara-Kiri’, ‘Sukiyaki Western Django’, και. τα. λοι. πα. Ο Miike μας εξήγησε τον πολύ απλό λόγο που κρύβεται πίσω από την παραγωγικότητά του όσο και τη διάθεσή του να αλλάζει συνεχώς είδη.
***
Η πρώτη μου ταινία, το ντεμπούτο μου, ήταν μια περιπέτεια με κορίτσια και όπλα. Και όπως κι αυτό δεν ήταν κάτι που εγώ ο ίδιος θέλησα να κάνω, έτσι και για τα μελλοντικά μου πρότζεκτ άνθρωποι έβλεπαν τι έκανα και έρχονταν με ιδέες για τι θέλουν να κάνω μετά. Αυτού του είδους λοιπόν οι ‘gun fight’ ταινίες δεν ήταν μεγάλη ατραξιόν στο γιαπωνέζικο box office, όμως οι ταινίες τρόμου έγιναν πολύ κυρίαρχες. Έτσι άρχισαν να μου ζητάνε να κάνω ταινίες τρόμου. Αλλά εγώ προσωπικά δεν βλέπω ταινίες τρόμου καθόλου γιατί δε θέλω να πληρώνω για να τρομάζω! Οπότε εξαρχής δεν είχα δει πολλές ταινίες τρόμου.
Όμως όταν είσαι βοηθός σκηνοθέτη δεν είσαι σε θέση να διαλέγεις τα πρότζεκτ σου, ό,τι ιστορία κι αν κάνεις είναι διασκεδαστική. Σκέφτεσαι πως “α, αυτό είναι αδύνατον με τόσο χαμηλό μπάτζετ” ή “πώς μπορούμε να δουλέψουμε με έναν τόσο δύσκολο ηθοποιό” αλλά είναι ενδιαφέρον γιατί όσο πιο πολύ το αισθανόμαστε αυτό στην αρχή, εν τέλει στα γυρίσματα διασκεδάζουμε. Οπότε ήμουν πάντα ανοιχτός σε οτιδήποτε κι αν μου προσφερόταν την κάθε χρονική περίοδο, και δεν σκόπευα να το πολεμήσω αυτό.
Ίσως άλλοι, κανονικοί σκηνοθέτες να έλεγαν πως αυτός είναι ο τύπος του φιλμ που θέλω να κάνω, ή ότι οι σκηνοθέτες θα έπρεπε να μοιάζουν έτσι.
Ίσως να έχουν μια ιδέα για το ποιο είναι το στυλ τους ως επαγγελματίες και να είναι σημαντικό για αυτούς να το προστατέψουν. Αλλά το να είσαι ευέλικτος και απελευθερωμένος σου επιτρέπει να προσπαθήσεις και να δοκιμάσεις σε πολλά κινηματογραφικά είδη που δεν έχεις κάνει ξανά. Και είναι πάντα διασκεδαστικό αυτό. Οπότε, όποια είναι τα είδη των ταινιών που γυρίζονται και έχουν επιτυχία μια δεδομένη περίοδο, αυτά μου προτείνονται. Δεν το αντιμάχομαι, προσπαθώ να το αποδέχομαι και να δω τι θα φτιάξω με αυτά.
4. Οι ταινίες εποχής
Το τελευταίο διάστημα ο Miike έχει παραδώσει μερικές από τις καλύτερες δουλειές του, γυρίζοντας περιπέτειες εποχής με σαμουράι. Μας είπε τι το ιδιαίτερο έχει αυτό το είδος.
***
Ένας από τους λόγους που κάνω τώρα τόσες ταινίες εποχής είναι επειδή κοστίζει πολύ να γυριστούν τέτοιες ταινίες στην Ιαπωνία. Αλλά σκέφτονται οι παραγωγοί πως [σσ. η διερμηνέας εδώ αρχίζει να γελάει] “ε, αν είναι ο Miike πιθανότατα θα βρει ένα τρόπο να τις κάνει λίγο φτηνότερες.”
Επίσης, ακόμα κι αν δεν είναι κάτι συνειδητό, νομίζω πως ο κώδικας Μπουσίντο είναι ακόμα μέρος του DNA μας. Ίσως είναι κάτι που έχει ξεχαστεί ή ίσως οι άνθρωποι προσπαθούν να το ξεχάσουν. Αλλά αυτό που βρίσκω συναρπαστικό είναι ασχέτως εποχής και περιόδου, σε κάθε κοινωνία οι άνθρωποι αποζητούν χαρά, νιώθουν θρήνο, δεν αλλάζουν πολύ αυτά τα πράγματα. Αλλά ίσως έτσι γίνεται πιο καθαρό, όταν λες μια ιστορία σε ένα φορμάτ ταινίας εποχής. Υπάρχουν άνθρωποι με μεγάλη ισχύ, και όπως και στην ταινία, υπάρχουν διαφορετικές σχολές μάχης. Και υπάρχει ένα κοινωνικό σύστημα σε ισχύ, που είναι πολύ καθαρό. Σήμερα μπορεί με βάση το νόμο να έχουν αλλάξει τα πράγματα αλλά στην πραγματικότητα πάντα παραμένει κάτι παρόμοιο. Για το σύγχρονο κοινό ίσως αυτές οι ταινίες είναι πιο κατανοητές.
Δυστυχώς βλέπουμε όλο και λιγότερες. Βασικά οι περισσότερες ταινίες που γίνονται στην Ιαπωνία είναι love stories χωρίς ιδιαίτερο ρίσκο. Αν σε μια σκηνή δράσης ο ηθοποιός τραυματιστεί πρέπει να καθυστερήσει το γύρισμα ας πούμε, είναι κι αυτό ένα ρίσκο. Οι χρηματοδότες φοβούνται το ρίσκο. Δεν έχουμε καν νεαρούς κομπάρσους πλέον. Όταν ήμουν βοηθός σκηνοθέτη πριν 25 χρόνια, όλοι αυτοί με τους οποίους δούλευα τότε, δουλεύουν ακόμα. Είναι παππούδες! Που κάνουν όλα αυτά τα stunts! Όπως και δεν υπάρχουν πολλοί ηθοποιοί που μπορούν να εξασκήσουν την τεχνική της κατάνα.
Στα παλιότερα χρόνια χρησιμοποιούσαμε τα ρίσκα και τα μετατρέπαμε σε όνειρα. Αλλά στην Ιαπωνία σήμερα το ζητούμενο είναι να μειωθεί το ρίσκο για να βγουν λεφτά με έναν ασφαλή τρόπο. Κάτι το οποίο δεν γεννά ενδιαφέρουσες ταινίες πλέον.
ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΑ
Η επεισοδιακή προβολή και η μεγάλη δύναμη του ‘Okja’
5. Γυρίζοντας τις ταινίες
Κάθε σκηνοθέτης έχει τα δικά του σημεία αναφοράς και έμπνευσης, αλλά για έναν τόσο ενστικτώδη και ασταμάτητο δημιουργό σαν τον Miike, βγάζει νόημα πως η αληθινή του έμπνευση είναι η πολύ απλή καθημερινότητα. Μας μίλησε για το πώς δουλεύει στο γύρισμα των ταινιών του και πώς δουλεύει με τους ηθοποιούς.
***
Την έμπνευση για τις ταινίες μου την αντλώ από το σετ.
Το να είμαι στο σετ είναι αυτό που με εμπνέει. Πηγαίνουμε εκεί, μαζευόμαστε στο σετ και ρωτάω πώς θα το αρχίσουμε αυτό, πού θα μπει η κάμερα, πώς θα καδράρω τους ηθοποιούς. Πρέπει να μπορείς να πάρεις αποφάσεις στο σετ και νομίζω πως σε αυτή τη θέση οποιοσδήποτε μπορεί να βρει ένα direction προς το οποίο θέλει να κινηθεί. Το να είσαι στην άκρη του γκρεμού είναι πολύ διασκεδαστικό.
Στην πραγματικότητα είμαι ένα πολύ τεμπέλικο άτομο. Αλλά όταν είμαι σε αυτή τη συνθήκη, όταν στέκομαι στην άκρη του γκρεμού, η καρδιά μου αρχίζει να χτυπάει “whoaaaaah” [σσ. κάνει εμφατικές κινήσεις με τα χέρια του], σαν τρελή.
Έχουμε επίσης τα storyboards, και είναι ας πούμε ίσως ένα μήνα μετά που γυρίζουμε τη σκηνή, οπότε όταν φτάνουμε στο σετ οι ιδέες που έχεις είναι ένα μήνα ή τρεις μήνες παλιές, και αναγκάζεσαι να τις κυνηγάς. Δεν είναι διασκεδαστικό να κυνηγάς παλιές ιδέες.
Αυτά λοιπόν είναι φυσικά τα θεμέλια αλλά μετά αρχίζεις να ξεφεύγεις από εκεί. Και πρέπει την ίδια στιγμή να φροντίζεις οι άνθρωποι στο σετ να μην μπερδεύονται, πρέπει να ξέρεις πόση αλλαγή μπορούν οι ηθοποιοί να αντέξουν πριν χάσουν τις εικόνες που θέλουν να πετύχουν. Ξέρω ποιες είναι οι τάσεις των γιαπωνέζων ηθοποιών, ξέρω πόσο αντέχουν. Οπότε δουλεύω με το ένστικτο.
6. Η μεγάλη μάχη
Και φτάνουμε στην 100ή του ταινία, τη διασκευή του θρυλικού manga ‘Blade of the Immortal’. Η οποία διαθέτει στην κορύφωσή της μια από τις μεγαλύτερες σκηνές μάχης που έχουμε δει εδώ και χρόνια στο σινεμά, ένας αληθινά ιδανικός τρόπος για να γιορτάσει ο Miike αυτό το φιλμικό του landmark. Αν τον ένοιαζε δηλαδή να γιορτάζει για τέτοια πράγματα. Όπως και νά’χει, μας εξήγησε τι συνέβη σε αυτή τη σκηνή.
***
Η μεγάλη μάχη στο τέλος του ‘Blade of the Immortal’ δεν ήταν τόσο μεγάλη αρχικά στο σενάριο. Αλλά αναρωτήθηκα, ο Kimura, που παίζει τον Manji, πόσα μπορεί να κάνει; Ήταν σημαντικό να το διαπιστώσω. Στην ουσία πολεμούσε κάπου 300 εχθρούς και έπρεπε να δούμε πόσους μπορεί να αντέξει πριν έρθει να μας πει “ΟΚ πρέπει να πατήσουμε μια παύση για μια στιγμή” επειδή δε θα μπορούσε πλέον να κάνει τις κινήσεις με το σπαθί.
Σε κάθε λήψη βασικά σφάζει κάπου 20 ανθρώπους και είναι και αρκετά μεγάλες λήψεις με πολλούς ανθρώπους να έρχονται από πίσω και από μπροστά, και οι πάντες συμπεριλαμβανομένου του Kimura ήταν στα όριά τους. Γιατί κάναμε και τεστ και μετά και την αληθινή λήψη. Και εκεί είναι το όριο. Αλλά ξέρεις, ότι αν μπορείς να σφάξεις 20 ανθρώπους τότε φυσικά πρέπει να προσθέσεις κι άλλους. Οπότε είναι κάτι ατελείωτο. Πόσους εχθρούς χρειάζεται όντως να σφάξει;
Νομίζω αν δεν ήταν ο Kimura μπορεί να είχαμε λιγότερους εχθρούς σε αυτή τη μάχη. Αλλά είναι αληθινά προικισμένος. Και ο Manji είναι κάποιος που αν ένας του επιτεθεί με σπαθί, εκείνος θα αντεπιτεθεί. Ο Kimura ήθελε να το δείξει αυτό με έναν πολύ ειλικρινή τρόπο. Οπότε φτάσαμε να έχουμε βετεράνους ηθοποιούς τέτοιων σκηνών δράσης να χρειάζεται να πεθάνουν κάπου 10 φορές τη μέρα ο καθένας. Ο Manji είναι ο αθάνατος στην ιστορία αλλά οι κομπάρσοι μας ήταν οι πραγματικοί αθάνατοι!
***
Τι άλλο να πούμε κι εμείς; Να τα εκατοστήσει;
*Το ‘Blade of the Immortal’ προβλήθηκε εκτός συναγωνισμού στο 70ό Φεστιβάλ Καννών, και είναι φανταστικό. Η κάλυψη του PopCode από το Φεστιβάλ συνεχίζεται καθημερινά με ταινίες, ανταποκρίσεις, συνεντεύξεις.
ΚΙ ΑΛΛΕΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΡΕΤΡΟΣΠΕΚΤΙΒΑΣ
